Ali İhsan Aksamaz

(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Orhan Bayramin. 1996’den beri kendisini çok iyi tanıyorum. Orhan Bayramin, Marmara Bölgesi Lazları için çok önemli isimlerden. Kültürel çalışmaları yıllardan beri maddî – manevî olarak destekliyor. Bu sebeple de yalnızca Lazlar değil, yörenin bütün insanları kendisini çok seviyor. Ben öyle biliyorum. Bütün kültürel çalışmaları destekledi. Öyle olmasaydı,  Sima Laz Vakfı bugüne kadar yaşamazdı, Sima Dergisi de çıkmazdı. Yerel bürokrasiyle de iyi ilişkileri var ve Lazca eğitim konusunda ciddî çabaları oldu. Ben öyle biliyorum. Orhan Bayramin, mütevazî ve ketum bir insan olduğu için bunları şimdi pek kimse bilmiyor. Orhan Bayramin ile bir söyleşi yaptım. Biyografisinden, kültürel çalışmalarından, Sima Laz Vakfı’ndan, Sima Dergisi’nden ve yeni projelerinden konuştuk. 31 I 2021/ Ali İhsan Aksamaz)

+

Ali İhsan Aksamaz: Lütfen, bize önce kendinizden bahsedin! Biyografinizden başlayalım, olur mu? Nerede ve ne zaman doğdunuz? Nerelisiniz? Hangi sülâledensiniz, kimlerdensiniz? Hangi okullarda, nerede öğrenim gördünüz? Şimdi nerede yaşıyorsunuz? Ne iş yapıyorsunuz? Evli misiniz? Çocuklarınız ve torunlarınız var mı? Türkçe ve Lazcanın dışında hangi dilleri biliyorsunuz?

Orhan Bayramin: Öncelikle selâm ve sevgilerimi gönderiyorum, çok değerli kardeşim. Özlediğim bir sohbet için sana teşekkür ederim. Beni 26 yıl geriye götürdün. O günlerdeki heyecanı yaşattın. Ayrıca Vakfımızın ilk kuruluşuna tanıklık eden şahsını bulmuş gibi sevindim. 1942 yılında Artvin’in Arhavi ilçesinde, Sidere köyünde dünyaya geldim. İlkokulu köyümde okudum. Ortaokula, Arhavi’de olmadığı için Hopa’da başladım. Daha sonra Arhavi’de ortaokul açılınca nakil aldırdım. Fakat Murgul’da bitirdim. Üç ayrı okuldan da arkadaşlar edindim.  Yaşayanlarla hâlâ görüşürüm. Babam Rasim, annem Hayriye Bayramin. İki kız çocuğundan sonra ben dünyaya gelmişim. 1961 yılında Rize Yapı Enstitüsü’nü bitirdim ve hızlıca hayata atıldım. Çünkü aileme destek olmam gerekiyordu.  29 Şubat 1963 tarihinde eşim Saadet Hanım ile evlendim.  İki kız, bir erkek üç evlâdım var; Gülay, Oktay ve Gülin. Onlardan dört torun sahibiyim. 1967 yılında Petkim Petro Kimya Tesisleri’nin yapımında çalışmak üzere Kocaeli/ Yarımca’ya (şimdiki adı Körfez) geldik. Geliş o geliş. Şu anda Kartepe ilçesinde yaşıyorum. Çocuklarım ve dört torunumla birlikteyiz. Ailece güzel ilçemizde turizme hizmet ediyoruz.  Pek çok sendika, vakıf ve derneğin kurucusu olduğum gibi, başkanlıklarında da bulundum. İnsanlara, doğaya ve canlılara saygı ve sevgimden, onlara hizmet etmek de en büyük hayallerinden olmuştur.79 yıllık hayatımda, iş ve özel yaşamımdan kalan zamanımda Türk Sanat Müziği ve vakıf hizmetleri başlıca meşguliyetlerim olmuştur. Lazcadan sonra Türkçe ve anlaşabileceğim kadar İngilizce bilirim.

Ali İhsan Aksamaz: Siz, 1996’da Sapanca’da büyük bir piknik- toplantı düzenlemiştiniz. O pikniğe binlere kişi katıldı. Öyle gördük. Çünkü ben de ailem ve arkadaşlarımla oradaydım. Sonraki süreçte siz, beş kişi;  Orhan Bayramin, Mecit Çakırusta, Yılmaz Avcı, İbrahim Pir, Sezai Bayboğa müteşebbis heyetinin üyeleri oldunuz. Böylece de 26 Aralık 1996’da Sima Laz Vakfı’nı resmen kuruldu. Bu Türkiye’de bir ilkti. Bunu herkes iyi biliyor. Bilenler de iyi biliyor. Sima Laz Vakfı niçin kuruldu?  Vakıf hangi amaç ve motivasyonla kuruldu?

Orhan Bayramin: 1996 yılındaki piknik organizasyonu, bugün daha iyi anlaşıldığı üzere, halkımızın bir özlemi, sanki ben de varım haykırışının ilk işaret fişeğiydi. O yılları irdelersek yasakların ve sınırlandırmaların açığa çıkarıldığı bir coşku idi. Ardından bütün Laz aydınları adeta bu anı bekliyormuşcasına kendi gayretleriyle ses getirdiler. Yazdılar ve halen yazıyorlar, çoğalıyoruz; çok çok memnunum.  Hepimizin bildiği üzere sivil toplum kuruluşları gönüllülük esasına göre kurulduğu için bağışlarla ayakta kalmaya çalışır. Bir süre sonra da bıkkınlık verir ve kapanır. Onun için vakıf çatısı altında birleşmenin önemini hep savundum. İyi ki vakfı kurmuşuz. Vakıflar daha farklı imkânlarla donatılabiliyor. Meselâ ticaret yapabilir, hizmet üretebilir. Bağış alabilir. Vakıflar Yasası ile denetlenen daha ciddî kuruluşlar olduğundan bizler de “Sima Vakfı”nın çatısı altında bu faaliyetlerimizi yürütme kararı aldık. Şu an rahmetli olan müteşebbis heyetindeki arkadaşlarla kurduk. Bunun yanında bizlere destek olan birçok isim de var. Onların emeği de, desteği de yadsınamaz: Rahmetli M. Recai Özgün, Rahmetli Abdurrahman Şişmanoğlu, Vecdi Cihangir, Rahmetli Salim Kahvecioğlu, Cemil Telci, Tekin Özkazanç, Müfit Aydın, Ahmet Özdemir,  Hürrem Güner.  Laz olarak tarihimizde ve Türkiye’de hâlâ ilk ve tek vakıf kuruluşuyuz. İyi ki kurmuşuz. Yığınla bize bu coşkuyu veren, yaşatan bütün insanlarıma şükranlarımı arz ediyorum. Bana bu emsalsiz payeyi veren, hayatımın en büyük onurunu bahşeden hemşehrilerime ömrüm devam ettikçe, uğruna harcadığım emekleri helâl ediyorum. Birlikte yola çıktığım müteşebbis heyet ve sonraki yönetim kurulu üyelerimiz Mecit Çakırusta, Yılmaz Avcı, İbrahim Pir, M. Recai Özgün, Sezai Bayboğa göçüp gittiler. Onlara rahmet gönderiyorum. Cennet mekân diliyorum.  Sağ olan ve hâlâ büyük çaba harcayan başta şahsınız Ali İhsan Aksamaz olmak üzere ve diğer Laz derneklerimizin başkan ve yöneticilerimizin katkılarının inkâr edilmesi mümkün müdür? Var olsunlar,  sağ olsunlar. Artık çok iyi biliyorum ki Laz dili, edebiyatı ve kültürü 1996 yılından fersah fersah ileridedir. Ancak lisan geliştirilmesi için talep ve heves olması gerekiyor. Ayrıca her lisan yalnız dershanelerde öğretilmiyor, normal yaşamlarda ve sokakta da karşılıklı uygulamaları oluyor. Bunu en iyi bilenlerdesiniz. Yeri gelmişken bunun en güzel örneklerinden Sayın Mehmedali Beşli, kızının adını Lazca koyduğu gibi, küçük yaşından beri Lazca öğretip konuşuyor olması takdire şayandır.

Ali İhsan Aksamaz: Sonra vakfınızın dokuz üyesi destek verdi ve böylece de “Sima Sigortacılık Hizmetleri LTD. Şirketi” kuruldu. Bu şirket niçin kuruldu? Hangi amaçla bu şirket kuruldu?

Orhan Bayramin: “Sima Sigorta”yı başlangıçta çok iyi niyetlerle bir araya gelerek oluşturduğumuz sermaye ile kurduk. Vakfımıza gelir elde edeceğini düşündük. Fakat sonuç hiç arzu etmediğimiz şekilde gelişti. Bu, ticarette işinin başında olmak gerekliliğinin yanı sıra elin eliyle bir işin olmayacağını bir kez daha bize gösterdi. Bu olay, hep içimde ukde olmuştur.

