“NE KADAR ÇOK DİL, O KADAR ÇOK ZENGİNLİK!”

Ali İhsan Aksamaz

(Ön açıklama: Şu anki misafirim Demir Akın.  Demir Akın, Ankara Artvin Kalkınma ve Hizmet Vakfının Başkanı. Kendisi önceden facebooktan arkadaşım idi. Daha sonra Ankara’da buluştuk. Vakıfta bir seminer vermek üzere beni davet etmişlerdi. 2017’nin 23 Nisanı idi. Seminerimin konusu ise, “Lazlar” idi. Biliyorum ki, Demir Akın Hopalı. Kendisi, bilgili, okumuş insanlarımızdan. Kültürel bir söyleşi yaptık. Güzelce konuştuk. Bu metin, o söyleşimize ait. Ali İhsan Aksamaz.)

+

Ali İhsan Aksamaz: Önce biyografinizden konuşalım. Nerelisiniz? Kimlerdensiniz? Şu anda nerede yaşıyorsunuz?  Evli misiniz? Çocuklarınız var mı? Torunlarınız var mı? Hangi dilleri biliyorsunuz?

Demir Akın: Artvin, Kemalpaşa, Köprücü köyündenim. 1951 yılının 13 Şubatında orada doğdum. Babamın iş hayatı nedeniyle Zonguldak, Mersin ve Karadeniz Ereğli’de yaşadıktan sonra Üniversiteyi İstanbul’da bitirdim. Sonrasında Ankara’ya yerleştim ve 40 yıldan fazla orada yaşıyorum. Evliyim. İki çocuğum ve iki torunum var. Orta düzeyde (az da denebilir) Lazca ve iyi düzeyde İngilizce biliyorum. Jeofizik Y. Mühendisiyim ve uzun yıllar Deprem Araştırma Dairesinde çalıştıktan sonra 2015 yılında emekli oldum. Köprücü köyündeki mülklerimi (babamdan kalan) koruyorum ve yakın bir zamanda oraya kalıcı olarak gitme düşüncesi içindeyim.

Ali İhsan Aksamaz: Demir Bey; siz, Artvin Kalkınma ve Eğitim Vakfının Başkanısınız. Vakfınız başka ne aktiviteleri yapıyor? Biliyorum horon kurslarınız var. Dil kurslarınız var. Başka hangi kültürel çalışmalar yapıyorsunuz vakıfta?

Demir Akın: Artvin Kalkınma ve Eğitim Vakfını 1996 yılının son günlerinde kurduk. O yıllarda Artvin ve Karadeniz illerinde sürdürülen yatırım projeleri üzerinde farklı düşüncelerimiz vardı. Yine o yıllarda bölgemizin eğitim düzenindeki bozukluklara çare üretmek üzere bir araya gelme ihtiyacımız vardı. Bunun yanı sıra ilimizin ve yakın bölgemizin kültür ve sanat alanındaki yapısal durumunu incelemek, bu konuda araştırma projeleri oluşturmak, akademik çalışmaları desteklemek, turizm ve tarihsel altyapımızı bilimsel araştırmalarla kamuoyunun gündemine sokmak gibi hedefleri de çok tartıştık. Bunun yanı sıra, çevre sorunları, basın-yayın çalışmaları, görsel veya yazılı medya ilişkileri gibi alanlarda da çalışmalar yapmak vakıf senedimizde yazılan çalışmalar arasındadır. Geçen yirmi yılda başta “Artvin Yatırımları Sempozyumu”(Ankara’da), “Artvin 21. Yüzyıla Hazırlanıyor Sempozyumu” (Ankara’da), “Artvinin Turizm Potansiyeli ve Geleceği Sempozyumu” (Artvin’de) gibi büyük etkinliklerin yanı sıra onlarca panel, söyleşi, imza günü, Artvin günleri etkinlikleri gerçekleştirdik. Bunları sırayla yazmak bile uzun zaman alır ama sizin özel ilgi alanınız olan kültürel boyutta yaptıklarımıza hızla gelmek istiyorum. Dikmende yapılan Artvin Evinin çatı katı tamamıyla “Artvin Kültür, Sanat ve Araştırma Merkezi” olarak hizmet vermektedir. 250 metrekarelik alanda kurduğumuz kütüphanede Artvin ile ilgili tüm belge bilgi, dökümanı bir araya getirilmekte, araştırmacıların hizmetine sunulmaktadır. Bir bölümde de Artvinli tüm yazar ve şairlerimizin eserleri ile Artvin ile ilgili yazılmış kitaplar toplanmaktadır. Değerli büyüğümüz araştırmacı Hayrettin Tokdemir külliyatı vakfımız kütüphanesindedir. Artvinli halk şairlerinin eserlerini bir araya getiren araştırmacı Bekir Karadenizin tüm eserleri vakfımıza bağışlanmıştır, yine bölgemizin tarihini ve kültürünü belgeleyen ilk araştırmacılardan Adil Özder’in eserleri kütüphanede araştırmacıların hizmetine sunulmuştur. Yazar araştırmacı Aydın Karasüleymanoğlu külliyatı da kütüphanemizde toplanmaktadır. Bu merkezimizde her ay bir yazar, şair veya kültür insanı ile söyleşi- imza günü düzenliyoruz. Son altı bu alanda aklıma gelen isimler arasında Prof. Dr. Ali Demir (“Kırmızı Mendil”) , Kevser Ruhi (“Gürcü Edebiyatı ve Dili”), Av. Yalçın Duman (“Hayatımızda Roman, Edebiyat ve Edebiyatçılar”), Eğitimci-Yazar Rasim Bakırcıoğlu var. Her yıl Mart ayının 7’sinde Artvin’in kurtuluşunu kutlamak için Anıtkabir ziyaretimizden sonra yine bu merkezde Artvin tarihi konusunda araştırması olan bir konuşmacı bizlerle birlikte olur ve bir tür atölye çalışması gerçekleştiririz. Yine bu merkezde Artvin Halk Oyunları ekibimizin katılımcıları eğitmenimiz Kemal Özbıyık ve tulum, akordiyon eşliğinde otantik Artvin oyunlarının çalışırlar hafta sonlarında. Vakfımızın bir katında da Halk Eğitim Müdürlüğüyle birlikte başta resim Röliyef ve ağaç boyama kursları olmak üzere her yıl yüze yakın katılımcının iştirakiyle kurslar açıyoruz ve yıl sonunda da gerek vakıf salonlarında gerekse şehir merkezindeki çeşitli salonlarda bunları sergiliyoruz. Bu arada iki değerli hemşerimizin yönetmen ve yapımcısı olduğu iki filmin (“Babamın Rüzgarları”, “Sonbahar”) Ankara galasını da diğer derneklerimizle birlikte vakfımız gerçekleştirmiştir. Bu dönem Yönetim Kurulunda alınan karar gereğince her yıl iki kitap basılması kararlaştırılmış olup ilk kitabımız Artvinden yetişen değerli şair ve entelektüelimiz Hasan Çelebi’nin eserlerini bir araya getiren ve editörlüğünü Güner Yalçın’ın yaptığı kitabımızdır. Aşık Deryami’nin 1400’e yakın şiirine biraraya getirecek olan ve araştırmacı H. Tokdemir tarafından 1970’li yıllarda yapılan çalışmanın güncel basımı ikinci kitabımız olacaktır bir kaç ay sonra. 1997-2005 yıllarında Artvin Kültür ve Yardımlaşma derneğiyle birlikte çıkardığımız “B. Atabarı Dergisi” ve 2008-2013 yılları arasında çıkardığımız “Artvin Evi Dergisi” ekonomik gerekçelerle devam ettirilememiştir. Son olarak önem verdiğimiz bir çalışmamızda bölgemizde yaşayan üç önemli etnik bileşenin kültür, tarih ve sanatsal yapısını değerlendiren panel ve söyleşilerden bahsetmek isterim. Bu çerçevede ilk çalışmamız “Lazlar” üzerine yaptığımız ve Sn. Şevket Çorbacıoğlu’nun yönettiği Sn. Kemal Özbıyık, Sn Kamil Aksoylu’nun katıldığı panel, Sn. Ali İhsan Aksamaz’la yaptığımız söyleşi ile Sn. Kevser Ruhi ile yaptığımız ve Gürcü Kültürü ve Tarihi söyleşisi önemlidir. Hemşin etnisitesi üzerinde de yapmayı düşündüğümüz panel ise bu alanda varolan iki uç görüş arasında bir ortaklaşma (tartışma biçimi) sağlayamadığımızdan bu aşamada gerçekleşememiştir. Bu eksikliği gidermek ve diğer etnisiteleri de gündeme sokmak önümüzde süreçte önemli görevlerimiz arasındadır.

Ali İhsan Aksamaz: Eski zamanlarda insanlar kardeşlik içinde yaşıyordu, ancak kapitalist anarşi vasıtasıyla, çok kötü günler gördük, görüyoruz. Kapitalizm, insanlığın düşmanı. Günümüzde, kapitalist vandalizm, doğayı da tahrip ediyor. Şu an, su para ile, ancak on- yirmi yıla kadar su da bulamayabiliriz. Ne yapalım da doğamızı yaşatalım?!

