Ali İhsan Aksamaz 

(Ön açıklama: Mustafa Kolat, Sakarya Kartvel-Gürcü Laz Derneğinin Başkanı. Bu dernek yeni kuruldu; birkaç aylık. Öyle biliyorum…Hem Laz Aydınlarının çoğu, hem de bazı Gürcü Aydınları, derneğin adına reaksiyon gösteriyorlar.Bu ada ilişkin soruları var. Benim de hem derneğe hem de adına ilişkin sorularım var. Bu sebeple de bir söyleşi yaptım. Mustafa Bey, bana bir mülâkat verdi. Bu metin, o söyleşiye ait. (Ali İhsan Aksamaz )

+

Ali İhsan Aksamaz: Mustafa Bey; ilk olarak sizi tanıyalım. Böyle istiyorum. Kimsiniz? Kaç yaşındasınız? Hangi okullarda okudunuz? Ne iş yapıyorsunuz? Mesleğiniz nedir? Evli misiniz? Çocuklarınız var mı? Hangi lisanları biliyorsunuz? Kısaca söyleyeyim; lütfen, kendiniz hakkında bilgi veriniz…

Mustafa Kolat: Ben Sakarya da doğdum büyüdüm.sakaryanın bir ilçesi olan Sapancalıyım.sakarya üniversitesi beden eğitimi ve spor yüksek okulu benden eğitimi öğretmenliği bölümünden mezun oldum.sakarya da ticaretle uğraşıyorum.evliyim Yağmur ( ia), Toprak (Şota) ve Tamara adında üç çocuğum var.39 yaşındayım ..

Ali İhsan Aksamaz: Ben biliyorum ki, siz (1877-1878) “93 Harbi muhacirisiniz. Öyle muhacir bir ailenin çocuğusunuz. Kaçıncı nesildensiniz? Batumdan muhacir gelmişsiniz. Öyle biliyorum. Siz kaçıncı nesildensiniz? Köken olarak Batumun hangi köyündensiniz? Oradaki köyünüzün adı nedir? Buradaki köyünüzün adı nedir? Batumda akrabalarınız var mı? Oradaki soyadınız nedir? Oraya ait soyadınız nedir?

Mustafa Kolat: Evet, Batumun Maradidi köyünden göç etmiş bir ailenin 4.nesil çocuğuyum.burada sapancanın Muradiye köyüne yerleşmişler.lakabımız kolotoğlu,bir çok Gürcü ve Laz gibi bizimde eski soyadımız ile ilgili tam bir bilgimiz yok yalnız Maraditin Papnaveti mahallesinden olduğumuzu biliyoruz yaşlılarımız soyadımızın Papinadze olduğunu söylüyorlardı..

Ali İhsan Aksamaz: Sakarya da öyle köyler var ki; hem Gürcüler, Çveneburiler, hem de Lazlar yaşıyorlar. Sizin köyünüz de öyle mi, bilmiyorum… Bazen öyle oluyor ki, bazı insanlar babadan Laz, anneden Gürcü, Çveneburi; bazı kişiler de babadan Gürcü, Anneden Laz. Böylesi akrabalarınız var mı? Böylesi akraba kişiler tanıyor musunuz?

Mustafa Kolat: Sapanca ilçesinde bütün laz ve gürcü köyleri yanyanadır.dolayısı ile evlilikler de çok fazla,mesela benim annem çanidir babaannemim annesi çanidir,bir çok lazın ya annesi ya eşi gürcüdür .benim iki halam çanilerde evlidir,diğer taraftan iki teyzem gürcü ile evlidir. Demek istediğim burada bu iki halkın yakınlığı kendi aralarında sürekli akrabalıklarını pekiştirmeleri bir tesadüf değil yüzyılların getirmiş olduğu birlikteliğin bir yansımasıdır .derneğimiz içerisinde yer alan bir çok laz arkadaşımızın annesi  gürcüdür, aynı şekilde bir çok gürcü arkadaşımızın anneside lazdır….