Ali İhsan Aksamaz: 2000 yılında da “Sima Dergisi” yayınlandı. 2000’den 2009’a kadar yayınlandı. Siz vakıf adına bu derginin sahibiydiniz. Yılmaz Avcı, derginin sorumlu yazı işleri müdürüydü. Ali İhsan Aksamaz, derginin Genel Yayın yönetmeniydi. M. Recai Özgün de derginin kültür danışmanıydı. “Sima Dergisi”ni hangi amaç ve motivasyonla çıkarttınız?  “Sima Dergisi”, Türkçe ve Lazca olarak yayınlandı. “Sima Dergisi” siyasî bir yayın değildi, ancak çoğulcu bir anlayışla yayınlandı. Bu sebeple de çok farklı siyasî görüşlerden insanların Türkçe veya Lazca makaleleri dergide yayınlandı. Laz aydınları makaleleriyle, Laz ve Doğu Karadenizli işadamları da ilân ve reklâmlarıyla dergiye destek verdi.  Dergi çok etkiliydi. Artık çıkmıyor. Günümüzde vakfın internet sitesi var mı? Bu konularda neler söylemek istersiniz?

Orhan Bayramin: Gerçekten de  “Sima Dergisi”, o yıllarda ses getiren vakfımızın varlığını toparlayan öğelerden biriydi. Daha sonralar görev devir anlayışımla genç arkadaşların önünü açmak istedim. Bu belki acele verdiğim karardı ama arkadan gelenlere de sorumluluk yükleme adına yapmalıydım. Olmadı. Yanlışlar oldu. Toparlamak da zor oldu ama o da bir dersti. Burada geçmiş dönemlerde yönetimlerde görev yapan başta Vecdi Cihangir kardeşime ve diğer bütün yönetim kurullarına, bunun yanında özellikle de Kadın Kollarımıza teşekkürlerimi arz ediyorum. Bugünün koşullarına baktığımızda yazılı basından çok, internet yayınlarının kolaylığıyla, her geçen gün baş döndürücü yeniliklere ayak uydurmanın bana zor gelmeye başladığını itiraf etmeliyim. Sırası gelmişken sevgili Yılmaz Avcı’nın açtığı boşluğu dolduracak aday arayışımız devam ediyor. Çok değerli birikimlerinizle camiamıza ışık tutacak, bayrağı daha ileriye taşıma misyonunu yüklenecek, eksiklerimizi toparlayacak kişi sayın Ali İhsan Aksamaz olmalı diyebilir miyim?! Şahsınızdan böyle bir destek Laz dili ve kültürüne yeni bir güç katacağı inancıyla eski emektarlarımızın ruhları şad olsun diyorum.

Ali İhsan Aksamaz: Biliyorsunuz, Sarp Sınır Kapısı 1937’den 31 Ağustos 1988’e kadar, neredeyse 50 yıldır kapalıydı. Oradaki Megrel-Lazların buradaki Lazlardan, buradaki Lazların da oradaki Megrel- Lazlardan haberleri yoktu. Artık aralarında bir engel yok. Türkiye ve Gürcistan devletleri de birbirlerine dost. Türkiye Lazları ile Gürcistan Lazları Türkiye ve Gürcistan arasında bir dostluk köprüsü. Ben böyle biliyorum. Oradaki Megrel- Laz çocukları için burada bir yaz kampı gibi bir projeniz var mı? Bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Orhan Bayramin: Çok istememe rağmen, sınır ötesi Megrel- Lazları ile bir bağ kuramadık. Bir ziyaret heyeti oluşturup gidelim derim. Ama oraları bilen ve bize o derinliği yaşatacak organizasyonu yapabilecek birileri olabilirse, tabiî ki evet. Türkiye’de bir yaz kampı için yakın zamanda bu konuyla ilgili geniş bir bilgilendirme yapabileceğimi düşünüyorum.

Ali İhsan Aksamaz: Türkiye’deki Abaza- Abhaz ve Çerkes derneklerinin federasyonları var. Ancak Türkiye’deki Laz derneklerinin bir federasyonu yok. Bu konuda neler söylemek istersiniz? Bütün Laz aydınları 1990’lardan beri Lazcayı ve kültürü yaşatmak için canla- başla çalışıyor. İstanbul’daki Laz Kültür Derneği de, Ankara’daki Laz Kültür ve Dayanışma Derneği de,  Arhavi’deki Çkuni Berepe- Laz Kültür, Sanat ve Turizm Derneği de, Dortmunt’taki Lazebura da, İstanbul’daki Lazika Yayın kolektifi de, Lazi Yayınları da, İstanbul’daki Laz Enstitüsü de, diğer dernekler de, Sima Laz Vakfı da Lazcayı ve kültürü yaşatmak için canla- başla çalıştı. Siz de can-başla çalıştınız. Siz de yörenizdeki belediyelerle temas kurdunuz.  Lazca müfredatlar hazırlandı. Lazca ders kitapları çıktı. Sonunda da Lazca devlet okullarında seçmeli ders oldu.  Ancak kentlerde öğrenci sayısı yeterli olmuyor. Daha doğrusu seçmeli dersler kentlerde sahipsiz kaldı.  Bu bir kişinin ya da bir derneğin işi değil. Birlikten kuvvet doğar. Bu işi düzeltmek için neler yapmak gerekiyor? Siz ne düşünüyorsunuz?

Orhan Bayramin: Burada saydıklarınızı, daha birçok gönüllü meraklı yazıyor, doğru. Ancak biliyorsunuz ilk yıllardan beri en doğru lehçeyi bulmak için bir “dil kurultayı” toplayalım dedik. Sanki o zaman erkendi. Ama şimdi olabilir diyorum. Çünkü alfabemizdeki noktalama işaretleriyle yazmak zorunluluğu, şivemizi güzelleştirme, dilimizin özüne indirgenmektedir. Yoksa yavan ve yarım ifade Lazcadaki nükteyi anlamsız kılabiliyor.

Kocaeli’de vakıf merkezinde mahallî yönetimlerince sağladığımız desteklerle başlayan dil kursumuz, dershane imkânları sağlama ve sevgili İrfan Çağatay kardeşimle verdiğimiz emeğe rağmen, maalesef yol alamadık. O dönemdeki yönetim kurulu üyesi Eğitim ve Kültür sorumlusu Hasan Uzunhasanoğlu Fındıklı’da bu misyonu yüklendi fakat gerekli desteği bulamadı. Laz Enstitüsü’nün işlevinin de İsmail Bucaklişi kardeşimizin bütün zorlu gayretlerine rağmen, hak ettiği başarıya ulaşamadığını görüyoruz.  Birlik konusunda tekrar çağrımı yapıyorum: İrili ufaklı bütün dernek ve vakıflar tümüyle bir araya gelelim. Sorunlarımızı masaya yatıralım. Sima Vakfı’na görev verilirse, memnuniyetle yapar.  Girizgâhta söylediğimiz gibi, çok gösterişli süslü kelimelerle oluşmuş tabelalara önem vermeyenlerdenim. Mevcut Laz dernek ve vakıflarının şimdiki statüyle de yapabilecekleri mümkünken çok başlılıkla fazla barışık olmayan insanımızın itibar etmediklerini düşünüyorum. Hadi gelin taşın altına elimizi sokalım dediğinizde etrafınızda kimsecikler kalmıyor. Ancak böyle bir talep deklare edilirse, Sima Vakfı kendi üzerine düşeni memnuniyetle yapar.

 Ali İhsan Aksamaz:  Korona virüs günlerindeyiz. Artık daha önceki günlerdeki gibi rahat değiliz. Biliyorsunuz, artık evlerde hapisiz. Bugünlerde de yine de faaliyetler yürütüyor musunuz? Yeni haberleriniz var mı? Yeni projeleriniz var mı? Yeni müjdeleriniz var mı? Bu söyleşi için size çok teşekkür ederim.  Başka sorum yok. Fakat sizin söyleyecek başka sözünüz veya mesajlarınız varsa, lütfen, söyleyin! Tanrı, çoluk- çocuğunuzla yüz gününüzü bir gün saysın ve sizlere her zaman iyilik yazsın!

Orhan Bayramin: En yakınlarımıza sarılamadığımız şu günlerde toplantı ve etkinliklerin özlemini çektiğimiz hepimizin ortak derdidir. Önce sağlık ilkesi ve dileklerimizle önümüzdeki bahar veya serbest olduğumuz ilk sezon Sapanca’daki birlikteliğimizden daha büyük bir organizasyonu sizlerle paylaşmak istiyorum. Kartepe’de Kuzuyayla mevkiinde Orman İşletmesinden şahsım adına kiraladığım ve çeşitli etkinliklerin yapılabileceği projenin bir bölümünü önümüzdeki yaz mevsimine yetiştirebilme gayretindeyim. Çeşitli etkinliklerin yapılacağı projelerden elde edeceğim gelirin bir kısmını Sima Vakfı’na bağışlayacağım. Bu bağış, hem vakfın devamlılığı hem de kültürümüzün yaşatılması ve çocuklarımızın eğitimi için de vakfedilmiş olacak. Yukarıdaki sualinizdeki Laz-Megrel gençliği, hatta dünya gençliği kamp organizasyonları ve Avrupa Birliği projeleri araştırmalarımız içerisinde yer almaktadır. Sevinç ve iyiliklerle! İyi günlerde görüşelim, İnşallah!