“Doğamızın kapitalist sistem tarafından azgınca tahrip edilmesi sorunu bir insanlık sorunu haline gelmiştir”

Demir Akın: Doğamızın kapitalist sistem tarafından azgınca tahrip edilmesi sorunu bir insanlık sorunu haline gelmiştir. Bununla birlikte bir kültür ve tarih sorunudur aynı zamanda. Bir örnek olarak söyleyeyim: Bizim köyün deresi binlerce yıldır o vadiden akar ve kültürümüz,  su ile birlikte yaşıyor, gelişiyor, tanımlanıyor. O dere ve derenin içinden aktığı vadi bizi tarihsel olarak da komşularımızdan ayırıyor. Örneğin Laz’ların doğal batı sınırı Melyat gibi.

Vakfımız ilk kuruluş günlerinden itibaren bu alanda da çok sayıda çalışma yürütmüştür. 1997 yılındaki ilk sempozyumuz kapsamında düzenlenen bir panelde o günlerde çokça gündemde olan Karadeniz Duble Yolu konusundaki eleştirel görüşümüz dönemin Karayolları Genel Müdürü Yaman Kök’ün önünde yüksek dillendirilmiş ve bunun bir doğa katliamı, rant projesi olduğu kanıtlarıyla ortaya konmuştur. Yine o yıllarda bölgesel proje olarak DSİ’ce hazırlanan Çoruh Vadisi Barajları Projesi DSİ Genel Müdürü önünde yerden yere vurulmuştur ve doğuracağı çevre tahribatının yanı sıra sosyal dokuyuda yokedeceği kanıtlanmıştır. “Cerattepe Altın Madeni İşletmeciliği” ise, Artvini öldürecek bir çevre katliamı olarak görülmüş ve vakfımızca son 20 yılın her anında eylem ve etkinliklerle karşı durmuşuzdur. Üç kesinleşmiş mahkeme kararına rağmen sermaye sınıfı, siyasal iktidara yasa değiştirerek, yönetmelik değiştirerek, yeni genelgeler hazırlattırarak ÇED raporunu onaylattırmışlar ve çalışmaya başlamışlardır. Ancak 4400 hektarlık işletme ruhsatına rağmen 22 hektar için ÇED raporu alma kurnazlığı yetmemiş, bu kez sahayı on kat arttırarak ÇED raporu almadan işletmeyi sürdürme talepleri herhalde mahkemeyi de rahatsız ettiğinden (her halde mahkeme yeter artık bu yüzsüzlüğünüz, ayıp oluyor, bizi zor duruma sokarsınız demiş) kabul edilmemiştir. Bu alanda hukuki ve fiili mücadelemiz devam edecektir. Yine Artvinde 200’den fazla HES, onlarca taş ocağı ve 200 kadar yeni maden ruhsatı konusunda Vakfımızın da içinde bulunduğu platformlar üzerinden mücadelemiz devam ediyor, edecek. Kuruyan derelerimiz, ölen balıklar, sık sık yaşanan su baskınları, vahşetin boyutunu kanıtlıyor. Ne yapmalı sorusunun birinci yanıtı: Karşı durmak, mücadeleyi yükseltmek, hiçbir alanı boş bırakmamak (hukuk, kamuoyu, parlamento, dünya çevre dostları, vs) tır. Bu mücadeleyi sürdüren bizler arasında büyük bir çoğunluk farklı siyasal görüşlere sahiptir ancak insani olarak birbirimize ihtiyacımız vardır. Onun için birlikte mücadele edebilmek, farklılıklarımızı, farklı alanlarda zenginliğimiz olarak kabul etmek şiarımız olmalıdır.

Ali İhsan Aksamaz: Demir Bey; siz de iyice biliyorsunuz ki, Lazca ölüyor. Bazı okullarda, kimi öğretmenler seçmeli Lazca dersleri veriyor, ancak bu yeterli değil. Öyle görülüyor ki, Lazca sadece bu seçmeli derslerle yaşamaz. En iyisi, TRT’nin yayını. Ancak TRT, 7/24 Kürtçe yayın yapıyor, Afrika dillerinde yayın yapıyor; Lazcayı görmüyor. Kürtçe de olsun, diğerleri de. Ne yapalım da TRT, Lazcayı da görsün? Ne düşünüyorsunuz?

Demir Akın: Ben Lazca’nın öleceğini düşünmüyorum. Bunun temel nedeni çok köklü bir kültürün ürünü olması ve tüm baskılara rağmen bugüne gelebilmesidir. Ayrıca çok sayıda öncü araştırmacının bu dil üzerinde bilimsel çalışmaları kalıcı ürün vermektedir. Lazca’nın TRT tarafından görülmemesi ise hem yasal hem insani açıdan bir suçtur. Burda bizlerde sorumluyuz. Ne yazık ki bu talebimizi çok yükseltemedik, ısrarla fikri takip yapmadık, politikacıları etkileyemedik, farklılıklarımızı abarttık, hoşgörüyü unuttuk. Şimdi bunları yapmadan, yeni bir motivasyon ile ve kararlı ve planlı bir çalışma yapalım, bu arada bu çabalarımızı ülkemizin demokrasi mücadelesinin bir parçası haline getirelim.

Ali İhsan Aksamaz: Lazca yalnızca Lazların anadili değil, insanlığın kültürel mirası. İnsanlığın en eski ayak izleri Lazcanın içinde de gizli. Lazca ölünce insanlık da ölecek. Kardeşlik ölecek. İnsanlığın en eski değerleri de ölecek. Ben böyle düşünüyorum. Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz?  Ne ve nasıl yapalım da Lazcayı yaşatalım?

Demir Akın: Yukarıda ifade ettiğim gibi Lazca ölmez çünkü insanlık ölmez. Bugünlerde zorluk içinde olabilir ama böylesine güçlü bir dilin baskıyla yok edilmesi mümkün değildir. Bugün Lazca’yı kendi dillerine ve kültürlerine karşı gibi görenler günü geldiğinde görecekler ki başka bir dili baskı altına alan dilin kendisi de baskı altındadır ve kurtuluşu baskı altına olan dillerle birlikte yaşama tutunmaktan geçmektedir. Biraz abartarak söyleyeyim: “Ne kadar çok dil, o kadar çok zenginlik!”

Ali İhsan Aksamaz: Demir Bey; ben size çok teşekkür ediyorum. İsterseniz, söyleşimizi sonlandıralım. Başka söyleyecekleriniz varsa, onları da lütfen belirtin. Çoluk- çocuk, torunlarınızla her zaman mutlu olun, Demir Bey.

Demir Akın: Dilimizin yaşaması için bu konuda bilimsel olarak yetkin insanlarımızın bir alfabe üzerinde uzlaşmaları (farklı sistemlere de açık olarak) ve bir ortak zemin yakalamaları gerekiyor. Sonrasında edebi eserler gerekiyor. Bizim de bir Orhan Kemal’imiz, Hasan Hüseyin’imiz olmalı. Bunu şunun için söylüyorum: Yazılı edebiyat olmadan olmuyor. Var diyorsanız da benim yanıtım: Herhalde yetersiz ki yaygınlaşamıyoruz, çocuklarımıza aktaramıyoruz. Ben umutluyum. Bu alanda yazılı eser veren sizin gibi değerli araştırmacılarımıza da şükranlarımı iletiyorum

+

“Dido nananenape maqvanşi, ek̆onari k̆ult̆uruli xampoba maqven!”

(Goʒ̆otkvala: Aʒ̆ineri musafiri/ sumari çkimi ren Demir Akini. Demir Akini ren Noğa Artvinişi Omordinu do Xizmetişi Vakfişi dudmaxvance; nananoğa Ank̆aras. Demir Akini rt̆u manebra çkimi feysbuk̆işen. Uk̆ule  goʒ̆os kok̆optit nananoğa Ank̆aras . Entepek miç̆anderet̆es  semineri meçamuşa Vakfis. Aya rt̆u 23 İgrik̆a 2017 ʒ̆anas. Semineri çkimişi tema rt̆u “Lazepe”. Ma k̆aixeşa va miçkin mara, Demir Akini ren Xopuri. Emu ren gamantaneri do k̆itxeri çkineburepeşi art- arti. Çkin ar k̆ult̆uruli int̆erviu p̆it. Mskvaşa bğarğalit do aya ren noğarğale çkinişi t̆ekst̆i. Ali İhsan Aksamazi)

+

Ali İhsan Aksamazi: İpti biyografi tkvanişen bğarğalat. Sonuri ret? Mi oğlepeşi ret? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu dulya ikipt? So skidurt  andğaneri ndğas? Çileri reti? Berepe giqonunani? Motape giqonunani? Namu nenape giçkinan?

