Ali İhsan Aksamaz
Günümüzde Lazlar yerlisi oldukları, Osmanlı dönemindeki adlandırmayla “Lazistan Sancağı”nda, bugünkü Rize ve Artvin illerinde ve Gürcistan’ın Lazeti Bölgesi’ndeki yerleşimlerde toplu olarak yaşarlar. Bunun dışında Türkiye’nin Batısındaki “93 Harbi Muhacir Köyleri”nde de toplu olarak yaşamaktadırlar. Ayrıca günümüzde Türkiye’nin hemen her yöresinde de yaşıyorlar. Çok az sayıda ve dağınık olsa da, Abkhazya’da, Rusya Federasyonu’nun çeşitli yerleşim birimlerinde ve Avrupa’da yaşayan Lazlar da bulunmaktadır.
Lazlar; Megreller, Gürcüler ve Svanlar ile akrabadır. Megreller, yerlisi oldukları Gürcistan’da “Samargalo / Samegrelo”; Abkhazya’da “Gali / Samurzakano”da topluca, diğer bölgelerde de dağınık olarak yaşarlar. Megreller, çok az sayıda da olsa Rusya Federasyonu’nun çeşitli yerleşim birimlerinde ve Avrupa’da da yaşamaktadır.
Nâzım Hikmet, “Kurtuluş Savaşı Destanı” adlı eserinde “Arhavili İsmail”in şahsında Lazların “Kuvay-ı Millîye” ve “Kurtuluş Savaşı”na katkılarını şöyle dile getiriyor:
“Dümende ve baş altlarında insanlar vardı ki
Bunlar uzun eğri burunlu ve konuşmayı şehvetle seven
insanlardı ki
Sırtı lacivert hamsilerin ve mısır ekmeğinin zaferi için
Hiç kimseden hiçbir şey beklemeksizin bir şarkı söyler gibi
ölebilirdiler
Arhavi’den Batum’dan havara etti kalktı
Pupa yelken giderken cigarasını yaktı
Taka yüklü cephane Trabzon’a varacak
Düşmana rast gelirse takayı batıracak
Bak Rize’ye Rize’ye selâm olsun Gazi’ye
Elli beş sefer ettik Kuvay-ı Millîye
Of, Sürmene, Araklı biz geldik Trabzon’a
Bin kaptan kurban olsun Kurtuluş Savaşı’na
ve çok uzak çok uzaklardaki İstanbul limanında
Gecenin bu geç vakitlerinde
Kaçak silah ve asker ceketi yükleyen Laz takaları
Hürriyet ve ümit su ve rüzgârdılar.”
Bu makalemde sizlere “Arhavi Halk Bilim Araştırması- Tarih, Kültür, İnsan” adlı kolektif çalışmayı kısaca tanıtacağım. Kitap, Arhavililer Vakfı’nın bir yayını.
“Arhavi Halk Bilim Araştırması- Tarih, Kültür, İnsan” adlı kitap, Arhavililer Vakfı Kültür ve Sanat Komisyonu’nun kolektif çalışması. Bu kitabı kültür hayatımıza kazandıran “Arhavililer Vakfı Kültür ve Sanat Komisyonu”; İsmail Muzaffer Özbay, Mehmet Ali Kök, Muhsin Erol ve Metin Bilgin’den oluşuyor.
“Arhavi Halk Bilim Araştırması- Tarih, Kültür, İnsan” adlı bu kitap, bir bütün olarak değerlendirildiğinde hem Lazların Osmanlı Ülkesi ve Türkiye’ye bağlılıklarına dikkat çekiyor ve hem de günümüzde Laz Dili, Kültürü ve Kimliğinin kurumsal olarak yaşatılması, geliştirilmesi ve geleceğe taşınmasının önemine vurgu yapıyor.
“Arhavi Halk Bilim Araştırması- Tarih, Kültür, İnsan” adlı bu kitabı hazırlayan Arhavililer Vakfı Kültür ve Sanat Komisyonu’nun değerli üyelerinin kısa öz geçmişleri şöyle:
İsmail Muzaffer Özbay, 1955 Arhavi- Derecik Köyü doğumlu; Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Kimya Bölümü mezunu. Kendisi aynı zamanda halk dansları eğitmeni ve araştırmacı.
Muhsin Erol, 1940 Arhavi- Şenköy doğumlu; Fransa Marsilya Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Diplomasi Bölümü’nde öğrenim görmüş; gazeteci ve araştırmacı.
Mehmet Ali Kök, Arhavi- Tepeyurt Köyü doğumlu; Ankara Eğitim Enstitüsü Sınıf Öğretmenliği Bölümü mezunu. Kendisi aynı zamanda bir fotoğraf sanatçısı ve araştırmacı.
Mehmet Bilgin, 1945 Arhavi- Şenköy doğumlu; Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Tiyatro ve Sinema Bölümü mezunu, oyuncu, senarist ve yönetmen.