Ali İhsan Aksamaz: Mustafa Bey; bazı Gürcü Aydınları derneğin adına reaksiyon gösteriyor. Şöyle diyorlar: “Biz, Kartvel değiliz; Gürcüyüz, Çveneburiyiz.” Bazı Gürcüler de, “Biz Kartvel değiliz; Türküz, Müslümanız, hem de Çveneburiyiz,” diyorlar. Bu sebeple derneğin adına reaksiyon gösteriyorlar. Yine Laz Aydınlarının çoğu derneğin adına reaksiyon gösteriyor. “Biz Gürcü değiliz, biz Kartvel değiliz. Bu dernek, Lazlara yönelik kardeşçe duygulara sahip değil. Bu derneği Gürcüstan devleti destekliyor. Bu derneği Gürcüstan Kilisesi destekliyor,” diyorlar. Öyle görülüyor ki, bazı Gürcü Aydınları ve Laz Aydınlarının çoğu, bu derneğe iyi gözle bakmıyor. Bu tür değerlendirmeler için siz neler söyleyebilirsiniz? Ne düşünüyorsunuz? Lütfen, söyleyin!

Mustafa Kolat: Bu koca paragarafın nedeni aslında bir tek kelime kartvel terimidir bu terim iki anlama geliyor geniş anlamda bakıldığı zaman Gürcistan üzerinden düşünecek olursak, bu tanımın içerisine o coğrafyanın hakimi egemen millet olan; Açaralılar, Gurialılar, Megreller, Svanlar, Kartlililer, Kakhetililer, Meshetililer ve diğerleinden oluşan, asırlar öncesinde siyasi kültürel birliği sağlayarak devlet oluşturmuş bir milleti ifade eder. Tarihsel açıdan düşünecek olursak bizim Laz diye ifade ettiğimiz kesimimiz de orta çağdaki şartlara göre bu tanımın içine girmekte idi. Bugün de Gürcistan’da Kartvel terimi bir milleti ifade etmektedir. Geniş anlamda Kartvel kelimesinin tanımı budur .dar anlamdaki ifadesine bakacak olursak kartvel terimi Türkçeye Gürcü olarak çevrildiği için Lazların önemli bir kesiminin biz Gürcü değiliz demesi de gayet normaldir.bu terminolojik bir sorundur. Kartvel kelimesinin Türkçeye Gürcü olarak çevrilmesi ile ilgili bir sorundur.sonuçta bir Laz neden gürcü olmayı kabul etsin ki?! Biz burada Lazlara siz Gürcüsünüz demedik ve demeyi de düşünmüyoruz. Ayrıca ben bir Gürcüyüm ve birisi bana sen Lazsın derse aslında beni de ifade eden bir söylem olduğunu düşünür ve kabul ederim.Var olan bu terminolojik sorunların anlaşılıp çözülmesi için bir takım faaliyetleri de zaman içerisin de gerçekleştirmeyi, araştırmalar, seminer ve konferanslar düzenlemeyi düşünüyoruz. Biz bu değerlendirmelerimizi Türkçe yapıyoruz. Kendi dilimizde konuşmaya başladığımız zaman başka terimler devreye girer. Ne Gürcü kelimesi Gürcücedir, ne Laz kelimesi Lazcadır. Bunlar başkalarının bize verdiği isimlerdir. Çok eski çağlarda bugünkü Türkiyenin Doğu Karadeniz Bölgesi ve Gürcistanın batı kesimi Roma İmparatorluğu etkisi altındayken Doğu ve Güney Gürcistan, “İran” etkisi altında bulunuyordu. Dolayısı ile Romalılar batıdaki halk için Laz derken, İranlılar doğu ve güney halkına Gürcü diyorlardı. Bizim atalarımız ise kendilerini bu isimlerle ifade etmiyorlardı. Onlar kendilerini bölgelerinin isimleri ile ifade ederlerdi, örnek vermek gerekirse Çaneti’de yaşayanlar kendine Çani, Açara’da yaşayan Açareli, Guria’da yaşayan Gurieli derdi. Bu örnekler çoğaltılabilir. Gelelim Çveneburi veya Lazca çkineburi terimlerine; 17. yüzyıldan itibaren bölgede İslâmın yayılmaya başlaması ile birlikte Kartvel terimi de terk edilmeye başlandı. Kendilerini Hristiyan akrabalarından ayırmak için bunu yaptılar. Çünkü Onlara Müslümalığı anlatanlar bunu böyle vaaz ettiler. Bu halk dini değişmiş olsa da dilini ve kimliğini asla unutmadı. Etnik anlamda Türk de değillerdi. Hem Türklerden hem de Hristiyan akrabalarından kendilerini ayırmak için kendilerini Çveneburi veya Çkineburi olarak tanımladılar. O çağlarda din ile milliyet kavramı eşdeğerdi. Meselâ nasıl ki Türk Müslüman anlamına geliyorsa Kartvel de Ortodoks Hristiyan bölge halkını ifade ediyordu ve Lazlar da buna dahildi. Bu nedenle o bölgede yaşayan halk Müslüman olduğu için Hristiyan olan akrabaları tarafından ötekileştirildiler ve Kartvel olarak görülmediler. Artık çağlar değişti bu anlayışın ortadan kalktığı çok oldu, bize ait olan, unuttuğumuz terimleri, değerleri ve kültürümüzü öğrenmemizin zamanıdır. Başkalarının bize vermiş olduğu isimler bizim kendi dilimizdeki terimleri kullanmamıza engel olmamalıdır. Yardım meselesine gelince, bizim hem Türkiye Cumhuriyeti devletletinden hem de Gürcistan Devletinden ihtiyaç halinde dernek faaliyetleri için ayni yardım taleplerimiz olabilir. Bu çok normaldir, her ülke de bizimdir. Türkiye’de doğduk büyüdük yaşıyoruz ama Gürcistan da bizim atavatanımızdır. Ne mutlu bize ki başkaları bir tane bulamazken biz iki ülkeye birden sahibiz. Kilise mevzusuna gelince Gürcistan nüfusunun büyük çoğunluğunun Hristiyan olması nedeniyle; Türkiye’de Gürcü ve Laz kültürünün doğru yönde gelişmesini ve bu birlikteliği istemeyenler aynı zamanda Gürcistan karşıtı propagandaların etkisi altında olduklarından bunu malzeme yapıyorlar. Bizim ne Gürcistan Kilisesi ne de Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığıyla bir organik bağımız yoktur. Bu birlikteliği hedef alan anlamsız ve mesnetsiz iftiralar bizi yolumuzdan alıkoyamaz. Herkesin dinine saygı duyuyoruz.