Demir Akini: Artvinişi  noğa Mak̆riali/ Noğedişi (Kemalpaşaşi) oput̆e Kopricişen (Köprücüşen) vore. Ma yepçkindi 13 K̆undura 1951 ʒ̆anas, ek, oput̆e Kopricis. Baba çkimişi dulyaşi sebebiten; ipti noğa Zonguldak̆is, noğa Mersinis do noğa K̆aradeniz- Ereğlis  dovibargit do pskidit. Uk̆uleti noğa İst̆anbolişi Universit̆et̆is doviguri do gecginobaten mezuni gamapti. Uk̆ule nananoğa Ank̆araşa dovibargi. Edo (40) jure neçi ʒ̆anaşen doni ek pskidur. Çileri vore. Jur bere, juriti mota komiqonun. Oşkenda seviyes (ç̆it̆ati itkven) Lazuri nena  komikçin.  K̆ai seviyesti İnglisuri nena komikçin. Jeofizik̆işi Mağali muxendisi, injineri vore. Edo Dixaşk̆ank̆alaşi, Depremişi Goşogoraşi Şkaguronis viçalişi. (2015) eçi oşi do vit̆o xut ʒ̆anasti t̆ek̆audi viqvi. Oput̆e Kopricis (Baba çkimişen  genomskide mteli) mulkepe çkimi, xes vokaçap. Edo ma minon, ek vibarga xolosoni oras; guris eşo mek̆amilaps.

Ali İhsan Aksamazi: Demir Begi; tkvan, Noğa Artvinişi Omordinu do Xizmetişi Vakfişi dudmaxvance ret. Vakfi tkvanik mu k̆ult̆uruli Akt̆ivitepe ikips? Ma miçkin ki, xoronişi k̆ursepe giğunan; nenaşi k̆ursepe giğunan. Entepeşen met̆a, mu k̆ult̆uruli dulyape ikipt vakfis?

Demir Akini: Çkin Noğa Artvinişi Omordinu do Gamantanaşi Vakfi gebdgit 1996 ʒ̆anaşi çodina ndğalepes. Noğa Artvini do Uçamzoğaşi çkineburi semtis, noʒ̆iles xveneri p̆lasmanişi p̆rojepe şeni.Çkineburi Uçamzoğaşi, noʒ̆ile çkinişi ok̆oxveri gamantanaşi sist̆emişa moxva çarepe ožiramu şeni ok̆oxtimu domaç̆irt̆es. Edo xolo, noğa do xolosoni noʒ̆ilepe çkinişi k̆ult̆uruli do xeşnoxvenuri speros oçalişuşi temapeşen ok̆oviğarğalit. Aya temapeten goşogoraşi p̆rojepe oxvenu do emk̆ata ak̆ademiuri noçalişepes omxvacu şeniti ok̆oviğarğalit. T̆urizmi do tarixuri mirasepe çkini gamantanaruli goşagorapeten mtel Turkiyes ognapu şeniti çarepe, gzalepe bgorit. Edo xolo, buncinaluri p̆roblemepe, gamaçkvala-ç̆andinaşi noçalişepe, vizualuri varna ç̆areli medya k̆ala irtibati, k̆ont̆akt̆i steri speropes oçalişuti; mtel antepe doloç̆areli ren vakifi çkinişi senedis. Golaxtimeri eçi ʒ̆anas, ipti “Noğa Artvinişi P̆lasmanepeşi Sempozyumi”( Nananoğa Ank̆aras), “Noğa Artvinik Xazirops  (21.)  eçi do maartani oşʒ̆anuraşa” coxoni  Sempozyumi (Nananoğa Ankaras), “Noğa Artvinişi T̆urizmuli P̆ot̆ansiyeli do  Moxtanerişi Semp̆ozyumi (Noğa Artvinis); amk̆ata  didi ok̆oxtalape k̆ala (10- peten) vit̆epeten p̆aneli, ok̆otvala, imzaşi dğa; “Artvinişi Dğalepe” coxoni ak̆t̆ivit̆epe p̆ʒ̆opxit çkin. Antepeşi oç̆aru do ok̆oroʒxuten ora mek̆amilasunonan do mutu var.

Ma miçkin, tkvan didopeten k̆ult̆uruli dulyape k̆ala ibodert do mati emuşeni k̆ult̆uruli noçalişepe çkinişen ambarepe mekçaten arşvacis: Nananoğa Ank̆araşi semti/ noʒ̆ile Dikmenis gedgineri “Artvinişi Oxori” koren. Edo   “Noğa Artvinişi K̆ult̆uruli, Xeşnoxveneşi Goşogoraşi Şkaguri ren do amk̆ata speropes xizmet̆epe meçaps mtelo.  (250) jur oşi do jure neçi do vit  k̆vadrat̆oni seros geladgineri ren kutupxana çkini. Edo tkvan gažirenan k̆oroberi mtel rabisk̆a, çkinape, ambari do dok̆umanepe kutupxana çkinişi doloxe. Edo kutupxana çkinik magoşogorepes xizmet̆i meçaps k̆arta speros.  Artvinuri mteli maç̆arale do şairepe çkinişi noxvenepe k̆oreberi ren  ar burmes. Noğa Artvinişi jin ç̆areli k̆arta ketabi  k̆oreberi ren xolo aya burmes. Umçane çkini magoşogore Hayrettin Tokdemirişi kulliyatiti k̆oreberi doložin vakfi çkinişi kutupxanas. Artvinuri xalk̆uri şairepeşi noxvenepe k̆oreberi ren magoşogore Bek̆ir K̆aradenizi şk̆elen. Edo muşi mteli noxvenepeti hediye meçameri ren Vakfi çkinişi kutupxanaşa. Edo xolo semti, noʒ̆ile çkinişi tarixi do k̆ult̆uruli pasepe, mç̆ipaşa, na k̆orobu iptineri magoşogorepeşen Adil Ozderişi noxvenepeti kutupxana çkinis ren do  magoşogorepes xizmet̆i meçamuşa xazireli ren. Maç̆arale do magoşogore Aydin Karasuleymanoğlişi kulliyatiti kutupxana çkinis ik̆oroben. Aya şkaguroni çkinis, k̆arta tutas ar fara; ar maç̆arale, ar şairi varna  ar k̆ult̆urişk̆oçi k̆ala  ok̆otkvala- imzaşi nğa p̆ʒ̆opxupt çkin. Eşo gomaşinen ki, çodina anşi tutas; P̆rof. Dr. Ali Demiri (“Mç̆ita Mandili”) , Kevser Ruhi (“Gurculi Edebiyat̆i do Nena”), Avuk̆ati Yalçin Dumani (“Skidala çkinis Romani, Mç̆araloba do maedebiyepe”), magamantane- mç̆arale Bak̆ ircioğli k̆ala ok̆otkvala- imzaşi dğa p̆ʒ̆opxupt. Tkvanti giçkinan, 7 Mirk̆ani ren Noğa Artvinişi duşmanişi işgalişen moşletinobaşi dğa. K̆arta ʒ̆anaşi 7 Mirk̆anis, Noğa Artvinişi moşletinobaşi dğaşi oşinu do oxvamu şeni AnitKabiri movik̆ itxup. Aya mok̆itxa şk̆uleti, Noğa Artvinişi tarixişen goşagorape, na kuğun ar çkinerk̆oçik 7 Mirk̆anişi becitobaşen semineri momçapan vakfi çkinişi şkaguris.  Uk̆uleti ar at̆elyeşi faaliyeti p̆ʒ̆opxupt çkin. Uk̆ule magamantane çkini Kemal Ozbiyikişi goʒ̆ocğoneroba k̆ala do gudastviri do ak̆ordiyonişi musikiten,  xalk̆uri xoronepeşi ek̆ibi çkinik Noğa Artvinişi, otantik̆uri xoronepe içalişepan vakfi çkinişi şkaguronis, k̆arta xaftaş/ doloniş çodinades. Vakfi çkinişi binaşi ar k̆atisti roliyefi do piʒariş oğapuşi k̆ursepe komiğunan. Aya k̆ursepe, Devletişi Xalk̆işi Gamantanaşi Mudiroba k̆ala xe-ok̆ok̆limeri p̆ʒ̆opxupt. K̆arta ʒ̆anas oşi k̆onari k̆oçişi ok̆atuten, k̆ursepe p̆ʒ̆opxupt. K̆arta gamantanaşi çodinasti, aya k̆ursepes xveneri noçalişepe meirçinen hemi vakfi çkinişi salonepes hemiti nananoğa Ank̆araşi şkaguronişi salonepes. Xolo otkvaluşi vore ki, ar doxmeli noğamşine çkinişi jur filimişi, (“Baba çkimişi İxepe” do “Steveli”şi)  galape ixorʒelinu majura derneğepe k̆ala vakfi çkini şk̆elen. Vakfi çkinişi oktalaşi k̆omisyonik gonk̆vatu: Aya gonk̆vataşi hukmitenti, çkin ar ʒ̆anas jur ketabi gamovoçkvaten. Artvinişi doxmeli şairi do gamantana Xasan Çelebişi noxvenepeşen nok̆orobe iqvasen iptinişi ketabi çkini. Aya ketabişi edit̆ori ren Guner Yalçini. Majurani ketabi çkini gamiğasunon Aşik̆i Deryamişen nok̆orobe (1400) vit̆oşi do otxo oşi k̆onari şiiri muşiten.  Aşik̆i Deryamişi aya noçalişe gamiçkvineret̆u magoşagore H. Tokdemiriş k̆elen (1970-oni) vit̆on çxoro oşi do sume neçi do vit̆oni ʒ̆anapes. Edo ketabi gamaxtasunon ar-jur tutaşa. (1997) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do vit̆o şkvit ʒ̆anaşen (2005) eçi oşi do xut ʒ̆anaşa, Noğa Artvinişi K̆ult̆uruli do  Meşveluşi  Derneği k̆ala artot gamiçkvineri jurnali “B. Atabari” do (2008) eçi oşi do ovro ʒ̆anaşen (2013) eçi oşi do vit̆o sum ʒ̆anaşa vakfi çkini şk̆elen gamiçkvineri jurnali “Artvin Evi” (“Artvinişi Oxori”) va gamulunan andğaneri ndğas; emuşeni ki, finansuri p̆roblemepe komiğunan.