(SİMA LAZ VAKFI;  instagram=sima.laz; mail: simalaz.org@ gmail.com; Tel: 054464541 08)

+

Önerilen okumalar:  Ali Sırtlı, “Karadeniz Fıkraları ve Doğu Karadeniz Tarihi”, Onur Ofset, İstanbul, 1993; Ali İhsan Aksamaz, “Laz Kültürel Kimliğini Yaşatma Çabaları” (Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 4, Milliyetçilik (s. 924-926), İletişim Yayınları, İstanbul, 2002; Ali İhsan Aksamaz, “Dünden Bugüne Lazca Gramer ve Sözlük Çalışmaları”, sonhaber.ch, 28 II 2020/ circassiancenter.com; Ali İhsan Aksamaz, “Lazcanın Yazarı ve Şairi: Munir Yılmaz Avcı”, lazca.org, 8 II 2013; Ali İhsan Aksamaz (Redaktör: M. Yılmaz Avcı) , “Laz Dili Temel Dersler/  Lazuri Nenaşi Geç̆k̆apuli Dersepe”, 1. Baskı,  Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2013/ 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, 2016; Ali İhsan Aksamaz, “Munir Yılmaz Avcı (1939- 2016)”, sonhaber.ch, 16 XII 2020; Bayram Ali Özşahin: “Kapitalizm her şeyi aşındırıyor, öğütüyor, eritiyor ve kaybediyor!”, shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com, 14 VIII 2019; Cemal Şener, “Lazların Tarihine Kısa Bakış/ Trebizond- Abhazya arasındaki sahil ülke”, Aylık Siyasî Dergi Komün, Sayı 1, İstanbul, 1989; Demir Akın, “Ne Kadar Çok Dil, O Kadar Çok Zenginlik!”, shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com, 30 XI 2018;  “Doğa, Kültür ve Laz Festivali’nin 4.ncüsü Karamürsel’de gerçekleşti”, karamurselaktifhaber.com, 18 VIII 2019; Ergün Konakçı, “Lazcanın Son Umudu: Okullarda Lazca Seçmeli Ders”, Lazca.org, 31 V 2013; Ergün Konakçı: “Vatandaşların eğitim ve kültür ihtiyaçları için çeşitli faaliyetlerde bulunmak, siyasî bir eylem değil!”, shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com, 24 VIII 2019; ; M. Mahzun Doğan, “Faruk Benli: Lazca, celiyrum demek değil!”, Siyah Beyaz Gazetesi, 19 II 1997/ “Bir Laz Bilgesi: Faruk Benli”, Kafkasya Yazıları, Sayı 4, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1998; Gerg Amıcba, (Çeviren: Hayri Ersoy), “ Ortaçağ’da Abhazlar, Lazlar”, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1993; Hasan Oral, “Sima Laz Kültür ve Dayanışma Vakfı Anayasa Teklifi Metni”, slideshare.net; Hamdi Yazıcı, “Fındıklı”, Fındıklı, 1993; Hasan Uzunhasanoğlu, “Lazca, bir diyalekt (ağız, şive) değil, bir dildir!”, sonhaber.ch 8 I 2021/ circassiancenter.com; Haşim Akman, “Laz Enstitüsü Kuruluyor”,  Aktüel Dergisi, Sayı 66, İstanbul, 1992; İldiko Beller- Hann (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Doğu Karadeniz’de Efsane, Tarih, Kültür”, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; “İlk Lazca ders kitabı yayınlandı”, jinepsgazetesi.com,  XII 2013; İsmail Bucak̆lişi, “TRT’de Lazca yayın olmayacak mı?”, lazuri.com; İsmail Güney Yılmaz, “90’lar: Laz Kültür ve Kimlik Hareketinin Doğuşu”, m.bianet.org; 7 I 2015; “Lazca İçin Ders Kitabı Hazırlandı”, haberler.com, 10 XI 2013; “Lazca Kitapları/ Sesleri İndir”, lazca.org, 3 I 2019;  “Laz Festivali için hazırlık”, sizinkocaeli.com, 1 VIII 2017; Kâmil Aksoylu, Tarihe Tanıklık/ “Laz Kültürel Hareketi (93 Süreci)”, Laz Kültürü/ Tarih, Dil, Gelenek ve Toplumsal Yapı, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2010;  Kâmil Aksoylu T̆oroci, “Demokratik Eğitim(1)”, lazca.org, 13 II 2014;  “Lazlar da anadilde eğitim istiyor”, hurriyet.com.tr, 9 IX 2002; Maksut Kesici: “Lazca eğitim görebilseydim,Türkçeyi güzelce öğrenebilseydim, böyle zor bir hayatım olmayacaktı!”, shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com, 25 XI 2018; Mecit Çakırusta, “Dutxuri P̆alik̆ari”, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2012; M. Recai Özgün (Yayına Hazırlayan: Ali İhsan Aksamaz), “Lazlar”, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1996;  M. Recai Özgün, “Kurtuluşumuzun Öyküsü (Büyük Nutuk Penceresinden)”,  Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit,1998; “Mahkemeye göre ‘Laz’ kelimesi amaç dışı”, demokrathaber.org, 23 XII 2012; M. Yılmaz Avcı (Redaktör: İsmail Avcı Bucak̆lişi) ,“Şurimşine/ Lazca- Türkçe Şiirler”, Kurye Yayınları, İstanbul, 1999; Kemal Özbıyık, “Üzerleri Toz Olmasın/ Doğu Karadenizde Yaş Almak”, Karina Yayınevi, Ankara, 2017; Kemal Özbıyık, “Büyükler bir araya gelmezsek, dilimiz de ölecek!”, shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com, 30 XI 2018; K̆lemurişi Ramazan Kosanoğlu, “TBMM 1. Dönem Lazistan Laz Mebusları”, lazca.org, 26 V 2019; K̆lemurişi Ramazan Kosanoğlu, “Doğu Karadeniz’de Lazların ve Lazca Konuşanların Sayısı Belirlendi”, lazca.org, 7 XI 2020; M. Yılmaz Avcı , “Lazuri Nenaçkina/ Lazca Dilbilgisi”, Etno- Kültür Kitapları, İstanbul, 2003; M. Yılmaz Avcı (Redaktör: Ali İhsan Aksamaz), “Lazuri P̆arametepe/ Laz Masalları”, Sorun Yayınları, İstanbul, 2005; M. Yılmaz Avcı, “Aleynas Mu Ağodu?/ Aleyna’ya Ne Oldu? -Roman”, Sorun Yayınları, İstanbul, 2013; Mehmedali Barış Beşli, “Tarihe Karşı Kısa Bir Tarih”, Mjora Lazepeşi Nena Dergisi, Sayı 1, Çiviyazıları Yayınevi, 2000, İstanbul/ lazuri.com; Mircan Kaya, “Çocuklara ninnilerimizi duyurmak istiyorum!”, sonhaber.ch, 11 V 2020/ circassiancenter.com; Muhammed Vanilişi- Ali Tandilava (Çeviren: Hayri Hayrioğlu), “Lazlar’ın Tarihi”, Ant Yayınları, İstanbul, 1992; Musa Karaalioğlu, “Ağlamayana Süt Vermezler”, sonhaber.ch, 29 IV 2020/  circassiancenter.com; Mustafa Papila, “Lazistan”, Hopa, 1992; Nizamettin Alkurmru, “Lazlarla İlgili Ansiklopedik Bilgiler”, Kendi Yayını, İstanbul, 1987;  Nizamettin Alkumru, “Şimşir Kokardı Azlağa/ Anılarda Laz Kültürü”, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 2005; Nizamettin Alkumru, “Laz Kültür Tarihi”, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2011; Orhan Bayramin, “Başlarken”, “Neden Sima?”, Sima Dergisi, sayı 1, Sima Laz Vakfı Yayını, Ofset Hazırlık: Nart Yayıncılık, Baskı: Livane, İstanbul, 2000; Orhan Bayramin, “Tasarruf Üzerine”, Sima Dergisi, sayı 2, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2001; Orhan Bayramin, “Herşeye rağmen ‘umutla’ diyoruz”, Sima Dergisi,  sayı 3, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit,  2001; Orhan Bayramin, “Değişim Gereklidir”, Sima Dergisi, sayı 4, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2001; Orhan Bayramin, “Sevgiyle Bütünleşelim”, Sima Dergisi, sayı 5, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2003; Orhan Bayramin, “Umutlar ve Dilekler”, Sima Dergisi, sayı 6, Sima Laz Vakfı Yayını,  Fotosan Ofset, İzmit, 2003;  Orhan Bayramin, “Toplum Örgütleri: Dernekler Vakıflar”, Sima Dergisi, sayı 7, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2005; Orhan Bayramin, “Sima ile Ufuk Turu”, Sima Dergisi, sayı 8, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, 2009; “Orhan Bayramin Ankara katliamını kınadı”, kocaelihaberci.com, 15 III 2016; Osman Kuyumcu P̆izma, “Dil Ölürse İnsanlık Ölür”, lazca.org, 19 VII 2013; Osman Şafak Büyüklü, “Lazlar, çalışmalarını büyük bir kolektif ortamın içinde yapmalı!”, shangulishialiihsanaksamaz.blogspot.com, 21 VIII 2019; Özcan Sapan, “Söz Uçar Yazı Kalır/ Nena Putxun Ç̆ara Doskidun”, Kafkasya Yazıları, Sayı 5, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1998; Rasim Yılmaz, “Türkiye Lazları ve Laz Kültürü”, 08haber.com, 19 V 2017; Ruhan Odabaş, “Bere do Daçxiri/ Çocuk ve Ateş”, Aydili Sanat Derneği Yayınları, İzmit, 2018; Sabahattin Önkibar, “Lazistan Safsatası”, Türkiye Gazetesi, İstanbul, 2 II 1993; Selma Koçiva, “Seçmeli Ders Modeli ve Anadili Eğitimi İhtiyacı”, lazca.org, 31 V 2013; Selma Koçiva: “Son aktif yıllarımı Laz Edebiyatına vermek istiyorum!”, sonhaber.ch, 25 II 2021;  “Sima Laz Vakfından Kerimoğlu’na uğurlama”, cagdaskocaeli.com.tr; 13 II 2017;  “Sima Laz Vakfı Basın Bülteni Yayınladı”, test.kocaelihaberdunyasi.com, 20 X 2020; “Sima Vakfından Lazca eğitim talebi”, marmaragazetesi.com, 2 V 2016;  “Sima Vakfından Büyükakın’a ziyaret”, Kocaeli.bel.tr, 1 V 2016;  “Sima Laz Vakfı Lazca eğitim istedi”, kocaeligazetesi.com.tr, 30 IV 2016; “Sima Laz Vakfı, Yılmaz Avcı’yı andı”, cagdaskocaeli.com.tr, 8 XI 2016; “Sima Laz Vakfından birlik gecesi”, kartepegazetesi.com.tr, 2 III 2017; “Sima Laz Vakfı, 100 bin Laz’a ulaşacak”, gercekkocaeli.cm.tr, 1 V 2017,   “Sima Laz Vakfı’nın Başkan Yılmazer’e ziyareti”, sapanca.bel.tr; “Sima 23’üncü yılını kutladı”, golcukgundem.com, 12 III 2019;  “Sima Laz Vakfı İftarda Buluştu”, kocaelihaberdunyasi.com, 20 X 2020; Soner Gülezer, “Laz Festivali’ne büyük ilgi”, demokratkocaeli.com, 7 VIII 2017;  Şehzat Ayartepe, “Lazların Tarihçesi”, Karadeniz Haber Gazetesi, İstanbul, 1 XII 1976/ (Yayına hazırlayan: Ali İhsan Aksamaz), “Lazların Etnik Kökeni”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 4, İstanbul, 1994; Şemseddin Sami (Çevrim yazı: Fahrettin Çiloğlu), “Kâmüs-ül Alam’da Lazlar ve Lazistan”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 2, İstanbul, 1994;  Tarık Zafer Tunaya (Yayına hazırlayan: Ali İhsan Aksamaz), “Laz Tekamül-ü Milliye Cemiyeti”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 1, İstanbul, 1993;  “TRT’ye Lazca televizyon yayını için başvuru yapıldı”, lazuri.com, 16 I 2009; Tevfik Ataselim, “Kadim Türk Boylarından Kolhitler (Megreller), Gürcüler, Lazlar”, Onur Ofset, İstanbul, 1993; Turhan  Öztürk,“Rizeli Aksamaz’ın Dilekçesi İşleme Kodu/ TBMM Lazca Yazılan Dilekçeyi Ek Olarak Kabul Etti”, Star Gazetesi, 16 XII 2006;  “Vakıf Senedi”, Sima Dergisi, sayı 2, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit, “Vakıf Senedi”, Sima Dergisi, sayı 3, Sima Laz Vakfı Yayını, Fotosan Ofset, İzmit,Yılmaz Avcı, “Tek ses olarak muhatap olamadığımız müddetçe…”,  lazca.org, 31 V 2013; Yura Argun (Çevirenler: Hayri Ersoy- Yalçın Karadaş), “Abhazya’da Yaşam ve Kültür”, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1990; Zeki Sarıhan, “İstanbul’da Kurulan Laz Talebe Cemiyeti”, Toplumsal Tarih Dergisi, Sayı 8, İstanbul, 1994