Ali İhsan Aksamaz: Ben Feysbuktaki sayfanızdan öğrendim ki, siz kültürel alanda çalışacaksınız. Öyle söylüyorsunuz. Ne tür kültürel aktiviteler yapacaksınız?  Ne tür kültürel projeleriniz var? Ne tür kültürel programlarınız var? Somut projelerinizi soruyorum size?

Mustafa Kolat:Dernek olarak Lazca ve Gürcüce dil kurslarımız olacak, yine dans ve müzik alanlarında kurslarımız olacak, Lazca ve Gürcüce koro kurmakta düşüncelerimiz arasında. Aslında bir çok projemiz var ama bunu zaman içinde insanlar görsün istiyoruz..

Ali İhsan Aksamaz: Ben şöyle düşünüyorum. Lazlar ve Gürcüler hem Türkiyede hem de Gürcüstanda yaşıyorlar; hem akrabalar hem de komşular. Oralı ve buralı Gürcü ve Lazların kardeşliği hem Türkiye- Gürcüstan dostluğuna hem de hem de oralı ve hem de buralı Laz ve Gürcülerin kültürel kardeşliğine destek verecek. Böyle biliyorum ben… Öyle de ümit ediyorum… Hepimiz biliyoruz ki, kültür sınır tanımaz.  Siyasî bir anlayışla söylemiyorum, kültürel bir anlayışla söylüyorum. Her insan, kendi ülkesinin vatanseveridir. Öyle biliyorum. Biz Türkiyenin Vatanseverleriyiz; ötekiler de Gürcüstanın. Çifte vatandaşlıkları olan kişiler de var. Onlar için ne söyleyebilirim?! Bilmiyorum. Ne bileyim! Ancak biliniz ki, siyasî manada sormuyorum. Oralı ve buralı Gürcü ve Lazların kardeşliği için neler söyleyebilirsiniz? Neler düşünüyorsunuz? Lazların ve Gürcülerin kardeşliğine derneğinizin pozitif bir rolü olacak mı? Neler düşünüyorsunuz?