Axiris otkvaluşi vore ki, semti, noʒ̆ile çkinis sum etnik̆uri grubi skidun. Edo aya sum etnik̆uri grubişi k̆ult̆uruli, tarixuri do xeşnoxvenuri pasapeşen ambarepe, na meçaps p̆aneli do ok̆otkvalapeşenti molapşina, aya minon. Çkin amk̆ata noçalişepeşi jin ptirtinapt. Aya gagnapa çkinişa memskvaneri ok̆oxtala, p̆aneli do ok̆otkvalati p̆ʒ̆opxit. İptineri ok̆oxtala çkinişi tema rt̆u “Lazepe.” Edo Şevket Çorbacioğli Begişi moderat̆orobaten; Kemal Ozbiyiki Begi do Kamil Aksoylu Begişi şvelaten xveneri p̆aneli; Ali İhsan Aksamazi Begi şk̆ala xveneri ok̆otkvala;  Gurculi K̆ult̆uri do Tarixişi jin Kevser Ruhi Xanumi k̆ala artot xveneri ok̆otkvala opşa beciti ren.

Xemşinuri et̆nisit̆eşi jin ar seminerişi oʒ̆opxuti mint̆es mara, aya speros gamaxtimeri jur zidduri idialoni simadaşi sebebiten, seminerişi oʒ̆opxuşa ok̆onosu va maqves. Emuşeniti va maxvenes eya semineri.  Aya dork̆ineroba çkini oçodinu do majura et̆nisit̆epeşi ambarepeti milletis ognaputi ren çkini dulyapeşen, na moxtasion oraşi doloxe.

Ali İhsan Aksamazi: Mcveşi orapes, k̆oçepe cumalobaşi doloxe skidurt̆es, mara k̆ap̆it̆alist̆uri anarşişi xeten, dido p̆at̆i dğalepe kobžirit do kobžiropt. K̆ap̆it̆alizmi ren nt̆eri k̆oçinobaşa. Andğaneri ndğas, k̆ap̆it̆alist̆uri vandalizmik buncinati mek̆arbups. Aʒ̆i ʒ̆k̆ari paraten ren mara, aya vandalizmişi guri şeni vit- eçi ʒ̆anaşa ʒ̆k̆ariti va mažirenan. Mu p̆at do buncina çkini voskedinat?!

Demir Akini: K̆ap̆it̆alist̆uri sist̆emik vandalizmobaten mek̆arbups buncina çkini. Aya iqu k̆oçinobaşi p̆roblemi açkva. Aya, k̆ult̆uruli do tarixuri p̆roblemiti ren. Ar orneği mekçat: (1000-epeten)vit̆oşepeten ʒ̆anapeşen doni, çkini oput̆eşi ğali eya vadişi gzaten diben. Edo çkini k̆ult̆uri, ʒ̆k̆ari k̆ala artot skidun do irden; eşoti içkinen. Aya ğali do muşi ʒ̆k̆arik vadi çkini do manžagerepe çkinişen ok̆ortups.  Orneğiten;  Lazepeşi buncinaluri geulva sinori na ren ğali Melyati steri.

Vakfi çkinik, iptineri dğa muşişen doni, uk̆oreʒxu akt̆ivit̆epe qu aya speros. (1997) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do vit̆o şkvit ʒ̆ana rt̆u, çkin iptineri semp̆ozyumi çkini p̆it buncinaşi tematen. Emindros Uçamzoğaşi duble gzaşen, dido ğarğalapt̆u milletik.Çkin eya gza şeni k̆rit̆ik̆uri simadepe komiğut̆es do çkin aya simadepe çkini mağali sersiten iris vognapit emindroneri Dixaşgzalepeşi Generaluri Mudiri, direkt̆ori  Yaman Kok̆işi oğinde, ʒ̆oxle, “Aya ren buncinaşi katliami. Aya ren para mogapuşi p̆roje.”-ya ptkvit. Aya dulyaşi rabisk̆ape muşiten iris voʒ̆irit. Xolo emindros, DSİ- şk̆elen xveneri semturi p̆rojeti, Ç̆oruxişi Vadişi Xurgepeşi P̆rojeti xolo DSİ-şi Generaluri direkt̆orişi ʒ̆oxle mskvaşa ip̆rot̆est̆inu. “Aya p̆rojek buncina mek̆arbasunon. Xvala buncina var, sosyaluri k̆ap̆et̆obasti zarari momçasunonan. Uk̆uleni orapes, aya k̆aixeşa ižirinu do oxoiʒ̆onu.  Cerattepes Orkoşi Madenişi dulyakti noğa Artvini na oğurasunon buncinaluri katliamo ižirinu. Edo amk̆ata zaroroni p̆rojepeşa reaksiyonepe komepçit çkvadoçkava ok̆oxtalepe do ak̆t̆ivit̆epe çkiniten çodina (20) eçi ʒ̆anas. Maxkemeşi sum gonk̆vata xes komiğunan mara, k̆ap̆it̆alist̆uri, sermayeşi sinifik, k̆lasik menceli muşiten, siyasuri iktidaris  emk̆ata k̆anonepe oktirapu.  Edo Sermayeşi sinifik ti-entepeşa moxva k̆anonepe oxvenapu. Axiristi, entepeşi guri şeni, ÇED-işi rap̆ori t̆est̆ik̆eri gamiçkvinu hukumeti şk̆elen. Edo aya rap̆oritenti oçalişus kogeoç̆k̆es . (4400) otxo vit̆oşi do otxo oşi  hektar-dixaşi oçalişuşi lisansi kuğut̆es mara, (22) eçi do juri hektar-dixa çkva şeni ÇED-işi rap̆ori goʒ̆oğuşu dubare mutepeşi, ti-mutepeşis va dubağu, aʒ̆iti aya spero, vit k̆ati odidanuten ÇED-işi rap̆ori ugoʒ̆uten içalişes.  Maxkemekti, aya dubarape k̆oziren ki, (çkin eşo visimadep) “aya dogibağun. Tkvan oncğore va giçkinani?”-ya tkverenan, “Çkinti  felengis kogemoxunes”-ya. Entepeşi aya dubara va ik̆abulinu maxkeme şk̆elen. Çkin xuk̆uk̆uri k̆abğa mepçit do mepçapt aya speros. (200-şen) jur oşişen met̆a HES, vit̆epeten  kvaşocaği do (200) jur oşi k̆onari ağani madenişi lisansişa medgineri vakfi çkinik mucalede meçaps majura p̆lat̆formepes omxvacuten. Uʒ̆k̆are ğalepe, ğureli çxomepek do ğvarepek vaxşetişi didinoba moʒ̆irapan. Mu oxvenuşi voret?! Aya k̆itxalaşi maartani coğabi ren nodgitu. Majurani ren mucadeleşi ok̆ap̆et̆anu do k̆arta speros oçalişu (xuk̆uk̆i, xalk̆i, p̆arlament̆o, kianaşi magomorgvepe k̆ala k̆ont̆akt̆is oqopimu do çkva). Aya mucadeles k̆arta siyasuri p̆art̆epeşen milletik mxuci meçaps didopeten. Mara k̆oçi voret, aya ren k̆oçinobaşi p̆roblemi do artikartis mxuci meçamuşi voret. Artikartis omxvacuten menceloni do gecgineri voret çkin. Çkvadoçkva speros çkvanerobape komiğunan mara, aya çkini ren çkini xampoba; eşo gonk̆vatuşi voret do mutu var.   Aya gonk̆vata oqopimuşi ren çkini k̆ap̆et̆i slogani.