+

Sima Dergisi’nin 1-8. sayılarından önerilen okumalar:

 

Sima Dergisi Sayı 1: M. Recai Özgün, “Laz Tanımı ve Lazların Soy Kökeni”;  Ali İhsan Aksamaz, “Anadolu’da Bir Kafkas Dili: Lazca”; Aşikxasanişi Yılmaz Avcı, “Lazuri Alboni (Lazca Alfabe)”.

Sima Dergisi Sayı 2: Ruhan Odabaş, “Lazlar Denildiğinde”;  Ali İhsan Aksamaz, “Kafkasya ve Anadolu’nun Hırçın Uşakları: Lazlar”; M. Recai Özgün, “K̆alivi”; Yılmaz Avcı, Murat Ersoy ve Muzaffer Sütlüoğlu, “Kocaeli İlinde Tipik Bir Laz Köyü: Çamçukur”; Gül Başlılar, “Kadınlar Kolu Faaliyetleri”;  Mustafa Papila, “ Şurimşine, Nana”;  İlhami Kurdoğlu, “Gomanç̆eli, Arhavim”; Xasan Helimişi, “ Onçamure”; Yılmaz Avcı, “Lazona, Dadi do K̆amaroti”; Hamiyet Özkazanç, “Karadeniz Mutfağından”.

Sima Dergisi Sayı 3: Murat Ersoy, “İki Dünyalı Köy: Sarp& Sarpi”; Esat Sarı, “ Laz Halk İnançları Üzerine Araştırma Notları”; Yılmaz Avcı, “Lazca’da Ön Ekler ve Son Ekler”; Kemal Özbıyık, “Arhavili Şairlerle Yolculuk”; Nuri Duduşi, “Sicalepeşi Destani”;  Ali Naci Kuçuğişi, “ Arhavi Destanı”; Selma Koçiva, “Oropa”; Orhan Bayramin, “Atasözleri”; Muydin,  “Borğola Çkimi”.

Sima Dergisi Sayı 4: Cemil Telci, “Atmaca Üzerine”; “Lazuri Ses Yarışması”;  Muhammed Narakiže, “Bedi do İgbali Çkimi”; Yılmaz Avcı, “ʒ̆ip̆ut̆ina”; Nezihe Çelik, “Yöreme Şiir”;  Mecit Çakırusta, “Meyoçamape, Oxvamupe (Beddualar, Dualar)”; Yaşar Turna, “Sevda Türküsü”;  Şahin Naci Hafızoğlu, “Coşuyor Fındıklı”; Ayhan Sonbay/ Murat Ersoy, “Gomgaru”; Sevim Vanizör, “Karadeniz Mutfağından”.

Sima Dergisi Sayı 5: Yılmaz Avcı (Röportaj), “İçimizden Biri: Mecit Çakırusta”; Cemil Telci, “Antik Laz Ev Aletleri”; Ali İhsan Aksamaz, “Yerel Diller/ Anadillerini Yaşatmak mı? Öldürmek mi?”; “1. İzmit- Kuzuyayla Şenliği”; Abdumanişi Zaferi, “3xont̆inei ʒxont̆inei Mulun”, “Dadis Mutu İtkveni”; Yılmaz Avcı, “ Dadi do Mat̆orci”; ʒ̆it̆aşi İskenderi, “ʒ̆ip̆ili”, Bužgi”; Reşit Pehlivanoğlu, “Atatürk”; İhsan Topaloğlu, “Ar Bozomota Malimbu”; Bahadır K̆eleşi, “Bozo, Haşo Mot Moğodam”; Yılmaz Avcı, “Lande Çkimi”; Yaşar Çiçekoğlu, “Sin do Man”; Memet̆ K̆azancioğli, “Dobadona”.

Sima Dergisi Sayı 6: Güngör Şahinkaya, “Sevgili Hemşehrilerim”; “İçimizden Biri (Röportaj): Cafer Hazaroğlu”; “Ayhan Alptekin (Röportaj)”; Yaşar Çiçekoğlu, “İnsan ve Çevre”;  “İçimizden Biri (Röportaj) : Aydemir Turan”; Yılmaz Avcı, “Lazca Tiyatro: Golaktei Meçeti/ Dönük Cami”, Yılmaz Avcı, “Dadik Dulya Gorups”, “Prensi do ʒxenimuşi”; Hasan Çelebi, “Karakuş Destanı”; Selma Koçiva, “Didanaşi”; Fahri Kahraman, “Maçaye Gzamşine”; A. İlker Karaosmanoğlu, “Çay Üreticisi”; Timur Cumhur, “Çkini Oput̆e”; Kemal Gür, “Maniler”.