Mustafa Kolat: Tabi ki derneğin kuruluş amacı birbiri ile ayrıştırılmaya çalışılan akraba halkların yakınlaşmasını kardeşliğinin pekiştirilmesini sağlamak. .bana bir soru sorulmuştu;  derneğinizin amacı Lazlar ve Gürcüler arasında köprü kurmaya mı çalışıyorsunuz? Var olan köprü nasıl kurulur ancak bu köprüyü yıkmak isteyenlere karşı kurduk diyebilirim.

Ali İhsan Aksamaz: Mustafa Bey; biliyorsunuz 21. yüzyılda yaşıyoruz. Ancak bazı kişiler fikirleriyle hâlâ  20. yüzyılda kaldı. Demek istiyorum ki, bugünkü bazı kişiler 20. yüzyılın resmî ideolojileriyle yaşıyor. Ancak bu küreselleşme yüzyılı.  İnternet, sınır tanımıyor. Ticaret dünyası, sınır tanımıyor. Finans dünyası, sınır tanımıyor. Kültür, sınır tanımıyor. Öylesi kişilerin anlayışlarıyla ilgili neler söylüyorsunuz? O resmî ideolojilerle, bugünkü günde kardeşlik gelişir mi? Huzur olur mu? Mütemadiyen “Lazlar, Gürcüdür, Lazca, Gürcücenin diyalektidir,” demeyle kardeşliğimiz artar mı? 25 senedir Gürcü Aydınlarından bize bunu söylüyor…

Mustafa Kolat: Biz dernek olarak bu kısır tartışmaların içerisinde yer almak istemiyoruz. Bizim, bugün dünyada unutulmak üzere olan Lazcanın, Türkiye’de unutulmak üzere olan Gürcücenin yaşaması için çalışmalarımız olacaktır. Önceliğimiz bu. Tabi dernek olarak Lazcada nereye kadar ilerleyebiliriz, siz Laz aydınlardan yardım taleplerimiz olacak.

Ali İhsan Aksamaz: Bugüne kadar Laz ve Gürcü aydınları birbirlerine uzak durdular. Bunu sebebi de Gürcü Aydınları. Çünkü “Lazlar, Gürcüdür, Lazca, Gürcücenin diyalektidir,” diyorlardı. Bazıları hâlâ öyle diyor. O elitist Gürcü Aydınları buradaki Gürcülerin, Çveneburilerin kültürel gelişkinliği için de çalışmadılar.  Ancak onlarınki 20. yüzyılın anlayışı. Öyle değil mi?! Siz ne düşünüyorsunuz? Türkiye Lazları Gürcü mü? Bu çeşit söylemler bir kardeşlik ifadesi mi? Bu durumu nasıl görüyorsunuz?

Mustafa Kolat: Yukarıda bu konu ile ilgili cevabı vermiş olduğumu düşünüyorum. Türkçe termonolojik terimlerle konuştuğumuz için bu sorunlar ortaya çıkıyor.

Ali İhsan Aksamaz: “Lazlar Gürcülerden gelmedir” veya “Gürcüler Lazlardan gelmedir.” Kim bilebilir ki?! Bu tür tartışmalar kardeşliğimizi desteklemez. Bu tür tartışmalar, kardeşliğimize zarar verir. Bu insanlık düşmanlarının anlayışıdır. Bugünkü günde biz Türkiyede yaşıyoruz ve kimliklerimiz ölüyor; dillerimiz ölüyor. Esas sorun bu. Nasıl yapalım da ele-ele vererek kimliklerimizi; dillerimizi yaşatalım. Bu siyasî değil, kültürel bir anlayış. Bu konuya ilişkin siz ne düşünüyorsunuz?