Ali İhsan Aksamazi: Demir Begi; tkvanti k̆aixeşa giçkinan, Lazuri nena ğurun. Xoş namtini nʒ̆opulapes menoʒxune deresepe meçapan mamgurapalepek mara, aya dobağine va ren. Eşo ižiren ki, aya dulya xvala eya dersepeten va iqven. İrişen k̆ai dulya ren TRT̆-şi ç̆andina. TRT̆-k- Kurduli nenaten 7/24 ç̆andinaps, Afrik̆uli nenapeten ç̆andinaps mara, va žirops Lazuri nena. Kurduli nenati iqvas, majurepeti. Mu p̆at do TRT̆-k Lazuri nenatenti ç̆andinas? Mu izmont?

Demir Akini: Lazuri nena ğuraseni; ma eşo va visimadep. Muşeni aşo giʒ̆umert, eyati giʒ̆vat. Lazuri nena ren cinconi k̆ult̆urişi monoçane. Andğaşakis uk̆oreʒxu zalimobaşen gecgineri gamaxtu Lazuri nena. Edo skidasunon; ma aşo visimadep. Xolo tkvanda giʒ̆vat, dido magoşagorek Lazuri nenaşi oskedinu şeni doxmeli k̆ap̆et̆i noçalişepe ikipan; ketabepe gamiçkvinen. Ho,TRT̆-k Lazuri nena va žirops; aya ren hemi k̆anonepeşa medgineri, hemiti k̆oçinobaşa medgineri didi k̆abaeti ren. Mara otkvaluşi vore ki, aya xalişen xvala TRT̆ var, çkin Lazi gamantanerepeti dido k̆abaetoni voret. Çkinti mesuli voret; ayati k̆aixeşa miçkit̆an!  Didi oncğore ren ki, çkin memaçenes k̆ap̆et̆i mucadele. Udodginu aya dulyaşi xe-ok̆ok̆limeri va maçalişes do siyasetk̆oçepe k̆ala lobişi faaliyetepe va maxvenes. Doloxeni çkvaneroba çkinişa t̆oleransi va maqves. Andğaneri ndğas, ağani cumaloni mot̆ivasyoniten do k̆araroni do p̆lanoni noçalişepe dop̆at xe-ok̆k̆limeri. Edo Lazuri nenaşi mucadele iqvas Turkiyeşi  demok̆rasişi mucadeleşi  noʒ̆ilepeşen arteri.

Ali İhsan Aksamazi: Lazuri nena xvala Lazepeşi nananena va ren; Lazuri nena ren k̆oçinobaşi k̆ult̆uruli mirasi. Edo k̆oçinobaşi irişen mcveşi nok̆uçxenepe Lazuri nenaşi doloxeti şinaxeri ren. Lazuri nena ğuraşi, k̆oçinobati ğurasunon. Cumalobati ğurasen. K̆oçinobaşi irişen mcveşi pasepeti ğurasen. Ma aşo visimadep. Tkvan mu isimadep. Mu  do muç̆o p̆at do voskedinat Lazuri nena?

Demir Akini: mdğura giʒ̆vit, Lazuri nena va ğurasunon; emuşeni ki, k̆oçinoba va ğurun, adamoba va ğurun. Andğaneri ndğalepes, meç̆irelobaşi doloxe ren Lazuri nena; eşo matkvenan mara, amk̆ata nananena, zoriten mek̆arbinu mumkyuni va ren. Andğaneri ndğas, namtini k̆oçepek Lazuri nena, duşmani şinupan entepeşi nena-k̆ult̆urişa medgineri. Mara ar ndğa motxasion do entepekti žirasunonan ki, dulya eşo va ren.  Lazuri nena steri nananenaşi oskidus gza va meçaps mitxanişi  nenati ren mcixişi tude.   Amk̆ata mazlumuri nenapeşi moşletinu, aya nenapeşi gamantanerepeşi xe-ok̆ok̆limuten iqven do mutu var. Beki dido nena mogixtasunonan: “Dido nananenape maqvanşi, ek̆onari k̆ult̆uruli xampoba maqven!”Eşo domaʒ̆onen ma.

Ali İhsan Aksamazi: Demir Begi; ma dido şukuri giʒ̆umert. Ginonan na, voçodinat aya int̆erviu. Tkvan otkvaluşi çkva mutu giğunan na, eti miʒ̆vit, mu iqven. Bere-bari, mota k̆ala p̆anda ixelit, Demir Begi.

Demir Akini: Nananena çkinişi oskidu- oskedinu şeni, çkinerk̆oçepe çkini oʒ̆opxuşi renan aʒ̆inerişen çkva moxva alboni.  Edo oşkaruli oçalişus oqopimuşi renan. Uk̆uleti edeburi noxvenepe oç̆aruşi voret. Çkin çkineburi  Orhan Kemali va miqonunan, çkinti çkineburi Orhan Kemali maqvan; çkin çkineburi Xasan Xuseyini va miqonunan, çkinti çkineburi Xasan Xuseyini maqvan! Aya muşeni giʒ̆umert, giçkinani?! Ç̆areli edebiyat̆i va maqvanşi,  va iqven, Lazuri nenas va askedinen. “Ho, zati komiğunan,”-ya miʒ̆umert na, mati eşo giʒ̆vaten emindros: ubağine ren do eya k̆aixeşa omordinu, xe-ok̆ok̆limeri mordinu şeni va viçalişept; berepe çkinişa ognapus gecgineri va voret. Çkin Lazuri nenaşi oskidu-oskedinuşa imendi komiğun. Aya speros tkvani steri ç̆areli noxvenepe,  na meçaps ğirsoni k̆arta magoşagores gurdoşuriten şukuri vuʒ̆umert.

+

დიდო ნანანენაფე მაყვანში, ეკონარი კულტურული ხამფობა მაყვენ!”

(გოწოთქვალა: აწინერი მუსაфირი/ სუმარი ჩქიმი რენ დემირ აქინი. დემირ აქინი რენ ნოღა ართვინიში ომორდინუ დო ხიზმეთიში ვაქфიში დუდმახვანჯე; ნანანოღა ანკარას. დემირ აქინი რტუ მანებრა ჩქიმი фეჲსბუკიშენ. უკულე  გოწოს ქოკოფთით ნანანოღა ანკარას . ენთეფექ მიჭანდერეტეს  სემინერი მეჩამუშა ვაქфის. აჲა რტუ 23 იგრიკა 2017 წანას. სემინერი ჩქიმიში თემა რტუ “ლაზეფე”. მა კაიხეშა ვა მიჩქინ მარა, დემირ აქინი რენ ხოფური. ემუ რენ გამანთანერი დო კითხერი ჩქინებურეფეში ართ- ართი. ჩქინ არ კულტურული ინტერვიუ პით. მსქვაშა ბღარღალით დო აჲა რენ ნოღარღალე ჩქინიში ტექსტი. ალი იჰსან აქსამაზი.)

+

ალი იჰსან აქსამაზი: იფთი ბიჲოგრაфი თქვანიშენ ბღარღალათ. სონური რეთ? მი ოღლეფეში რეთ? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? მუ დულჲა იქიფთ? სო სქიდურთ  ანდღანერი ნდღას? ჩილერი რეთი? ბერეფე გიყონუნანი? მოთაფე გიყონუნანი? ნამუ ნენაფე გიჩქინან?

დემირ აქინი: ართვინიში  ნოღა მაკრიალი/ ნოღედიში (ქემალფაშაში) ოფუტე ქოფრიჯიშენ (ქöფრüჯüშენ) ვორე. მა ჲეფჩქინდი 13 კუნდურა 1951 წანას, ექ, ოფუტე ქოფრიჯის. ბაბა ჩქიმიში დულჲაში სებებითენ; იფთი ნოღა ზონგულდაკის, ნოღა მერსინის დო ნოღა კარადენიზ- ერეღლის  დოვიბარგით დო ფსქიდით. უკულეთი ნოღა ისტანბოლიში უნივერსიტეტის დოვიგური დო გეჯგინობათენ მეზუნი გამაფთი. უკულე ნანანოღა ანკარაშა დოვიბარგი. ედო (40) ჟურე ნეჩი წანაშენ დონი ექ ფსქიდურ. ჩილერი ვორე. ჟურ ბერე, ჟურითი მოთა ქომიყონუნ. ოშქენდა სევიჲეს (ჭიტათი ითქვენ) ლაზური ნენა  ქომიქჩინ.  კაი სევიჲესთი ინგლისური ნენა ქომიქჩინ. ჟეოфიზიკიში მაღალი მუხენდისი, ინჟინერი ვორე. ედო დიხაშკანკალაში, დეფრემიში გოშოგორაში შქაგურონის ვიჩალიში. (2015) ეჩი ოში დო ვიტო ხუთ წანასთი ტეკაუდი ვიყვი. ოფუტე ქოფრიჯის (ბაბა ჩქიმიშენ  გენომსქიდე მთელი) მულქეფე ჩქიმი, ხეს ვოქაჩაფ. ედო მა მინონ, ექ ვიბარგა ხოლოსონი ორას; გურის ეშო მეკამილაფს.