Sima Dergisi Sayı 7: Ali İhsan Aksamaz, “M. Recai Özgün Vefât Etti”, “Tatara Tititiri…”, Yamakhoğlu Yüksel Yılmazi Doğuru/yi?!”, Anadili Yönetmelikleri ve Gerçek”; M. Recai Özgün, “Gzalepe”, “Ğura” ; Yılmaz Avcı, “M. Recai Özgün’ün Ardından”, “Lazuri Alboni”, “Sayılar”, “Zaman Birimleri”, “Kava Aha K̆ak̆a”, “Lazca Dilbilgisi”, “Patişaği do Beremuşi”; Cihangir Bilgin, “Folklor (Halk Bilimi)”; Murat Ersoy, “Sarpi’de K̆olxoba Festivali”;  Cemil Telci, “500 Yıllık Gelenek: Yaylacılık”;    Nizamettin Alkumru, “Lazca’da Çocuk Masalları”; Avtandil Abulaže, “Mskibu”; “Mecit Çakırusta’dan”; Timur Cumhur, “Jileni Qona”, “Guri Çiç̆k̆u Nana”; Mustafa Bayındır, “Teona”; Aşık Osman Namlı, “Naya Mebuxonda”; Nurdoğan Demir, “Viya”.

Sima Dergisi Sayı 8: Gülay Burhan, “Sima do Ma”; Ali İhsan Aksamaz, “Mk̆ule İst̆oriaten Lazepe/ “Lazların Kısa Tarihi”, “Fransızca- Lazca Kitaplar”; Semra Güney, “Sima ile”; Hanife Köroğlu, “Fırtına Deresi”;   İsmail Avcı Bucak̆lişi, “Lazlar Kimdir?”; Yılmaz Avcı (Röportaj), İçimizden Biri: Nizamettin Alkumru”; Necdet Kanbur, “Anılar”;  Zekeriya Çavuş, “Fındık, Fıstık , Lokum”;  Ahmet Kırım, “Türkiye’nin Nabucco Hayalleri”; Mecit Çakırusta, “Sapanite Oxonu”;  Yılmaz Avcı (Editör: Ali İhsan Aksamaz), “Navamiçkinan Tere K̆olxeti/ Bilmediğimiz Ülke: K̆olxeti (Anı)”; Nazik̆o Memişişi, “K̆ulanişi Destani”, “ Helimişi Şeni Dobip̆aamitit”; “ʒ̆ate Baʒ̆aşişen”;  Nazım Hikmet/ Yılmaz Avcı, “… Arhaveli İsmail…”; Musa Cedeşi, “Peri Peri Perepe Noderis Peronepe”; Muhammed Vanilişi/ M. Yılmaz Avcı, “Kva Omxaze”; Yaşa Tandilava, “Piraliş Birapa”, “Nana”; Cahit Sıtkı Tarancı/ Yılmaz Avcı, “Eçdovit̆oxut ʒ̆ana”) .

+

“Lazuri Nena açkva umanceli var ren.”

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi Orhan Bayramini ren. 1996 ʒ̆anaşen doni eya dido k̆ai viçinop. Orhan Bayramini,  Marmara-semtişi Lazepe şeni dido beciti coxopeşen. Ginže ʒ̆anapeşen doni k̆ult̆uruli noçalişepes maddur- manevuri numxvacups.  Emuşeniti xvala Lazepek var,  eya semtişi mteli uçamzoğuri k̆oçepekti emus qoropan. Ma eşo miçkin. Mteli k̆ult̆uruli noçalişepes numxvacu. Eşo vart̆uk̆onna, Sima Lazuri Vakifi aʒ̆işakis va skidasunt̆u.  Eşo vart̆uk̆onna, jurnali/ dergi Sima va gamaxtasunt̆u. Lok̆aluri burok̆rasi k̆ala k̆ap̆et̆i munasebet̆epeti kuğun do Lazuri gamantana- gurapa şeni şur do guriten içalişu. Ma eşo miçkin. Orhan Bayramini ketumi do stibineri k̆oçi ren emuşeniti muşi noçalişepe muşişen k̆arta k̆oçis ambai va uğun. Ma,  Orhan Bayramini k̆ala ar int̆erviu dop̆i. Muşi biyografişen, muşi k̆ult̆uruli noçalişepeşen, Sima Lazuri Vakifişen, Jurnali Simaşen do ağani p̆rojepe muşişen bğarğalit. 31 I 2021/ Ali İhsan Aksamazi)

+

Ali İhsan Aksamazi: Mu iqven, ipti ti-tkvanişen molamişinit! Biyografi tkvanişen gevoç̆k̆at, iqveni? So do mundes dibadit? Sonuri ret? Miepeşen, mi oğlepeşen ret? Namu nʒopulapes do mundes igurit?  Aʒ̆i so skidut? Mu dulya ikipt? Çileri reti? Berepe do motape giqounani? Turkuli do Lazuri nenapeş gale çkva namu nenape giçkinan?

Orhan Bayramini: Xela do k̆arobaeten do k̆ayi guriten geboç̆k̆at, cumalepe do dalepe çkimi! Ar şilya do nçxoroşi do jureneç do juris Arkabişi kyoyi Sideris epçkindidoren. Nana çkimi Hayriye do baba çkimis Rasimi ucoxumt̆es. Sumi bereşi en ç̆ut̆a ma biç̆i bavidoren. İptineri umçane dalepe bozo t̆es.  Ok̆itxus kyoyi çkimi Sideris geboç̆k̆i do xuti ʒ̆anaşk̆ule ortamektebişa Xopas ok̆itxus kogeboç̆k̆i. Ok̆ule sumi tutaşk̆ule Arkabis koyinʒ̆k̆u do bidi juri ʒ̆anaşk̆ule, masumani ʒ̆anas. Emica çkimi Murğulis fabrik̆as mudiri t̆u do hek, yani muşis moskedinu do mektebi heşo boçodini. Fuk̆araluğişi ndğalepes meşfelu dido t̆u. Haʒ̆ineri steri var t̆u.  Ok̆uleni ʒ̆anas Rizinis bina do oxori ok̆odu – Emdginuşi Enst̆it̆us jur ʒ̆anas bik̆itxişi, t̆eknisyen-dip̆lomaten çkfa emanç̆i. Dobiçili, oxoris nusa mint̆es. K̆uçuğayişi eçinçxoroşi ndğas duguni do ok̆onç̆alaten, haʒ̆i namiyonun oxorca çkimi Siyadeti k̆ala dobiçili. Juri bozo do arteği biç̆işen otxo mota miyonun. Didi bozo çkimis Gyulayi coxons. Emuk oteli oktams. Ok̆uleni, Oktayi muhendisi yen, şirk̆et̆i oktams. Ek̆uleni, Gyulini hem muxasebe ikoms hem vakifis içalişams, ma memişvels.  1967 ʒ̆anaşi pukurobas İzmitişa komopti. “Petkimi” yado ar fabrik̆a geyidget̆u. Hek vit ʒ̆anas biçalişi. Ok̆uleti dulya çkimi gebdgi do xoloti biçalişam. Dodginu munoren var miçkin. Haʒ̆i çkfa Maşukiyes, Kartepes pskidur. Motalepe do skirepe arte boret. Haşo xela do k̆arobate Tangrik iris nuç̆aras. Heşo bixfaman. İpti Lazuri, Nanaşi Nena, ok̆ule Turkuli dobigurit do nabip̆aramitare k̆onayi İngilizuri miçkin. Arçkfa Turkuli birapas dido p̆orom do bibir.

Ali İhsan Aksamazi: 1996 ʒ̆ana rt̆u, tkvan Sapancas ar didi p̆iknik̆- ok̆oxtala doʒ̆opxeret̆it. Eya p̆iknik̆is şilyapeten k̆oçi ak̆atu. Eşo kobžirit. Emuşeniki mati, ocaği do manebrape çkimi k̆ala ek vort̆it. Ok̆uleni p̆eriodis  Tkvan; xut k̆oçi; Orhan Bayramini, Mecit Çakirusta, Munir Yilmaz Avci, İbrahim Piri do Sezai Bayboğa muteşebbis heyet̆işi azepe iqvit.  26 Xrist̆ana 1996 ʒ̆anas rt̆u, aşopetenti Sima Lazuri Vakifi resmen geidginu. Aya rt̆u ipti Turkiyes. İris aya k̆aixeşa kuçkin. Nauçkinanpes aya k̆aixeşa kuçkinan. Muşeni Sima Lazuri Vakifi geidginu? Namu noğira do mot̆ivasyoniten geidginu?

Orhan Bayramini:1996 ʒ̆anaşi Sapancaşi ok̆oxtalas mtelli k̆oçepe çkuni gobinç̆elitdort̆un. Oçinoba şeni naognu Lazepek liveri na doliʒonu komoxtu do bayyami steri doloç̆ves.  Hem oraşk̆ule, nagebdgit vakifi mtelli memleketis kignapu do Lazepe dido ixeles. K̆itxeri do umçane Lazepek oç̆aru do oğarğalus hek̆o çkfa unç̆ines. Haʒ̆i Lazurişi en k̆ayi naiğarğalen alboni şeni gemskfaneri oçalişoni boret. Megrelişi başka, Atinaşi başka başka var iven. 1996 ʒ̆anaşen handğaşakis  namemişfels si do majura Lazepeşi dido razi bore.  Nağurespes Tangrik Cenneti mutepeşis ezdas: Meciti, Yilmazi, M. Recai, İbrahimi, Sezai do Salimis raxmet̆i buncğonum. K̆ap̆ulas namok̆omidgites do namok̆omidginanpe k̆ala geç̆k̆imobaşi steri xavesiten dido ebomralat, heşo biçalişaten.