Mustafa Kolat: Bizim dernek olarak böyle bir iddiamız yok. Bizim Lazları Gürcüleştirmek için böyle bir dernek kurduğumuzu söylüyorlar. Bunu söyleyenler Lazcayı unutmuş birine Lazca öğretmek için dil kursu açarak nasıl Gürcüleştireceğimizin cevabını da vermek durumundalar.

Ali İhsan Aksamaz: Ben şöyle düşünüyorum: Türkiyedeki Gürcü ve Laz Aydınlarının kardeşliği ve birbirlerini desteklemeleri önemli. Huzurun vesilesidir. Çünkü Lazlar ve Lazlar kardeş.  Ben kardeşlik hukukuyla sorularımı sordum ve siz de bana cevaplarını aktardınız. Size çok teşekkür ediyorum. “Çok konuşmak kömür gibidir, az konuşmak altın gibi değerlidir.” Eskiler böyle diyorlardı. Onlara kulak verelim! Dolayısıyla da bu kadar konuşma yeterli. Sizin başka söyleyeceklerin varsa, lütfen söyleyin de söyleşimizi sonlandıralım. Size teşekkür ediyorum. Allah, sizi çoluk çocuğunuzla her zaman sevindirsin!

+

“Minoba Domiğurunan, Nenape Domiğurunan!”

(Goʒ̆otkvala: Must̆afa K̆olat̆i ren Sakarya Kartveli-Gurci do Lazepeşi Derneğişi dudmaxvance. Aya derneği ren ağani gedgineri; ar-jur tuteri ren. Eşo miçkin ma. Hemi Lazi gamantanerepeşi didok, hemiti namtini Gurci gamantanerepek derneğişi coxoşa reakʒia meçapan. Edo entepes meraği aqves aya coxoşa. Mati meraği maqu hemi derneğişa hemiti coxo muşişa do emuşeni ar int̆erviu dop̆i. Must̆afa begik int̆erviu komomçu. Aya ren eya int̆erviuşi t̆ekst̆i. Ali İhsan Aksamazi; 10 XI 2018)

+

Ali İhsan Aksamazi: Must̆afa begi; ipti tkvan giçinat! Eşo minon ma… Tkvan mi ret? Sonuri ret? Muk̆o ʒ̆aneri ret? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu dulya ikipt? Mesleği tkvani mu ren? Muten skidurt? Çileri reti? Berepe giqonunani? Namu nenape giçkinan? Mk̆ule nenaten giʒ̆vat; biografi tkvanişen ambari komomçit, mu iqven!

Must̆afa K̆olat̆i: Ma noğa Sakaryas dovibadi do dovirdi. Noğa Sakaryaşi ç̆it̆anoğa Sapancaşen vore. Sakaryaşi Universitet̆işi Xuraşi Gamantana do Sp̆ort̆uli Mağali Nʒ̆opulaşen Xuraşi gamantanaşi mamgurapale gamapti.  Andğaneri ndğas ticareti vikip noğa Sakaryas. Çileri vore. Yağmur (İa), Toprak (Şota) do Tamara coxoni sum bere komiqonunan. (39) eçi do vit̆on çxoro ʒ̆aneri vore.

Ali İhsan Aksamazi: Ma eşo miçkin ki, tkvan (1877-1878)  93 Harbişi muhaciri ret. Emk̆ata ar muhaciri ocağişi bere ret. Batumişen muhaciri moxtimeri ret. Eşo miçkin. Tkvan nak̆otxani diʒxiri, nesili ret? Edo cinciten tkvan Batumişi namu oput̆eşen ret? Ekonuri oput̆e tkvanis mu coxons? Ekonuri oput̆e tkvanişi coxo mu ren? Akonuri oput̆e tkvanis mu coxons? Batumis mzaxalepe, diʒxirimşinepe  giqonunani? Mu soyadi, mu gvari giğunan ekonuri?!

