Ali İhsan Aksamaz  

Sadık Müfit Bilge’nin ‘Osmanlı Çağı’nda Kafkasya/ Tarih- Toplum- Ekonomi’ adlı eşsiz çalışması ‘Kitabevi Yayınları’ tarafından Türk okuyucusuyla buluşturuldu. Bu makalede sizlere kısaca bu önemli çalışmayı tanıtacağım.

Kafkasya’ya ve tarihine tamamen yabancı olanlar ile Kafkasya’yı yalnızca aidiyet duydukları etnisite üzerinden anlamaya ve anlamlandırmaya çalışanlara da katkı sunmak maksadıyla bu önemli kitaptaki bazı konu başlıklarını burada aktarmayı doğru bulduğumu belirtmeliyim.

‘Osmanlı Çağı’nda Kafkasya/ Tarih- Toplum- Ekonomi’ adlı bu kitap, dört bölümden oluşuyor. İlk bölüm ‘Kafkasya’nın Coğrafi Sınırları, Etnik, Sosyal, Dini ve Siyasi Durumu’; ikinci bölüm ‘Osmanlı Çağı’nda Kafkasya’nın Siyasi ve Askeri Tarihi (1454-1829)’; üçüncü bölüm ‘Kuzey Kafkasya’da Osmanlı Savunma Sistemi, Osmanlı Çağı’nda Toplum ve Ekonomi’ ve dördüncü bölüm de ‘Kafkasya’da Osmanlı İdari Taksimatı (Tabi Devletler ve Osmanlı Eyaletleri)’ anabaşlığını taşıyor. Sadık Müfit Bilge, bu dört anabaşlık altında günümüzün önemli olay ve olgularına da ışık tutmuş oluyor.

‘Kafkasya’nın Coğrafi Durumu’, ‘Kafkasya ve Kuzeydoğu Anadolu’nun Etnik ve Dilsel Durumu’, ‘Kafkasya Halkları’, ‘Kafkasya’nın Dini Durumu’, ‘Kafkasya’nın Siyasi Durumu’ ilk bölümde etüt edilen konulardan.

Kitabın ikinci bölümünde ele alınan konulardan bazılarının başlıkları şöyle: ‘Fatih Sultan Mehmed ve Sultan II. Bayezid Çağı’ndaki Fetihler’, ‘Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman Dönemlerinde Osmanlı-Safevi Mücadelesi ve Kafkasya’da Yapılan Futuhat (1514-1555)’, ‘15. ve 16. Yüzyıllarda Kuzey Kafkasya’da Kabardey Üstünlüğü’, ‘Kırım Hanlığı-Kuzey Kafkasya İlişkileri’,  ‘XVI. Yüzyılda Kuzey Kafkasya’da Osmanlı-Rus Rekabeti ve Mücadelesi’, ‘Sultan III. Murad Döneminde Osmanlı-Safevi Mücadelesi ve Kafkasya’,

‘17. Yüzyılda Güney Kafkasya ve Dağıstan’, ‘Osmanlı-Safevi Mücadelesi 1603-1639’,

‘Batı Gürcistan ve Abhazya 1639-1704’, ‘Safevi Eyaletleri. Doğu Gürcistan ve Dağıstan 1639-1724’, ‘18. Yüzyılın İlk Yarısında Üç Büyük Devletin Mücadele Alanı Kafkasya’, ‘

Safevi Devleti Yıkılırken Gürcistan ve Dağıstan’, ‘Çar I. Petro’nun Kafkasya Seferi’,

‘Osmanlı Devleti’nin Güney Kafkasya’ya Müdahalesi, Osmanlı-Safevi Savaşları’.

‘Kuzey Kafkasya’da Osmanlı Savunma Sistemi’, ‘16.-18. Yüzyıllarda Kuzey Kafkasya’da Toplum ve Ekonomi’, ‘Malların ve Ürünlerin Ticareti’, ‘Köle Ticareti’, ‘Deniz Ulaşımı (İskeleler, Gümrükler, Gemiler-Gemiciler)’, ‘Güney Kafkasya’da Kervan Ticareti (Yollar, Kervanlar, Tüccarlar)’  kitabın üçüncü bölümünde ele alınan konulardan.

Sadık Müfit Bilge, kitabın dördüncü bölümünde ise ‘Kafkasya’da Osmanlı İdari Taksimatı’nı etüt ediyor.

 Sadık Müfit Bilge, değerli çalışmalarıyla bir döneme ışık tutuyor

‘Osmanlı Çağı’nda Kafkasya/ Tarih- Toplum- Ekonomi’ adlı eşsiz kitabı hakkında Sadık Müfit Bilge’den kısa bir değerlendirme yapmasını istedim:

‘Osmanlı Çağı’nda Kafkasya’, XXV + 738 sayfa  yayınlandı. Kitapta 1454-1829 yılları arasındaki 375 yıl boyunca Kafkasya’nın siyasî ve askerî tarihi, Osmanlı, Rusya ve İran imparatorlukları ile yerel devletlerin Kafkasya için verdikleri mücadeleler, anılan imparatorlukların Kafkasya’da görev yapan generalleri, bürokratları ve askerlerinin hayatları ve faaliyetleri, bu dönemde hem Kuzey Kafkasya, hem de Güney  Kafkasya halklarının tümü, yaşadıkları zorluklar, acılar, kırımlar ve var olma mücadelelerini ele aldım. Kitapta siyasî ve askerî tarih dışında bütün Kafkas halklarının gündelik hayatı, köyler, kentler, kaleler ve garnizonlar, tarım, zanaat, ticaret, köle ticareti, deniz ulaşımı, İslâmlaşma konuları da ayrıntılı ve sanırım renkli bir biçimde ele alınıyor.”

Dinî, mezhebî ve mikro milliyetçi yaklaşımlardan uzak, Kafkasya’yı yalnızca geçmişiyle değil, bugünüyle de anlamımıza katkı sunacak bir anlayışla kaleme alınan bu eşsiz çalışmayı mutlaka okumalı ve kitaplığınızda da bulundurmalısınız.

(Önerilen okumalar: Sadık Müfit Bilge,  “Osmanlı’nın Macaristanı”, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2010; Sadık Müfit Bilge,    “Osmanlı Devletinde Teşrifat ve Törenler”, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2011; Sadık Müfit Bilge,  “Osmanlı İstanbul’unda Esnaf ve Ticaret”, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2018; Sadık Müfit Bilge,  “Sultan, Sipahi, Köylüler, İktisatçılar”, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2018; Sadık Müfit Bilge,  “Elinde Çıngıl Orak”, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2019)   (26 X 2020)