Ali İhsan Aksamazi: Ok̆ule vakifi tkvanişen çxoro k̆oçik numxvacu do eşopeten  “Sima Masigortatelobaşi Xizmetepeşi LTD. Şirk̆et̆i geidginu. Aya şirk̆et̆i muşeni geidginu? Namu noğiraten geidginu aya şirk̆et̆i?

Orhan Bayramini: “Sima Sigorta”ten geç̆k̆alaten, ok̆ule Lazepeşi  k̆oop̆eret̆ifi gedgimu biduşunt̆i. İptinerik gza var eç̆opu, va maxeneski, k̆oop̆erat̆ifis geboç̆k̆at! Ziyani komemaç̆areşi, gemk̆olit. Ar nena ren: “Si ağa, ma ağa, pucepes mik unç̆valas?!”

Ali İhsan Aksamazi: 2000 ʒ̆anasti jurnali Sima gamiçkvinu”. 2000 ʒ̆anaşen 2009 ʒ̆anaşakis gamiçkvinu.  Vakifişi coxoten, Orhan Bayramini, tkvan aya jurnalişi mance rt̆it.  Munir Yilmaz Avci, jurnalişi coğabinameçaps direkt̆ori rt̆u. Ali İhsan Aksamazi, jurnalişi gamaçkvalaşi umçane rt̆u.  Arʒ̆aşi M. Recai Ozguniti jurnalişi k̆ult̆uruli umçane rtu. Namu noğira do mot̆ivasyoniten gamiçkvinu jurnali Sima?  Jurnali Sima gamiçkvinu Turkuli do Lazuri nenapeten. Siyasuri gamaçkvala var t̆u, mara didoperonobaşi  gagnapaten kogamaxtu. Emuşeniti çkvadoçkva siyasuri fik̆irepeşen  k̆oçepeşi Turkuli varna Lazuri mak̆alepeti gamiçkvinu jurnalişi doloxe. Lazi gamantanerepek mak̆alepe mutepeşiten, Lazi do Uçamzoğuri dulyaşk̆oçepekti ilan- rek̆lamepe mutepeşiten jurnalis numxvaces. Jurnali dido tesironi rt̆u. Açkva va gamulun. Andğaneri ndğas vakfis vebbut̆k̆a uğuni? Aya temapeşen muepe otkvalu ginonan?

Orhan Bayramini: Jurnali Simas dido k̆ai geboç̆k̆it. Xe do k̆uçxes Trangik menceli mekçanoren. Siti emeği dido kogiğun. Dulyaşk̆oçepes do umçanepes dido moʒ̆ondes, abonepe ives, mok̆omidgit̆es. Ma movişfaca do gencepek beki daha k̆ai yuntinanoren ma biduşuni do mebuşkfi. Vakifis galeşen xolo mebuşvelt̆i. Ok̆ule var memiuces. Mati golamiktes do mtelli koşobğes, p̆rest̆iji gundines.  Raxmet̆li Yilmazi dido nikaçu do xolo ma kebuç̆opi do dersiti kep̆ç̆opi. Haʒ̆işk̆ule siti gamamç̆arubaten irixolo inst̆agrami do mailepeten bognapaten, ebomtinaten.

Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti k̆aixeşa giçkinan, Sarpişi Sinorişi Nek̆na 1937 ʒ̆anaşen 31 Xrist̆ana 1988 ʒ̆anaşakis, eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, jureneçdovit ʒ̆anas genk̆ileri rt̆u.  Ekoni Megrel-Lazepes akoni Lazepeşen ambai va uğut̆es, akoni Lazepesti ekoni Megrel- Lazepeşen ambai va uğut̆es. Açkva ara mutepeşis endoli va ren.  Turkiye do Gurcistanişi devletepeti artikartişa açkva dost̆i renan. Turkiyeşi Lazepe do Gurcistanişi Lazepe, Turkiye do Gurcistanişi aras dost̆obaşi xinci renan. Ma aşo miçkin.  Ekoni Megrel- Lazi berepe şeni ar yaziş k̆amp̆işi p̆roje giğunani? Tkvan mu izmont?

Orhan Bayramini: P̆ap̆ulepe çkuni naskidut̆es svalepeşi k̆oçepe k̆ala mati dido oçinobu minon. Çkuni k̆oçepes goxtimu do para oxarcu var uçkinan, parati va uğunan. Mendiyonina, k̆ai uʒ̆onan. Şuri oskedinaman. Mati dulya k̆ala goxtimuşi ora var mavu. Ek̆suği na bikom, komiçkin, muç̆o p̆a?! Umçanepe ok̆obinç̆at do p̆rogramiten bğarğalat.

Ali İhsan Aksamazi: Turkiyeşi Abaza- Apxazepes do Çerkesepes derneğepe mutepeşi federasyonepe kuğunan. Mara akoni Lazepes derneğepe mutepeşi federasyoni va uğunan. Aya temaşen muepe gatkvenan? 1990-oni ʒ̆anapeşen doni mteli Lazi gamantanerepek Lazuri Nena  do k̆ult̆uri oskedinu şeni şur do guriten içalişepan. İst̆anbolis LKD-kti, Ankaras LKDD-kti, Arkabis Çkuni Berepe- LKSTD-kti, Dortmundis Lazeburakti  Lazik̆a Gamamşkumaleşi K̆olektifikti, Gamamçkumale Lazikti, Lazuri Enst̆it̆ukti, majura derneğepekti, Sima Lazuri Vakfikti Lazuri Nena do k̆ult̆uri oskedinu şeni şur do guriten içalişu. Tkvanti şur do guriten içalişit. Tkvan ekoni belediyepe k̆ala k̆ai irtibat̆epe qvit. Lazuri mufredatepe ixazirinu. Lazuri dersepeşi ketabepe iç̆arinu do kogamaxtu. Axiristi Lazuri, menoʒxune dersi iqu devletişi nʒ̆opulapes.  Mara mamgurepeşi muk̆onoba dobağine va ren k̆arta noğas. Mtini giʒ̆vat na, menoʒxune Lazuri dersepe noğapes umanceli kodoskidu.  Aya dulya ar k̆oçişi varna ar derneğişi dulya va ren. Aya dulya, artikartis xe meçamuten iqven. Menceli artobas ren. Aya dulya onʒ̆uranu, oisanu şeni mu oxvenu unon? Tkvan mu izmont?

Orhan Bayramini: Didi coxo gyodvaşi, didi va ivinen. Otkfalutenti didi va ivinen ma biduşun. Doloxe mboşi var t̆asen. Çkuni derneğepek k̆ai şeyepe ikoman ama irixolos ayri- ayri  k̆ollek̆ifi var axenenan. Ar gza dikaçezdoren hek ulunan.  Xalbuki irixolok arte didi dulyape dobikomt. Simas nek̆na biteviye gonʒ̆k̆eri kuğun. Haşo giçkit̆an!

Ali İhsan Aksamazi:  P̆at̆i ambari ren; k̆oronavirusişi ndğalepeşi doloxe voret. ʒ̆oxleni ndğalepe steri açkva raxat̆i va voret. Giçkinan, oxorepes moloxuneri voret. Xoloti faaliyet̆epe ikipti? Ağani ambaepe giğunani? Ağani p̆rojepe giğunani? Ağani pukironi ambaepe giğunani? Aya int̆erviu şeni ma dido şukuri goğodapt. Çkva k̆itxala va miğun tkvanda. Mara tkvan otkvaluşi nena vana mesajepe giğunan na, entepeti miʒ̆vit, mu iqven! Ğormotik bere- bari k̆ala oşi ndğa ar dğaten gişinan do p̆anda k̆ainoba megaç̆aran!

Orhan Bayramini: Ma bğurut̆aşa xeşen na momixtasen var buşlam. Mtelli namepçi emeği xalali dobuxeni. Siti elaskideri nagelemişvelit şeni Tangrik dido ndğa mekças, ti mo elegak̆tet̆as. Vakifisti ti mo elek̆tas, dido ʒ̆anaşa doskidas. Xela do k̆arobaten, do k̆ayi guriten bižiyat.

+

 “ლაზური ნენა აჩქვა უმანჯელი ვარ რენ.”