“Arhavililer Vakfı Kültür ve Sanat Komisyonu”nun üyeleri ele ele vererek bu önemli kitabı gün yüzüne çıkartmışlar. Kitap, çoğu renkli sayısız fotoğrafı da içeriyor; 200’ü aşkın sayfadan oluşuyor ve kuşe kâğıda basılmış. Bu eşsiz çalışma, görüntüsünün yanı sıra içeriğiyle de dikkat çekiyor ve temel kaynak eser özelliği taşıyor.
“Arhavililer Vakfı Kültür ve Sanat Komisyonu”nun hazırladığı bu kitap şu bölümlerden oluşuyor:
“Giriş”, “Lazların Tarihi”, “Lazların Kimliği”, “Genel Yapısal Özellikler”, “Tarihsel Gelişim”, “Coğrafî Durum”, “İsimler”, “Arhavi Ağzı”, “Yerleşim Yerleri”, “Edebiyat”, “Gelenek ve Görenekler”, “Yapı”, “Oyunlar”, “Halk Çalgıları”, “Oyuncaklar”, “El Sanatları”, “Şarkı”, “Türkü”, “Âşık”, “Ninni”, “Destan”, “Ağıt”, “Tiyatro”, “Spor”, “Avcılık”, “Balıkçılık”, “Hayvancılık”, “Tarım”, “Sosyo- ekonomik Yapı”, “Kültür ve Turizm”, “Sanayi ve Ticaret”, “Eğitim ve Öğretim”, “Festivaller”, “Yemekler”, “Tatlılar”, “Kaynak Kişiler”, “Kitabı Hazırlayanların Kısa Özgeçmişleri”, “Kaynakça ve Dizin”.
Bu çalışma, Arhavililer Vakfı Yönetim Kurulu; Rıfat Özcan Başkazancı, Cavit Bilen, Osman Nuri Özkan, Mehmet Şalap ve Hakan Mesut Korkmaz’ın “Sunuş” için kaleme aldıkları yazıyla başlıyor; Arhavi ve Arhavili İsmail’in şahsında Arhavililerin “Kuvay-ı Millîye” ve “Kurtuluş Savaşı”na yaptıkları katkılara dikkat çekiliyor.
“Arhavililer Vakfı Kültür ve Sanat Komisyonu”, “Önsöz”de şöyle diyor:
“Arhavi Halkı Laz Kavmi’nden olduğu için de; çalışmamız Arhavi Kültürü’nü sergilerken, doğal olarak da Laz Tarihi’nden, Laz Dili’nden, Laz Gelenekleri’nden ve yöresel kaynaklardan söz edilmiştir. Çünkü Laz Kavmi ile Arhavi Halkını ve Kültürünü birbirinden soyutlamak olanaksızdır.”
“Arhavililer Vakfı Kültür ve Sanat Komisyonu”nun yayımlanmış diğer çalışmaları da bulunuyor: “Lazca Dilbilgisi”, “Lazca Kılavuz Sözlük (Lazca- Türkçe/ Türkçe- Lazca”) ve “Lazca Ana Yazım Kılavuzu”.
“Arhavililer Vakfı Kültür ve Sanat Komisyonu”nu oluşturan İsmail Muzaffer Özbay, Mehmet Ali Kök, Muhsin Erol ve Metin Bilgin’in kolektif çalışmayla hazırladıkları “Arhavi Halk Bilim Araştırması- Tarih, Kültür, İnsan” adlı kitabın yanı sıra Kemal Özbıyık’ın “Üzerleri ‘Toz’ Olmasın” (Karina), Kâmil Aksoylu’nun “Laz Kültürü” (Phoenix), Hayri Hayrioğlu’nun çevirisiyle Muhammed Vanilişi ile Ali Tandilava’nın “Lazların Tarihi” (Ant), M. Recai Özgün’ün “Lazlar” (Çiviyazıları), Selma Koçiva’nın “Lazona” (Tüm Zamanlar) ve M. Yılmaz Avcı’nın Lazcaya çevirisiyle “Bedia Xala” (Kaldıraç), Murat Murğulişi’nin “Lazika” (Lazika YK), Kutarba Hayri Ersoy’un çevirisiyle Gerg Amıcba’nın “Abhazlar, Lazlar” (Nart), Ali İhsan Aksamaz’ın “Kafkasyadan Karadenize Lazların Tarihsel Yolculuğu”( Çiviyazıları) ve “Lazlar” (Belge), Pınar Öztamur’un çevirisiyle İldikó Bellér-Hann ve Chris Hann’ın “İki Buçuk Yaprak Çay” (İletişim), Nizamettin Alkumru’nun “Şimşir Kokardı Azlağa” (Çiviyazıları), Ali İhsan Aksamaz’ın çevirisiyle İldikó Bellér-Hann’ın “Doğu Karadenizde Efsane, Tarih ve Kültür” (Çiviyazıları), Nilüfer Taşkın’ın “Bu Bir İsyan Şarkısı Değil!” (İletişim) ve Özlem Şendeniz’in “Kimdir Bu Lazlar?” (İletişim) adlı kitaplarını da mutlaka edinmeli, okumalı ve kütüphanenizde de bulundurmalısınız.