ალი იჰსან აქსამაზი: დემირ ბეგი; თქვან, ნოღა ართვინიში ომორდინუ დო ხიზმეთიში ვაქфიში დუდმახვანჯე რეთ. ვაქфი თქვანიქ მუ კულტურული აქტივითეფე იქიფს? მა მიჩქინ ქი, ხორონიში კურსეფე გიღუნან; ნენაში კურსეფე გიღუნან. ენთეფეშენ მეტა, მუ კულტურული დულჲაფე იქიფთ ვაქфის?

დემირ აქინი: ჩქინ ნოღა ართვინიში ომორდინუ დო გამანთანაში ვაქфი გებდგით 1996 წანაში ჩოდინა ნდღალეფეს. ნოღა ართვინი დო უჩამზოღაში ჩქინებური სემთის, ნოწილეს ხვენერი პლასმანიში პროჟეფე შენი.ჩქინებური უჩამზოღაში, ნოწილე ჩქინიში ოკოხვერი გამანთანაში სისტემიშა მოხვა ჩარეფე ოძირამუ შენი ოკოხთიმუ დომაჭირტეს. ედო ხოლო, ნოღა დო ხოლოსონი ნოწილეფე ჩქინიში კულტურული დო ხეშნოხვენური სფეროს ოჩალიშუში თემაფეშენ ოკოვიღარღალით. აჲა თემაფეთენ გოშოგორაში პროჟეფე ოხვენუ დო ემკათა აკადემიური ნოჩალიშეფეს ომხვაჯუ შენითი ოკოვიღარღალით. ტურიზმი დო თარიხური მირასეფე ჩქინი გამანთანარული გოშაგორაფეთენ მთელ თურქიჲეს ოგნაფუ შენითი ჩარეფე, გზალეფე ბგორით. ედო ხოლო, ბუნჯინალური პრობლემეფე, გამაჩქვალა-ჭანდინაში ნოჩალიშეფე, ვიზუალური ვარნა ჭარელი მედჲა კალა ირთიბათი, კონტაქტი სთერი სფეროფეს ოჩალიშუთი; მთელ ანთეფე დოლოჭარელი რენ ვაქიфი ჩქინიში სენედის. გოლახთიმერი ეჩი წანას, იფთი “ნოღა ართვინიში პლასმანეფეში სემფოზჲუმი”( ნანანოღა ანკარას), “ნოღა ართვინიქ ხაზიროფს  (21.)  ეჩი დო მაართანი ოშწანურაშა” ჯოხონი  სემფოზჲუმი (ნანანოღა ანქარას), “ნოღა ართვინიში ტურიზმული პოტანსიჲელი დო  მოხთანერიში სემპოზჲუმი (ნოღა ართვინის); ამკათა  დიდი ოკოხთალაფე კალა (10- ფეთენ) ვიტეფეთენ პანელი, ოკოთვალა, იმზაში დღა; “ართვინიში დღალეფე” ჯოხონი აკტივიტეფე პწოფხით ჩქინ. ანთეფეში ოჭარუ დო ოკოროცხუთენ ორა მეკამილასუნონან დო მუთუ ვარ.

მა მიჩქინ, თქვან დიდოფეთენ კულტურული დულჲაფე კალა იბოდერთ დო მათი ემუშენი კულტურული ნოჩალიშეფე ჩქინიშენ ამბარეფე მექჩათენ არშვაჯის: ნანანოღა ანკარაში სემთი/ ნოწილე დიქმენის გედგინერი “ართვინიში ოხორი” ქორენ. ედო   “ნოღა ართვინიში კულტურული, ხეშნოხვენეში გოშოგორაში შქაგური რენ დო ამკათა სფეროფეს ხიზმეტეფე მეჩაფს მთელო.  (250) ჟურ ოში დო ჟურე ნეჩი დო ვით  კვადრატონი სეროს გელადგინერი რენ ქუთუფხანა ჩქინი. ედო თქვან გაძირენან კორობერი მთელ რაბისკა, ჩქინაფე, ამბარი დო დოკუმანეფე ქუთუფხანა ჩქინიში დოლოხე. ედო ქუთუფხანა ჩქინიქ მაგოშოგორეფეს ხიზმეტი მეჩაფს კართა სფეროს.  ართვინური მთელი მაჭარალე დო შაირეფე ჩქინიში ნოხვენეფე კორებერი რენ  არ ბურმეს. ნოღა ართვინიში ჟინ ჭარელი კართა ქეთაბი  კორებერი რენ ხოლო აჲა ბურმეს. უმჩანე ჩქინი მაგოშოგორე ჰაჲრეთთინ თოქდემირიში ქულლიჲათითი კორებერი დოლოძინ ვაქфი ჩქინიში ქუთუფხანას. ართვინური ხალკური შაირეფეში ნოხვენეფე კორებერი რენ მაგოშოგორე ბეკირ კარადენიზი შკელენ. ედო მუში მთელი ნოხვენეფეთი ჰედიჲე მეჩამერი რენ ვაქфი ჩქინიში ქუთუფხანაშა. ედო ხოლო სემთი, ნოწილე ჩქინიში თარიხი დო კულტურული ფასეფე, მჭიფაშა, ნა კორობუ იფთინერი მაგოშოგორეფეშენ ადილ ოზდერიში ნოხვენეფეთი ქუთუფხანა ჩქინის რენ დო  მაგოშოგორეფეს ხიზმეტი მეჩამუშა ხაზირელი რენ. მაჭარალე დო მაგოშოგორე აჲდინ ქარასულეჲმანოღლიში ქულლიჲათითი ქუთუფხანა ჩქინის იკორობენ. აჲა შქაგურონი ჩქინის, კართა თუთას არ фარა; არ მაჭარალე, არ შაირი ვარნა  არ კულტურიშკოჩი კალა  ოკოთქვალა- იმზაში ნღა პწოფხუფთ ჩქინ. ეშო გომაშინენ ქი, ჩოდინა ანში თუთას; პროф. დრ. ალი დემირი (“მჭითა მანდილი”) , ქევსერ რუჰი (“გურჯული ედებიჲატი დო ნენა”), ავუკათი ჲალჩინ დუმანი (“სქიდალა ჩქინის რომანი, მჭარალობა დო მაედებიჲეფე”), მაგამანთანე- მჭარალე ბაკ ირჯიოღლი კალა ოკოთქვალა- იმზაში დღა პწოფხუფთ. თქვანთი გიჩქინან, 7 მირკანი რენ ნოღა ართვინიში დუშმანიში იშგალიშენ მოშლეთინობაში დღა. კართა წანაში 7 მირკანის, ნოღა ართვინიში მოშლეთინობაში დღაში ოშინუ დო ოხვამუ შენი ანითქაბირი მოვიკ ითხუფ. აჲა მოკითხა შკულეთი, ნოღა ართვინიში თარიხიშენ გოშაგორაფე, ნა ქუღუნ არ ჩქინერკოჩიქ 7 მირკანიში ბეჯითობაშენ სემინერი მომჩაფან ვაქфი ჩქინიში შქაგურის.  უკულეთი არ ატელჲეში фაალიჲეთი პწოფხუფთ ჩქინ. უკულე მაგამანთანე ჩქინი ქემალ ოზბიჲიქიში გოწოჯღონერობა კალა დო გუდასთვირი დო აკორდიჲონიში მუსიქითენ,  ხალკური ხორონეფეში ეკიბი ჩქინიქ ნოღა ართვინიში, ოთანთიკური ხორონეფე იჩალიშეფან ვაქфი ჩქინიში შქაგურონის, კართა ხაфთაშ/ დოლონიშ ჩოდინადეს. ვაქфი ჩქინიში ბინაში არ კათისთი როლიჲეфი დო ფიცარიშ ოღაფუში კურსეფე ქომიღუნან. აჲა კურსეფე, დევლეთიში ხალკიში გამანთანაში მუდირობა კალა ხე-ოკოკლიმერი პწოფხუფთ. კართა წანას ოში კონარი კოჩიში ოკათუთენ, კურსეფე პწოფხუფთ. კართა გამანთანაში ჩოდინასთი, აჲა კურსეფეს ხვენერი ნოჩალიშეფე მეირჩინენ ჰემი ვაქфი ჩქინიში სალონეფეს ჰემითი ნანანოღა ანკარაში შქაგურონიში სალონეფეს. ხოლო ოთქვალუში ვორე ქი, არ დოხმელი ნოღამშინე ჩქინიში ჟურ фილიმიში, (“ბაბა ჩქიმიში იხეფე” დო “სთეველი”ში)  გალაფე იხორცელინუ მაჟურა დერნეღეფე კალა ვაქфი ჩქინი შკელენ. ვაქфი ჩქინიში ოქთალაში კომისჲონიქ გონკვათუ: აჲა გონკვათაში ჰუქმითენთი, ჩქინ არ წანას ჟურ ქეთაბი გამოვოჩქვათენ. ართვინიში დოხმელი შაირი დო გამანთანა ხასან ჩელებიში ნოხვენეფეშენ ნოკორობე იყვასენ იფთინიში ქეთაბი ჩქინი. აჲა ქეთაბიში ედიტორი რენ გუნერ ჲალჩინი. მაჟურანი ქეთაბი ჩქინი გამიღასუნონ აშიკი დერჲამიშენ ნოკორობე (1400) ვიტოში დო ოთხო ოში კონარი შიირი მუშითენ.  აშიკი დერჲამიში აჲა ნოჩალიშე გამიჩქვინერეტუ მაგოშაგორე ჰ. თოქდემირიშ კელენ (1970-ონი) ვიტონ ჩხორო ოში დო სუმე ნეჩი დო ვიტონი წანაფეს. ედო ქეთაბი გამახთასუნონ არ-ჟურ თუთაშა. (1997) ვიტონ ჩხორო ოში დო ოთხო ნეჩი დო ვიტო შქვით წანაშენ (2005) ეჩი ოში დო ხუთ წანაშა, ნოღა ართვინიში კულტურული დო  მეშველუში  დერნეღი კალა ართოთ გამიჩქვინერი ჟურნალი “ბ. ათაბარი” დო (2008) ეჩი ოში დო ოვრო წანაშენ (2013) ეჩი ოში დო ვიტო სუმ წანაშა ვაქфი ჩქინი შკელენ გამიჩქვინერი ჟურნალი “ართვინ ევი” (“ართვინიში ოხორი”) ვა გამულუნან ანდღანერი ნდღას; ემუშენი ქი, фინანსური პრობლემეფე ქომიღუნან.