(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაфირი ჩქიმი ორჰან ბაჲრამინი რენ. 1996 წანაშენ დონი ეჲა დიდო კაი ვიჩინოფ. ორჰან ბაჲრამინი,  მარმარა-სემთიში ლაზეფე შენი დიდო ბეჯითი ჯოხოფეშენ. გინძე წანაფეშენ დონი კულტურული ნოჩალიშეფეს მადდურ- მანევური ნუმხვაჯუფს.  ემუშენითი ხვალა ლაზეფექ ვარ,  ეჲა სემთიში მთელი უჩამზოღური კოჩეფექთი ემუს ყოროფან. მა ეშო მიჩქინ. მთელი კულტურული ნოჩალიშეფეს ნუმხვაჯუ. ეშო ვარტუკონნა, სიმა ლაზური ვაქიфი აწიშაქის ვა სქიდასუნტუ.  ეშო ვარტუკონნა, ჟურნალი/ დერგი სიმა ვა გამახთასუნტუ. ლოკალური ბუროკრასი კალა კაპეტი მუნასებეტეფეთი ქუღუნ დო ლაზური გამანთანა- გურაფა შენი შურ დო გურითენ იჩალიშუ. მა ეშო მიჩქინ. ორჰან ბაჲრამინი ქეთუმი დო სთიბინერი კოჩი რენ ემუშენითი მუში ნოჩალიშეფე მუშიშენ კართა კოჩის ამბაი ვა უღუნ. მა,  ორჰან ბაჲრამინი კალა არ ინტერვიუ დოპი. მუში ბიჲოგრაфიშენ, მუში კულტურული ნოჩალიშეფეშენ, სიმა ლაზური ვაქიфიშენ, ჟურნალი სიმაშენ დო აღანი პროჟეფე მუშიშენ ბღარღალით. 31 I 2021/ ალი იჰსან აქსამაზი)

+

ალი იჰსან აქსამაზი: მუ იყვენ, იფთი  თი-თქვანიშენ მოლამიშინით! ბიჲოგრაфი თქვანიშენ გევოჭკათ, იყვენი?! სო დო მუნდეს დიბადით? სონური რეთ? მიეფეშენ, მი ოღლეფეშენ რეთ? ნამუ ნწოფულაფეს დო მუნდეს იგურით?  აწი სო სქიდუთ? მუ დულჲა იქიფთ? ჩილერი რეთი? ბერეფე დო მოთაფე გიყოუნანი? თურქული დო ლაზური ნენაფეშ გალე ჩქვა ნამუ ნენაფე გიჩქინან?

ორჰან ბაჲრამინი: ხელა დო კარობაეთენ დო კაჲი გურითენ გებოჭკათ, ჯუმალეფე დო დალეფე ჩქიმი! არ შილჲა დო ნჩხოროში დო ჟურენეჩ დო ჟურის არქაბიში ქჲოჲი სიდერის ეფჩქინდიდორენ. ნანა ჩქიმი ჰაჲრიჲე დო ბაბა ჩქიმის რასიმი უჯოხუმტეს. სუმი ბერეში ენ ჭუტა მა ბიჭი ბავიდორენ. იფთინერი უმჩანე დალეფე ბოზო ტეს. ოკითხუს ქჲოჲი ჩქიმი სიდერის გებოჭკი დო ხუთი წანაშკულე ორთამექთებიშა ხოფას ოკითხუს ქოგებოჭკი. ოკულე სუმი თუთაშკულე არქაბის ქოჲინწკუ დო ბიდი ჟური წანაშკულე, მასუმანი წანას. ემიჯა ჩქიმი მურღულის фაბრიკას მუდირი ტუ დო ჰექ, ჲანი მუშის მოსქედინუ დო მექთები ჰეშო ბოჩოდინი. Фუკარალუღიში ნდღალეფეს მეშфელუ დიდო ტუ. ჰაწინერი სთერი ვარ ტუ.  ოკულენი წანას რიზინის ბინა დო ოხორი ოკოდუ – ემდგინუში ენსტიტუს ჟურ წანას ბიკითხიში, ტექნისჲენ-დიპლომათენ ჩქфა ემანჭი. დობიჩილი, ოხორის ნუსა მინტეს. კუჩუღაჲიში ეჩინჩხოროში ნდღას დუგუნი დო ოკონჭალათენ, ჰაწი ნამიჲონუნ ოხორჯა ჩქიმი სიჲადეთი კალა დობიჩილი. ჟური ბოზო დო ართეღი ბიჭიშენ ოთხო მოთა მიჲონუნ. დიდი ბოზო ჩქიმის გჲულაჲი ჯოხონს. ემუქ ოთელი ოქთამს. ოკულენი, ოქთაჲი მუჰენდისი ჲენ, შირკეტი ოქთამს. ეკულენი, გჲულინი, ჰემ მუხასებე იქომს ჰემ ვაქიфის იჩალიშამს, მა მემიშველს.  1967 წანაში ფუქურობას იზმითიშა ქომოფთი. “ფეთქიმი” ჲადო არ фაბრიკა გეჲიდგეტუ. ჰექ ვით წანას  ბიჩალიში. ოკულეთი დულჲა ჩქიმი გებდგი დო ხოლოთი ბიჩალიშამ. დოდგინუ მუნორენ ვარ მიჩქინ. ჰაწი ჩქфა მაშუქიჲეს, ქართეფეს ფსქიდურ. მოთალეფე დო სქირეფე ართე ბორეთ. ჰაშო ხელა დო კარობათე თანგრიქ ირის ნუჭარას. ჰეშო ბიხфამან. იფთი ლაზური, ნანაში ნენა, ოკულე თურქული დობიგურით  დო ნაბიპარამითარე კონაჲი ინგილიზური მიჩქინ. არჩქфა თურქული ბირაფას დიდო პორომ დო ბიბირ.

ალი იჰსან აქსამაზი: 1996 წანა რტუ, თქვან საფანჯას არ დიდი პიქნიკ- ოკოხთალა დოწოფხერეტით. ეჲა პიქნიკის შილჲაფეთენ კოჩი აკათუ. ეშო ქობძირით. ემუშენიქი მათი, ოჯაღი დო მანებრაფე ჩქიმი კალა ექ ვორტით. ოკულენი პერიოდის  თქვან; ხუთ კოჩი; ორჰან ბაჲრამინი, მეჯით ჩაქირუსთა, მუნირ ჲილმაზ ავჯი, იბრაჰიმ ფირი დო სეზაი ბაჲბოღა მუთეშებბის ჰეჲეტიში აზეფე იყვით.  26 ხრისტანა 1996 წანას რტუ, აშოფეთენთი სიმა ლაზური ვაქიфი რესმენ გეიდგინუ. აჲა რტუ იფთი თურქიჲეს. ირის აჲა კაიხეშა ქუჩქინ. ნაუჩქინანფეს აჲა კაიხეშა ქუჩქინან. მუშენი სიმა ლაზური ვაქიфი გეიდგინუ? ნამუ ნოღირა დო მოტივასჲონითენ გეიდგინუ?

ორჰან ბაჲრამინი:1996 წანაში საფანჯაში ოკოხთალას მთელლი კოჩეფე ჩქუნი გობინჭელითდორტუნ. ოჩინობა შენი ნაოგნუ ლაზეფექ ლივერი ნა დოლიცონუ ქომოხთუ დო ბაჲჲამი სთერი დოლოჭვეს.  ჰემ ორაშკულე, ნაგებდგით ვაქიфი მთელლი მემლექეთის ქიგნაფუ დო ლაზეფე დიდო იხელეს. კითხერი დო უმჩანე ლაზეფექ ოჭარუ დო ოღარღალუს ჰეკო ჩქфა უნჭინეს. ჰაწი ლაზურიში ენ კაჲი ნაიღარღალენ ალბონი შენი გემსქфანერი ოჩალიშონი ბორეთ. მეგრელიში ბაშქა, ათინაში ბაშქა ბაშქა ვარ ივენ. 1996 წანაშენ ჰანდღაშაქის  ნამემიშфელს სი დო მაჟურა ლაზეფეში დიდო რაზი ბორე.  ნაღურესფეს თანგრიქ ჯენნეთი მუთეფეშის ეზდას: მეჯითი, ჲილმაზი, მ. რეჯაი, იბრაჰიმი, სეზაი დო სალიმის რახმეტი ბუნჯღონუმ. კაპულას ნამოკომიდგითეს დო ნამოკომიდგინანფე კალა გეჭკიმობაში სთერი ხავესითენ დიდო ებომრალათ, ჰეშო ბიჩალიშათენ.

ალი იჰსან აქსამაზი: ოკულე ვაქიфი თქვანიშენ ჩხორო კოჩიქ ნუმხვაჯუ დო ეშოფეთენ  “სიმა მასიგორთათელობაში ხიზმეთეფეში ლთდ. შირკეტი გეიდგინუ. აჲა შირკეტი მუშენი გეიდგინუ? ნამუ ნოღირათენ გეიდგინუ აჲა შირკეტი?

ორჰან ბაჲრამინი: “სიმა სიგორთა”თენ გეჭკალათენ, ოკულე ლაზეფეში  კოოპერეტიфი გედგიმუ ბიდუშუნტი. იფთინერიქ გზა ვარ ეჭოფუ, ვა მახენესქი, კოოპერატიфის გებოჭკათ! ზიჲანი ქომემაჭარეში, გემკოლით. არ ნენა რენ: “სი აღა, მა აღა, ფუჯეფეს მიქ უნჭვალას?!”

