ANÇOKO Suret
Adige Mak Gazetesi, Ekim 2013
Çeviri AÇUMIJ Hilmi
Söz konusu etmek istediğim kişi gece gündüz, dur durak demeden yaklaşık elli yıl mesleği, milleti için özverili bir şekilde çalışan ZEKOĞU Sefer oğlu Vuçıjıko. O hangi işe eğildiyse, hangi temayı konu edindiyse görüşlerini akıcı-anlaşılır bir şekilde ifade etti, katkılarını sundu, sözü ve düşünceleri dirayetli…
ZEKOĞU Vuçıjıko 4 Ekim 1928 yılında Tevçoj rayonuna bağlı Kazenekuaye köyünde doğar. 1934 yılında altı yaşındayken okula başlar. 10. sınıfı 1947 yılında Penejıkuaye’de bitirir.
1947- 1948 yıllarında Vuçıjıko, Yedepsıkuaye okulunda başlangıç sınıflarında ders vermeye başlar. 1948-1950 yılları arasında Mıyekuape Öğretmen Enstitüsü Dil ve Edebiyat Bölümü’nü kırmızı diploma ile bitirir.
Adige Bilimsel araştırma Enstitüsü Müdürü VODEJDEKO Hacemat 1950 yılında onu enstitüde çalışmaya davet eder. Burada yaşamının bağlı olduğu Adige dili üzerine çalışmaya başlar.
Vuçıjıko ünlü Kafkas dilbilimcisi N. F. Yakovlev ve filoloji dilbilimdalında Prof. Dr. G. F. Turçaninova ile birlikte de çalışır.
Vuçıjıko’nun hayatındaki önemli olaylardan birisi de Gürcistan’ın Tiflis kentinde Tiflis Devlet Üniversitesi’ni okuması ve burada Gürcistan Bilimler Akademisi’nde üç yıl süreli mastır yapmasıdır.
1967 yılında ‘Adigece’nin Çekim Sistemi’ üzerine kandidatlık tezini verir. 1969 yılında ise aynı konulu kitabını yayınlar.
Vuçıjıko 1989 yılında Moskova’da ‘’Adigece’nin Temel Sözdizimsel Yapısı’’ temalı doktora tezini verir.
Vuçıjıko dilin tüm alanlarında araştırmalar yaptı; Adigece fonetiği, leksikolojisi, Adige yazın diline kaynaklık eden lehçeler, grafik, imla, noktalama-işaretleme, terminoloji konularında pek çok çalışması vardır. Fakat üzerinde en çok duruduğu çalışmalar sunduğu konu, Adigece’nin morfolojisi ve sözdizimidir. Vuçıjıko aynı zamanda Adigece gramatiği üzerine de çalışmalar sunmuştur. 1950 yılında ‘Adigece gramatiğinde ihtiyaç duyulan şeyler’ ve aynı yılın 12 aralık tarihinde NEMITEKO Yusuf’la birlikte ‘Adigece gramatiği konusunda bilimsel ve okul programı bazında ciddi eksiklikler’ isimli çalışmaları yayınlandı.
ZEKOĞU Vuçıjıko’nun leksikoloji dalında yaptığı derin analizlerden bazıları ise (1972 yılında yayınlanan Adigece-Rusca sözlük üzerine) ‘Adigece-Rusca sözlük içeriği ve yapısı’, (1994 yılında yayınlanan) ‘Adigece Leksikoloji. Durum ve Yapılması Gerekenler’.
1960 yılında yayınlanan Rusca-Adigece sözlüğün oluşturulma ilkeleri onun çalışmasıdır aynı zamanda bu sözlüğün ilk harflerindeki sözlük maddelerini de o kaleme almıştır. ZEKOĞU Vuçıjıko aynı zamanda 1975 yılında yayınlanan Adigece-Rusca sözlüğünde oluşturulma ilkelerini tespit eden kişidir.
1968 yılında ZEKOĞU Vuçıjıko’nun enstriksiyonu ile aralarında kendisininde bulunduğu yazarlarla birlikte 1968 yılında Adigece’nin orfografik sözlüğü’nü yayınlar. 1989 yılında Vuçıjıku bu konu ile alakalı olarak Adigece orfografisinin daha da iyileştirilmesi için yapılması gerekenleri ele aldığı bir makale yayınlar. Yukarıda adını andığımız orfagrafik sözlükte 15 bin söcük yer alırken, kendisi 50 bin kelimeden oluşmasını planladığı Adigece’nin orfografik sözlüğünü yazmaya başladı ise de sağlığının elvermemesi sebebiyle tamamlayamadı. Vuçıjıko’nun bu büyük çalışması yarım bırakılmadı, bu sözlük üzerinde filoloji bilimdalında Prof. Dr. BIRSIR Batırbıy ve Kandidat ANÇOKO Suret çalışarak baskıya hazırladılar.
Bugün Adige Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü tarafından basılmış olan üç ciltlik ‘Adıgabzem Yizehef Guşıatl – Adigece Açıklamalı Sözlük’ (1. cild 2010, 2. cilt 2012, 3. cilt 2013). Bu sözlük Zedkoğu Vuşıjıko’nun 1983 yılında yayınladığı ‘Adigece Açıklamalı Sözlük – Yazımı Ilkeleri’ eserinde belirtilen esaslara göre oluşturuldu.
ZEKOĞU Vuçıjıko’nun Adige diline ilişkin çalışmadığı alan bulmak zor fakat en önemli çalışması günümüz yeni Adige gramatiğini oluşturmuş olması ve Adige dilbiliminin kök salmasına olan büyük katkılarıdır.
ZEKOĞU Vuçıjıko bilimadamlığının yanısıra çok insancıl, Adige xabzesini en iyi uygulayan kişilerden birisiydi.
Ünlü Adige dilbilimcisi, ZEKOĞU Vuçıjıko 14 Eylül 2009 tarihinde vefat etti.