ახირის ოთქვალუში ვორე ქი, სემთი, ნოწილე ჩქინის სუმ ეთნიკური გრუბი სქიდუნ. ედო აჲა სუმ ეთნიკური გრუბიში კულტურული, თარიხური დო ხეშნოხვენური ფასაფეშენ ამბარეფე, ნა მეჩაფს პანელი დო ოკოთქვალაფეშენთი მოლაფშინა, აჲა მინონ. ჩქინ ამკათა ნოჩალიშეფეში ჟინ ფთირთინაფთ. აჲა გაგნაფა ჩქინიშა მემსქვანერი ოკოხთალა, პანელი დო ოკოთქვალათი პწოფხით. იფთინერი ოკოხთალა ჩქინიში თემა რტუ “ლაზეფე.” ედო შევქეთ ჩორბაჯიოღლი ბეგიში მოდერატორობათენ; ქემალ ოზბიჲიქი ბეგი დო ქამილ აქსოჲლუ ბეგიში შველათენ ხვენერი პანელი; ალი იჰსან აქსამაზი ბეგი შკალა ხვენერი ოკოთქვალა;  გურჯული კულტური დო თარიხიში ჟინ ქევსერ რუჰი ხანუმი კალა ართოთ ხვენერი ოკოთქვალა ოფშა ბეჯითი რენ.

ხემშინური ეტნისიტეში ჟინ არ სემინერიში ოწოფხუთი მინტეს მარა, აჲა სფეროს გამახთიმერი ჟურ ზიდდური იდიალონი სიმადაში სებებითენ, სემინერიში ოწოფხუშა ოკონოსუ ვა მაყვეს. ემუშენითი ვა მახვენეს ეჲა სემინერი.  აჲა დორკინერობა ჩქინი ოჩოდინუ დო მაჟურა ეტნისიტეფეში ამბარეფეთი მილლეთის ოგნაფუთი რენ ჩქინი დულჲაფეშენ, ნა მოხთასიონ ორაში დოლოხე.

ალი იჰსან აქსამაზი: მჯვეში ორაფეს, კოჩეფე ჯუმალობაში დოლოხე სქიდურტეს, მარა კაპიტალისტური ანარშიში ხეთენ, დიდო პატი დღალეფე ქობძირით დო ქობძიროფთ. კაპიტალიზმი რენ ნტერი კოჩინობაშა. ანდღანერი ნდღას, კაპიტალისტური ვანდალიზმიქ ბუნჯინათი მეკარბუფს. აწი წკარი ფარათენ რენ მარა, აჲა ვანდალიზმიში გური შენი ვით- ეჩი წანაშა წკარითი ვა მაძირენან. მუ პათ დო ბუნჯინა ჩქინი ვოსქედინათ?!

დემირ აქინი: კაპიტალისტური სისტემიქ ვანდალიზმობათენ მეკარბუფს ბუნჯინა ჩქინი. აჲა იყუ კოჩინობაში პრობლემი აჩქვა. აჲა, კულტურული დო თარიხური პრობლემითი რენ. არ ორნეღი მექჩათ: (1000-ეფეთენ)ვიტოშეფეთენ წანაფეშენ დონი, ჩქინი ოფუტეში ღალი ეჲა ვადიში გზათენ დიბენ. ედო ჩქინი კულტური, წკარი კალა ართოთ სქიდუნ დო ირდენ; ეშოთი იჩქინენ. აჲა ღალი დო მუში წკარიქ ვადი ჩქინი დო მანძაგერეფე ჩქინიშენ ოკორთუფს.  ორნეღითენ;  ლაზეფეში ბუნჯინალური გეულვა სინორი ნა რენ ღალი მელჲათი სთერი.

ვაქфი ჩქინიქ, იფთინერი დღა მუშიშენ დონი, უკორეცხუ აქტივიტეფე ყუ აჲა სფეროს. (1997) ვიტონ ჩხორო ოში დო ოთხო ნეჩი დო ვიტო შქვით წანა რტუ, ჩქინ იფთინერი სემპოზჲუმი ჩქინი პით ბუნჯინაში თემათენ. ემინდროს უჩამზოღაში დუბლე გზაშენ, დიდო ღარღალაფტუ მილლეთიქ.ჩქინ ეჲა გზა შენი კრიტიკური სიმადეფე ქომიღუტეს დო ჩქინ აჲა სიმადეფე ჩქინი მაღალი სერსითენ ირის ვოგნაფით ემინდრონერი დიხაშგზალეფეში გენერალური მუდირი, დირექტორი  ჲამან ქოკიში ოღინდე, წოხლე, “აჲა რენ ბუნჯინაში ქათლიამი. აჲა რენ ფარა მოგაფუში პროჟე.”-ჲა ფთქვით. აჲა დულჲაში რაბისკაფე მუშითენ ირის ვოწირით. ხოლო ემინდროს, დსი- შკელენ ხვენერი სემთური პროჟეთი, ჭორუხიში ვადიში ხურგეფეში პროჟეთი ხოლო დსი-ში გენერალური დირექტორიში წოხლე მსქვაშა იპროტესტინუ. “აჲა პროჟექ ბუნჯინა მეკარბასუნონ. ხვალა ბუნჯინა ვარ, სოსჲალური კაპეტობასთი ზარარი მომჩასუნონან. უკულენი ორაფეს, აჲა კაიხეშა იძირინუ დო ოხოიწონუ.  ჯერათთეფეს ორქოში მადენიში დულჲაქთი ნოღა ართვინი ნა ოღურასუნონ ბუნჯინალური ქათლიამო იძირინუ. ედო ამკათა ზარორონი პროჟეფეშა რეაქსიჲონეფე ქომეფჩით ჩქვადოჩქავა ოკოხთალეფე დო აკტივიტეფე ჩქინითენ ჩოდინა (20) ეჩი წანას. მახქემეში სუმ გონკვათა ხეს ქომიღუნან მარა, კაპიტალისტური, სერმაჲეში სინიфიქ, კლასიქ მენჯელი მუშითენ, სიჲასური იქთიდარის  ემკათა კანონეფე ოქთირაფუ.  ედო სერმაჲეში სინიфიქ თი-ენთეფეშა მოხვა კანონეფე ოხვენაფუ. ახირისთი, ენთეფეში გური შენი, ჩედ-იში რაპორი ტესტიკერი გამიჩქვინუ ჰუქუმეთი შკელენ. ედო აჲა რაპორითენთი ოჩალიშუს ქოგეოჭკეს . (4400) ოთხო ვიტოში დო ოთხო ოში  ჰექთარ-დიხაში ოჩალიშუში ლისანსი ქუღუტეს მარა, (22) ეჩი დო ჟური ჰექთარ-დიხა ჩქვა შენი ჩედ-იში რაპორი გოწოღუშუ დუბარე მუთეფეში, თი-მუთეფეშის ვა დუბაღუ, აწითი აჲა სფერო, ვით კათი ოდიდანუთენ ჩედ-იში რაპორი უგოწუთენ იჩალიშეს.  მახქემექთი, აჲა დუბარაფე კოზირენ ქი, (ჩქინ ეშო ვისიმადეფ) “აჲა დოგიბაღუნ. თქვან ონჯღორე ვა გიჩქინანი?”-ჲა თქვერენან, “ჩქინთი  фელენგის ქოგემოხუნეს”-ჲა. ენთეფეში აჲა დუბარა ვა იკაბულინუ მახქემე შკელენ. ჩქინ ხუკუკური კაბღა მეფჩით დო მეფჩაფთ აჲა სფეროს. (200-შენ) ჟურ ოშიშენ მეტა ჰეს, ვიტეფეთენ  ქვაშოჯაღი დო (200) ჟურ ოში კონარი აღანი მადენიში ლისანსიშა მედგინერი ვაქфი ჩქინიქ მუჯალედე მეჩაფს მაჟურა პლატфორმეფეს ომხვაჯუთენ. უწკარე ღალეფე, ღურელი ჩხომეფექ დო ღვარეფექ ვახშეთიში დიდინობა მოწირაფან. მუ ოხვენუში ვორეთ?! აჲა კითხალაში მაართანი ჯოღაბი რენ ნოდგითუ. მაჟურანი რენ მუჯადელეში ოკაპეტანუ დო კართა სფეროს ოჩალიშუ (ხუკუკი, ხალკი, პარლამენტო, ქიანაში მაგომორგვეფე კალა კონტაქტის ოყოფიმუ დო ჩქვა). აჲა მუჯადელეს კართა სიჲასური პარტეფეშენ მილლეთიქ მხუჯი მეჩაფს დიდოფეთენ. მარა კოჩი ვორეთ, აჲა რენ კოჩინობაში პრობლემი დო ართიქართის მხუჯი მეჩამუში ვორეთ. ართიქართის ომხვაჯუთენ მენჯელონი დო გეჯგინერი ვორეთ ჩქინ. ჩქვადოჩქვა სფეროს ჩქვანერობაფე ქომიღუნან მარა, აჲა ჩქინი რენ ჩქინი ხამფობა; ეშო გონკვათუში ვორეთ დო მუთუ ვარ.   აჲა გონკვათა ოყოფიმუში რენ ჩქინი კაპეტი სლოგანი.