ალი იჰსან აქსამაზი: 2000 წანასთი ჟურნალი სიმა გამიჩქვინუ”. 2000 წანაშენ 2009 წანაშაქის გამიჩქვინუ.  ვაქიфიში ჯოხოთენ, ორჰან ბაჲრამინი, თქვან აჲა ჟურნალიში მანჯე რტით.  მუნირ ჲილმაზ ავჯი, ჟურნალიში ჯოღაბინამეჩაფს დირექტორი რტუ. ალი იჰსან აქსამაზი, ჟურნალიში გამაჩქვალაში უმჩანე რტუ.  არწაში მ. რეჯაი ოზგუნითი ჟურნალიში კულტურული უმჩანე რთუ. ნამუ ნოღირა დო მოტივასჲონითენ გამიჩქვინუ ჟურნალი სიმა?  ჟურნალი სიმა გამიჩქვინუ თურქული დო ლაზური ნენაფეთენ. სიჲასური გამაჩქვალა ვარ თუ, მარა დიდოფერონობაში  გაგნაფათენ ქოგამახთუ. ემუშენითი ჩქვადოჩქვა სიჲასური фიკირეფეშენ  კოჩეფეში თურქული ვარნა ლაზური მაკალეფეთი გამიჩქვინუ ჟურნალიში დოლოხე. ლაზი გამანთანერეფექ მაკალეფე მუთეფეშითენ, ლაზი დო უჩამზოღური დულჲაშკოჩეფექთი ილან- რეკლამეფე მუთეფეშითენ ჟურნალის ნუმხვაჯეს. ჟურნალი დიდო თესირონი რტუ. აჩქვა ვა გამულუნ. ანდღანერი ნდღას ვაქфის ვებბუტკა უღუნი? აჲა თემაფეშენ მუეფე ოთქვალუ გინონან?

ორჰან ბაჲრამინი: ჟურნალი სიმას დიდო კაი გებოჭკით. ხე დო კუჩხეს თრანგიქ მენჯელი მექჩანორენ. სითი ემეღი დიდო ქოგიღუნ. დულჲაშკოჩეფეს დო უმჩანეფეს დიდო მოწონდეს, აბონეფე ივეს, მოკომიდგიტეს. მა მოვიშфაჯა დო გენჯეფექ ბექი დაჰა კაი ჲუნთინანორენ მა ბიდუშუნი დო მებუშქфი. ვაქიфის გალეშენ ხოლო მებუშველტი. ოკულე ვარ მემიუჯეს. მათი გოლამიქთეს დო მთელლი ქოშობღეს, პრესტიჟი გუნდინეს.  რახმეტლი ჲილმაზი დიდო ნიქაჩუ დო ხოლო მა ქებუჭოფი დო დერსითი ქეპჭოფი. ჰაწიშკულე სითი გამამჭარუბათენ ირიხოლო ინსტაგრამი დო მაილეფეთენ ბოგნაფათენ, ებომთინათენ.

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვანთი კაიხეშა გიჩქინან, სარფიში სინორიში ნეკნა 1937 წანაშენ 31 ხრისტანა 1988 წანაშაქის, ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა, ჟურენეჩდოვით წანას გენკილერი რტუ.  ექონი მეგრელ-ლაზეფეს აქონი ლაზეფეშენ ამბაი ვა უღუტეს, აქონი ლაზეფესთი ექონი მეგრელ- ლაზეფეშენ ამბაი ვა უღუტეს. აჩქვა არა მუთეფეშის ენდოლი ვა რენ.  თურქიჲე დო გურჯისთანიში დევლეთეფეთი ართიქართიშა აჩქვა დოსტი რენან. თურქიჲეში ლაზეფე დო გურჯისთანიში ლაზეფე, თურქიჲე დო გურჯისთანიში არას დოსტობაში ხინჯი რენან. მა აშო მიჩქინ.  ექონი მეგრელ- ლაზი ბერეფე შენი არ ჲაზიშ კამპიში პროჟე გიღუნანი? თქვან მუ იზმონთ?

ორჰან ბაჲრამინი: პაპულეფე ჩქუნი ნასქიდუტეს სვალეფეში კოჩეფე კალა მათი დიდო ოჩინობუ მინონ. ჩქუნი კოჩეფეს გოხთიმუ დო ფარა ოხარჯუ ვარ უჩქინან, ფარათი ვა უღუნან. მენდიჲონინა, კაი უწონან. შური ოსქედინამან. მათი დულჲა კალა გოხთიმუში ორა ვარ მავუ. ეკსუღი ნა ბიქომ, ქომიჩქინ, მუჭო პა?! უმჩანეფე ოკობინჭათ დო პროგრამითენ ბღარღალათ.

ალი იჰსან აქსამაზი: თურქიჲეში აბაზა- აფხაზეფეს დო ჩერქესეფეს დერნეღეფე მუთეფეში фედერასჲონეფე ქუღუნან. მარა აქონი ლაზეფეს დერნეღეფე მუთეფეში фედერასჲონი ვა უღუნან. აჲა თემაშენ მუეფე გათქვენან? 1990-ონი წანაფეშენ დონი  მთელი ლაზი გამანთანერეფექ ლაზური ნენა  დო კულტური ოსქედინუ შენი შურ დო გურითენ იჩალიშეფან. ისტანბოლის ლქდ-ქთი, ანქარას ლქდდ-ქთი, არქაბის ჩქუნი ბერეფე- ლქსთდ-ქთი, დორთმუნდის ლაზებურაქთი,  ლაზიკა გამამშქუმალეში კოლექთიфიქთი, გამამჩქუმალე ლაზიქთი, ლაზური ენსტიტუქთი, მაჟურა დერნეღეფექთი, სიმა ლაზური ვაქфიქთი ლაზური ნენა დო კულტური ოსქედინუ შენი შურ დო გურითენ იჩალიშუ. თქვანთი შურ დო გურითენ იჩალიშით. თქვან ექონი ბელედიჲეფე კალა კაი ირთიბატეფე ყვით. ლაზური მუфრედათეფე იხაზირინუ. ლაზური დერსეფეში ქეთაბეფე იჭარინუ დო ქოგამახთუ. ახირისთი ლაზური, მენოცხუნე დერსი იყუ დევლეთიში ნწოფულაფეს.  მარა მამგურეფეში მუკონობა დობაღინე ვა რენ კართა ნოღას. მთინი გიწვათ ნა, მენოცხუნე ლაზური დერსეფე ნოღაფეს უმანჯელი ქოდოსქიდუ.  აჲა დულჲა არ კოჩიში ვარნა არ დერნეღიში დულჲა ვა რენ. აჲა დულჲა, ართიქართის ხე მეჩამუთენ იყვენ. მენჯელი ართობას რენ. აჲა დულჲა ონწურანუ, ოისანუ შენი მუ ოხვენუ უნონ? თქვან მუ იზმონთ?

ორჰან ბაჲრამინი: დიდი ჯოხო გჲოდვაში, დიდი ვა ივინენ. ოთქфალუთენთი დიდი ვა ივინენ მა ბიდუშუნ. დოლოხე მბოში ვარ ტასენ. ჩქუნი დერნეღეფექ კაი შეჲეფე იქომან ამა ირიხოლოს აჲრი- აჲრი  კოლლეკტიфი ვარ ახენენან. არ გზა დიქაჩეზდორენ ჰექ ულუნან.  ხალბუქი ირიხოლოქ ართე დიდი დულჲაფე დობიქომთ. სიმას ნეკნა ბითევიჲე გონწკერი ქუღუნ. ჰაშო გიჩქიტან!

ალი იჰსან აქსამაზი:  პატი ამბარი რენ; კორონავირუსიში ნდღალეფეში დოლოხე ვორეთ. წოხლენი ნდღალეფე სთერი აჩქვა რახატი ვა ვორეთ. გიჩქინან, ოხორეფეს მოლოხუნერი ვორეთ. ხოლოთი фაალიჲეტეფე იქიფთი? აღანი ამბაეფე გიღუნანი? აღანი პროჟეფე გიღუნანი? აღანი ფუქირონი ამბაეფე გიღუნანი? აჲა ინტერვიუ შენი მა დიდო შუქური გოღოდაფთ. ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ თქვანდა. მარა თქვან ოთქვალუში ნენა ვანა მესაჟეფე გიღუნან ნა, ენთეფეთი მიწვით, მუ იყვენ! ღორმოთიქ ბერე- ბარი კალა ოში ნდღა არ დღათენ გიშინან დო პანდა კაინობა მეგაჭარან!

ორჰან ბაჲრამინი: მა ბღურუტაშა ხეშენ ნა მომიხთასენ ვარ ბუშლამ. მთელლი ნამეფჩი ემეღი ხალალი დობუხენი. სითი ელასქიდერი ნაგელემიშველით შენი თანგრიქ დიდო ნდღა მექჩას, თი მო ელეგაკთეტას. ვაქიфისთი თი მო ელეკთას, დიდო წანაშა დოსქიდას. ხელა დო კარობათენ, დო კაჲი გურითენ ბიძიჲათ.