Prof. B.H. Akbaşev
Uluslararası Çerkes Birliği Başkanı

Tarih

Kendi dillerinde Apsuwa, Rusça’da Abhazi. Abhazlar bölgenin en eski halklarından olup çoğunluğu Gürcistan’dan kanlı çatışmalar sonunda bağımsızlığını ilan eden Abhazya Cumhuriyeti’nde yaşarlar.

Bu günkü Abhazya eski çağlardan beri meskun bir bölgedir. M.Ö.5-6.yüzyıllarda Yunanlar tarafından kolonize edilmiştir. Pitsunda ve Suhumi gibi şehirler bu dönemde kurulmuştur.

Bölge Kolçis Krallığı’nın bir parçası da olmuştur. Daha sonra M.S.4-6.yüzyılda Bizans İmparatorluğu’nun bir devleti olan Laz Devleti’ne bağlı kaldı.

532’de Hıristiyanlık Abhaz devletinin resmi dini olarak kabul edildi. 8.yüzyılın başlarında Araplar Kafkasları ele geçirerek Derbent ve Tiflis’te üs kurdular. Araplar Abhazya’yı da ele geçirdiler ancak uzun süre burada kalamadılar. Çünkü 9.yüzyılın başlarında Abhazya’da bir krallık ilan edildi. Ancak Tiflis yönetimine vergi vermeyi kabul ettiler.

Hazar Türkleri Abhazlarla müttefiktiler ve ilk Abhaz krallarından 2.Leon bir Hazar prensesiyle evlendi. 9-10.yüzyıllarda Abhaz Devleti zirvedeydi. 978’de Abhaz ve Gürcü soyundan gelen kral 3.Bagrat’ın yönetimi altında Abhazya ile Gürcistan birleşti. Sözde Abhazya birleşmeden sonrada bağımsız statüsünü korudu. Ancak çok geçmeden Gürcü üstünlüğü hissedilmeye başlandı. Soylu Abhazlar, Gürcü dilini kullandı ve üstelik din dili olarak da Yunanca’nın yerini aldı.

15.yüzyıl ortalarında Osmanlılar Abhazya’yı ele geçirdiler. 16.yüzyılda Osmanlıların Kafkasya seferi için burası bir başlangıç noktası oldu.

Başkent Suhumi en sağlam yerlerden birisiydi. Osmanlı etkisi ile Abhazlar arasında İslam yayılmaya başladı. Ancak Hıristiyanlık etkisini kaybetmedi.

Bu arada Ruslar Kafkasya’da yayılmaya ve Karadeniz bölgesinde de topraklarını artırmaya başladılar. 18.yüzyıl sonlarında Kırım ve 1810’da Abhazya Rusların yönetimine girdi. Başlangıçta belli ölçüde bağımsızlığını korudu ve içişlerini kendisi yönetti. Ancak 1864’te doğrudan Rus yönetimine girdiler. Ruslara karşı bir çok ayaklanma meydana geldi. Sonuç olarak da 1866’da bir çok Abhaz Türkiye’ye göç ettirildiler.

1877-1878 Rus-Türk savaşından sonra bir kısım Abhaz daha Osmanlı’ya göç ettiler. Bu göçler sonunda Abhazya’da kalan Abhaz sayısı 128 binden 20 bine kadar düştü.

Rus ihtilalinden sonra Kafkasya’da egemenlik kurmak isteyen çeşitli güçler arasında kıyasıya bir mücadele yaşandı ve 4 Mart 1921’de Abhazya’da Sovyet yönetimi kuruldu.  Şubat 1922’de Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile  birleşik olarak Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu.1930’da ise Abhazya, Gürcistan Sovyet Cumhuriyeti’ne bağlı özerk bir cumhuriyete dönüştürüldü. Sovyetlerin dağıldığı son dönemde ise Abhazya bağımsızlığını tanımak istemeyen Gürcistan’dan 1993 yılında kanlı bir savaş sonunda ayrıldı.

COĞRAFYA

Abhazya kuzeybatıda Gürcistan,güneybatıda Karadeniz ile sınır olan Abhazya’nın yüzölçümü 8 bin 600 km2, Başkenti Suhumi’dir. Nüfusu yaklaşık 550 bindir. Cumhuriyetin 6 ili ve 3 yerleşim bölgesi vardır. Kilometrekare başına düşen ortalama nüfus yoğunluğu 60.6’dır. Başlıca özellikleri verimli topraklar ve görkemli bir deniz sahilidir.
Başlıca kaynakları

Petrol ve doğalgaz. Sanayi ve tarım :Tütün,çay ve turunçgiller ile bunların işlenmesi. Abhazya üzümü yüzyıllardır ününü korumuştur ve bağcılık ile şarap üretimi oldukça gelişmiştir. Diğer önemli ürünleri enfiye ve bal’dır. Turizm’de çok hızlı gelişen alanlardan biridir.

Nüfus

Abhazya nüfusu yaklaşık 550 bindir. Bunun 140 bin kadarı başkent Suhumi’de yaşar.

Bölgesel Dağılım

Nüfusun %91.4’ü Abhazya’da ,% 8.6’sıda eski SSCB’nin diğer bölgelerinde yaşamaktadır.
Kent -Kırsal Dağılımı

Abhaz nüfusun % 68.4 kırsal kesimde, % 31.6’sı kentlerde yaşar.

Etnik Kompozisyon

Abhazya’da, %64.1 Abhaz, %16.4 Rus, %12 Ermeni, %2.1 Ukraynalı, %5.4 diğer halklar.

Okuma Yazma Oranı

Abhazya’da %99’un üzerinde bir oran vardır. Ortalama olarak her 1000 kişiden 292’si ilkokul ,427’u lise ve 145’i yüksekokul mezunudur.

Dil

Ulusal dil Abhazca’dır.Kuzeybatı Kafkas dilleri gurubundan Abhaz-Adige alt gurubuna dahildir. Abhazca ve Abazaca o kadar birbirine yakındır ki aynı dilin lehçeleri denebilir. Ancak coğrafi bölgelere dayalı olarak her birinin alt lehçeleri vardır.

Abhazca’da Abzhui ve Bzyb lehçeleri bulunmaktadır. Aralarındaki fark yalnız fonetiktir. Edebiyat dili Abzhui lehçesine dayanmaktadır. Bir çok Gürcü’ce ve Türkçe sözcüklerin yanı sıra sonradan alınma Rusça sözcüklerde bulunur.

Eğitim

Abhazca, resmi dildir. İdari işlerde ve Eğitimde Abhazca kullanılır. Deneysel patoloji,terapi ve pedagoji enstitüsü ve üniversite bulunmaktadır.

Abhazca radyo, tv. ve gazete yayını vardır. 1862’de P.K Uslar’ın hazırladığı Kiril harflerine dayalı bir Abhazca alfabe olmakla birlikte pek kullanılmamıştır.

1926-1928 arası N.Marr’ın hazırladığı alfabe kullanılmış ve daha sonra terkedilmiştir.

1928-1938 Latin harfleri,1938-1954 Gürcü harfleri, 1954 sonrası kiril harfleri kullanılmıştır.

Din

Abhazlar Ortodoks Hıristiyan’dır.