SHAPSUGHLAR KAFKASYA’DA UNUTULMAK İSTEMİYOR

Naciye Saraç
Global Yorum Dergisi

SSCB’nin dağılmasının ardından Karadeniz’de Rusya’nın nüfuzu büyük ölçüde zayıflarken, AB ülkeleri, ABD ve NATO konumlarını güçlendirme çabasında. Diğer taraftan, tarihi İpek Yolu Projesi ve Batılı devletlerin Karadeniz sahillerini serbest bölge haline getirme çabaları, Karadeniz’e kıyısı olan Gürcistan sınırları içerisindeki Abhazya gibi RF bünyesinde yer alan Kıyıboyu Shapsugh’un önemini de artırdı. Bilindiği gibi, Rusya Federasyonu’na bağlı Krasnodar Eyaleti sınırları içerisinde bulunan Kıyıboyu Shapsugh bölgesindeki Tuapse şehir merkezi ve köyleri ile Soçi’ye bağlı Lazarevsk’te toplam 18 köyde yaklaşık 12 bin kişi yaşıyor. Ancak, 1864`ten önce bölgede sadece Shapsugh boyuna mensup yaklaşık 700 bin Adige’nin yaşadığına dair tarihi kayıtlar da bulunuyor.

Bugün ise Kafkasya`da yaşayan Shapsughların da dahil olduğu bütün Adigelerin toplam nüfusunun yaklaşık 700 bin olduğu kaydediliyor.
Tuapse’de yaşayan Çerkesler, 1864’te anavatanlarından sürgün edildiler.

1864’den sonra bu topraklarda Shapsughların sadece % 2’si kaldı. SSCB döneminde Shapsughların, Özerk Cumhuriyet kurmak için mücadele etmelerine karşın, 1924’te “Shapsugh Ulusal Rayonu” kuruldu ve Cumhuriyet kurulması için çaba gösteren Shapsugh Kongresi Başkanı Yusuf Neğuç da Sibirya’ya sürüldü.

Ruslar, Shapsughların denize geçişlerini politik açıdan tehlikeli görmeleri nedeniyle, bölgede Özerk Cumhuriyet kurulmasına izin vermediler. Diğer taraftan, Osmanlı izlerine de rastlanan Shapsugh bölgesinin oluşturulması ve kaldırılması Rusya’daki tüm Adige bölgelerine de örnek teşkil ediyordu. Bu tarihten sonra, dil ve kültürlerini korumak için sürekli çabalayan Shapsughlara 1999’da “Koruma Altında Küçük Yerli Toplum Statüsü” verildi.

1937 yılında SSCB yönetimi tarafından Latin alfabesinin kaldırılarak, yerine Kril harflerinin kabulünün ardından, Shapsughlar da diğer Kafkas halkları gibi bugüne kadar kendilerine ait alfabeyi kullandılar. Bugün, köylerdeki ilkokullarda, Adigece seçmeli ders olarak okutuluyor, ayrıca bölgede Adige Cumhuriyeti Devlet Üniversitesi’ne bağlı bazı fakülteler de eğitim veriyor.

Tuapse’de bulunan İslam Merkezi, başta Shapsughlar olmak üzere bölgede yaşayan Tatar, Ahıska ve Azeri gibi Müslüman toplumların radikal unsulardan etkilenmelerini önlemek ve bölgedeki Ermenilerin çoğunluk oluşturarak bölgedeki yönetimi ele geçirmelerine engel olmak amacıyla faaliyet gösteriyor.

Diğer taraftan, Shapsugh Gazetesi ve Kuban TV, Shapsughlara yönelik yayın yapıyor. Ayrıca, merkezi Adige Cumhuriyeti Maykop’ta bulunan Adige Cumhuriyeti Radyo ve TV kurumu da Kıyıboyu Shapsugh Lazarevsk rayonunda bir istasyon kurarak, bölgede yaşayan Adige asıllıların kültürel kimliklerinin geliştirilmesi, diğer Kafkas halkları ile ilişkilerinin güçlendirilmesi ve bölgede artan Ermeni nüfusa karşı Adigelerin asimilasyonunun engellenmesi amacıyla TV yayını yapıyor.

Shapsugh bölgesinin kalkınmasına yönelik olarak Krasnador Eyalet bütçesinden de ödenek sağlanıyor.

Diğer taraftan, bölgenin tarihi halkı olan Shapsughların bazı sorunları var. Rusya Federasyonu’nca sayıları az olan halklara tanınan toprak tahsisi ve topraktan istifade etme olanağı gibi haklara sahip değiller. Shapsughlar, bu konuda Tuapse’deki mahkemeye başvurmalarına karşın, Krasnodar tüzüğüne göre “Tuapse’de Shapsughların bulunmadığı, bölgede sadece Ruslar ve Kazakların yaşadığı” iddiasıyla talepleri reddedildi. Bunun üzerine Shapsughlar, Tuapse’deki tarihi varlıklarını kanıtlayabilmek için etnolojik çalışmaların yürütülmesi yönünde karar aldılar.

Shapsughların, ayrıca, bölgeye Ermenilerin yerleştirilmesi nedeniyle, sayılarının her geçen gün azalması ve Adige dili eğitiminin zayıflaması gibi sorunları da bulunuyor. Krasnodar’da okutulan tarih kitaplarında bölgenin tarihi halklarından olan Adigeler ile ilgili bilgilere yer verilmiyor. Son yıllarda RF’nin bilgisi dahilinde yerleşen yaklaşık 400 bin Ermeni, bölgede kalan çok az sayıdaki Shapsughların üzerinde baskı uygulamaya başladı. RF/Soçi’de bulunan Ermenistan Konsolosluğu da, bölgedeki Ermeni asıllılara diplomatik alanda yardımcı olabilmek için faaliyet gösteriyor. Ancak, Krasnodar yönetimi, Kuban topraklarının gerçek sahibinin Adigey halkları olduğu, bu topraklara sonradan yerleşen Ermeni ve Yahudi’lerin, hak sahibi olamayacakları görüşünde.

Shapsughlar bugün, II. Dünya Savaşı öncesinde özerk konumda bulunan bölgenin tekrar eski statüsünü elde etmesine yönelik mücadele veriyor. Bu kapsamda, Dünya Çerkes Birliği ve UNPO’nun (Temsil Edilmeyen Halklar Örgütü) girişimiyle, Krasnodar Valiliğince, Shapsughların anadillerini öğrenmelerine yönelik olarak Adige Devlet Üniversitesi’nde Shapsugh dil ve tarihini öğretecek öğretmenlerin yetiştirilmesi, halk oyunları ekibinin kurulması, finansman desteği sağlanması ve resmiyetinin kabul edilmesi, Krasnodar radyosunda Shapsugh dilinde yayın yapılmasının sağlanması ve bölgenin ekonomik kalkınmasına yönelik çalışmalara başlandı. Ayrıca, Krasnodar Eyalet yönetimi Parlamentosu’nda Shapsughlara temsil hakkı tanınması, Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkesya ve Adige Cumhuriyeti’nde olduğu gibi, Kıyıboyu Shapsugh bölgesinde de Adige dilinde eğitim yapılması, kardeş cumhuriyetlerden öğretmen teminine gidilmesi, diasporadan dönen Shapsughların ikametgah ve konut edinme işlemlerine kolaylık getirilmesi, yerel yönetimlerin yetkilerinin arttırılması ve toprak işlenmesi konusuna katkı sağlanması, bölgedeki köylerin Kafkas-Rus savaşı dönemindeki isimlerinin geri verilmesi gibi konularda düzenlemeler yapılması da bekleniyor.