ალი იჰსან აქსამაზი: დემირ ბეგი; თქვანთი კაიხეშა გიჩქინან, ლაზური ნენა ღურუნ. ხოშ ნამთინი ნწოფულაფეს მენოცხუნე დერესეფე მეჩაფან მამგურაფალეფექ მარა, აჲა დობაღინე ვა რენ. ეშო იძირენ ქი, აჲა დულჲა ხვალა ეჲა დერსეფეთენ ვა იყვენ. ირიშენ კაი დულჲა რენ თრტ-ში ჭანდინა. თრტ-ქ- ქურდული ნენათენ 7/24 ჭანდინაფს, აфრიკული ნენაფეთენ ჭანდინაფს მარა, ვა ძიროფს ლაზური ნენა. ქურდული ნენათი იყვას, მაჟურეფეთი. მუ პათ დო თრტ-ქ ლაზური ნენათენთი ჭანდინას? მუ იზმონთ?

დემირ აქინი: ლაზური ნენა ღურასენი; მა ეშო ვა ვისიმადეფ. მუშენი აშო გიწუმერთ, ეჲათი გიწვათ. ლაზური ნენა რენ ჯინჯონი კულტურიში მონოჩანე. ანდღაშაქის უკორეცხუ ზალიმობაშენ გეჯგინერი გამახთუ ლაზური ნენა. ედო სქიდასუნონ; მა აშო ვისიმადეფ. ხოლო თქვანდა გიწვათ, დიდო მაგოშაგორექ ლაზური ნენაში ოსქედინუ შენი დოხმელი კაპეტი ნოჩალიშეფე იქიფან; ქეთაბეფე გამიჩქვინენ. ჰო,თრტ-ქ ლაზური ნენა ვა ძიროფს; აჲა რენ ჰემი კანონეფეშა მედგინერი, ჰემითი კოჩინობაშა მედგინერი დიდი კაბაეთი რენ. მარა ოთქვალუში ვორე ქი, აჲა ხალიშენ ხვალა თრტ ვარ, ჩქინ ლაზი გამანთანერეფეთი დიდო კაბაეთონი ვორეთ. ჩქინთი მესული ვორეთ; აჲათი კაიხეშა მიჩქიტან!  დიდი ონჯღორე რენ ქი, ჩქინ მემაჩენეს კაპეტი მუჯადელე. უდოდგინუ აჲა დულჲაში ხე-ოკოკლიმერი ვა მაჩალიშეს დო სიჲასეთკოჩეფე კალა ლობიში фაალიჲეთეფე ვა მახვენეს. დოლოხენი ჩქვანერობა ჩქინიშა ტოლერანსი ვა მაყვეს. ანდღანერი ნდღას, აღანი ჯუმალონი მოტივასჲონითენ დო კარარონი დო პლანონი ნოჩალიშეფე დოპათ ხე-ოკკლიმერი. ედო ლაზური ნენაში მუჯადელე იყვას თურქიჲეში  დემოკრასიში მნჯადელეში  ნოწილეფეშენ ართერი.

ალი იჰსან აქსამაზი: ლაზური ნენა ხვალა ლაზეფეში ნანანენა ვა რენ; ლაზური ნენა რენ კოჩინობაში კულტურული მირასი. ედო კოჩინობაში ირიშენ მჯვეში ნოკუჩხენეფე ლაზური ნენაში დოლოხეთი შინახერი რენ. ლაზური ნენა ღურაში, კოჩინობათი ღურასუნონ. ჯუმალობათი ღურასენ. კოჩინობაში ირიშენ მჯვეში ფასეფეთი ღურასენ. მა აშო ვისიმადეფ. თქვან მუ ისიმადეფ. მუ  დო მუჭო პათ დო ვოსქედინათ ლაზური ნენა?

დემირ აქინი: მდღურა გიწვით, ლაზური ნენა ვა ღურასუნონ; ემუშენი ქი, კოჩინობა ვა ღურუნ, ადამობა ვა ღურუნ. ანდღანერი ნდღალეფეს, მეჭირელობაში დოლოხე რენ ლაზური ნენა; ეშო მათქვენან მარა, ამკათა ნანანენა, ზორითენ მეკარბინუ მუმქჲუნი ვა რენ. ანდღანერი ნდღას, ნამთინი კოჩეფექ ლაზური ნენა, დუშმანი შინუფან ენთეფეში ნენა-კულტურიშა მედგინერი. მარა არ ნდღა მოთხასიონ დო ენთეფექთი ძირასუნონან ქი, დულჲა ეშო ვა რენ.  ლაზური ნენა სთერი ნანანენაში ოსქიდუს გზა ვა მეჩაფს მითხანიში  ნენათი რენ მჯიხიში თუდე.   ამკათა მაზლუმური ნენაფეში მოშლეთინუ, აჲა ნენაფეში გამანთანერეფეში ხე-ოკოკლიმუთენ იყვენ დო მუთუ ვარ. ბექი დიდო ნენა მოგიხთასუნონან: “დიდო ნანანენაფე მაყვანში, ეკონარი კულტურული ხამფობა მაყვენ!”ეშო დომაწონენ მა.

ალი იჰსან აქსამაზი: დემირ ბეგი; მა დიდო შუქური გიწუმერთ. გინონან ნა, ვოჩოდინათ აჲა ინტერვიუ. თქვან ოთქვალუში ჩქვა მუთუ გიღუნან ნა, ეთი მიწვით, მუ იყვენ. ბერე-ბარი, მოთა კალა პანდა იხელით, დემირ ბეგი.

დემირ აქინი: ნანანენა ჩქინიში ოსქიდუ- ოსქედინუ შენი, ჩქინერკოჩეფე ჩქინი ოწოფხუში რენან აწინერიშენ ჩქვა მოხვა ალბონი.  ედო ოშქარული ოჩალიშუს ოყოფიმუში რენან. უკულეთი ედებური ნოხვენეფე ოჭარუში ვორეთ. ჩქინ ჩქინებური  ორჰან ქემალი ვა მიყონუნან, ჩქინთი ჩქინებური ორჰან ქემალი მაყვან; ჩქინ ჩქინებური ხასან ხუსეჲინი ვა მიყონუნან, ჩქინთი ჩქინებური ხასან ხუსეჲინი მაყვან! აჲა მუშენი გიწუმერთ, გიჩქინანი?! ჭარელი ედებიჲატი ვა მაყვანში,  ვა იყვენ, ლაზური ნენას ვა ასქედინენ. “ჰო, ზათი ქომიღუნან,”-ჲა მიწუმერთ ნა, მათი ეშო გიწვათენ ემინდროს: უბაღინე რენ დო ეჲა კაიხეშა ომორდინუ, ხე-ოკოკლიმერი მორდინუ შენი ვა ვიჩალიშეფთ; ბერეფე ჩქინიშა ოგნაფუს გეჯგინერი ვა ვორეთ. ჩქინ ლაზური ნენაში ოსქიდუ-ოსქედინუშა იმენდი ქომიღუნ. აჲა სფეროს თქვანი სთერი ჭარელი ნოხვენეფე,  ნა მეჩაფს ღირსონი კართა მაგოშაგორეს გურდოშურითენ შუქური ვუწუმერთ.