Must̆afa K̆olat̆i: Ho, Batumişi oput̆e Maradidişen muhaciri moxtimeri ocağişi (4.) maotxani diʒxirişen bere vore. Sapancaşi oput̆es Muradiyes dobargeri renan mcveşepe çkini. Žegne çkini ren  K̆olot̆oğli. Gurci do Lazepeşi didos ambari va uğunan mcveşi gvarepeşen; çkinti eşo; dobağine ambari va miğunan mcveşi gvari çkinişen. Mara Maraditişi maxalle  P̆ap̆navetişen voret, xvala eya komiçkinan do mutu var. Mcveşepek tkumert̆es ki,çkini gvari rt̆u P̆ap̆inaže.

Ali İhsan Aksamazi: Noğa Sakaryas eşo oput̆epe koren ki, hemi Gurcepe, Çvenebure, hemiti Lazepe skidunan. Tkvani oput̆eti eşo reni, va miçkin… Bazi- bazi eşo iqven ki, namtini k̆oçepe babaşen Lazi, nanaşen Gurci, Çveneburi; namtini k̆oçepeti babaşen Gurci, nanaşen Lazi renan. Amk̆ata mzaxalepe, diʒxirimşinepe   giqonunani? Amk̆ata k̆oçepe içinopit?!

Must̆afa K̆olat̆i: Noğa Sapancaşi Lazuri do Gurculi oput̆epe renan xolosoni artikartişa. Emuşeniti Lazepe k̆ala Gurcepeşi oçilu-okomocu opşa ren. Otkvaluşi vore; nana çkimi ren Ç̆ani; baba çkimişi nanaşi nana ren Ç̆ani. Dido Lazişi nana varna çili ren Gurci. Çkimi jur nandidi ren kimoceri Ç̆anepe k̆ala. Majura k̆elendo jur dadi çkimi kimoceri ren Gurcepe k̆ala. Ma eşo otkvalu minon ki, akonuri jur xalk̆işi xolosonoba do entepeşi şkas aya diʒxirimşinoba mutepeşi ok̆ap̆etanu va ren ar tesadufuri dulya. Aya ren oşʒ̆anurapeşen moxtimeri artonobaşi lande. Derneği çkinişi doloxeni opşa Lazi megabre çkinis kuqonun Gurci nana, varna opşa Gurci megabre çkinis kuqonun Lazi nana.

Ali İhsan Aksamazi: Must̆afa Begi; Namtini Gurcu gamantanerepekti reakʒia meçapan derneğişi coxoşa. Edo tkumernan: “Çkin Kartveli va voret, Çveneburi voret, Gurci voret!” Namtini Gurcepekti, “Çkin Kartveli va voret, mara Turki voret, Muslimani voret, hemiti Çveneburi voret”-ya tkumernan.  Emuşeniti reakʒia meçapan derneğişi coxoşa. Xolo Lazi gamantanerepeşi didokti reakʒia meçapan derneğişi coxoşa. Edo “Çkin Gurci va voret. Çkin Kartveli va voret. Aya derneğis cumaloba va uğun Lazepeşa. Gurcistanişi devletik aya derneğis numxvacups. Gurcistanişi K̆ilisek aya derneğis numxvacups”-ya tkumernan. Edo eşo ižiren ki, namtini Gurci gamantanerepek do Lazi gamantanerepeşi didok k̆ai toliten va goʒ̆k̆ernan derneğis. Amk̆ata fik̆irepe şeni muepe gatkvenan? Mu isimadept? Hele miʒ̆vit, mu iqven!

Must̆afa K̆olat̆i: Komiçkin; mtel dulyaşi sebebi ren aya t̆ermini, zit̆a: Kartveli. Aya t̆ermini kuğun jur maana. Maartani maana ren mçire maana, Gurcistanişi p̆ersp̆ektifişen; coğrafyaşi dominant̆i milleti şk̆elen; Aç̆arulepe, Gurialurepe, Megrelepe, Svanepe, Kartlurepe, K̆axeturepe, Mesxeturepe do majurape şk̆elen gedgineri artobaşi coxo ren aya. Aya milletik yoçkindu ar devleti. Aya artobati ren oşʒ̆anurepe ʒ̆oxleşen yeçkinderi siyasuri, k̆ult̆uruli artoba. Eya milletişi  coxo ren aya coxo; t̆ermini: Kartveli.

Tarixuri p̆ersp̆ektifişen visimadat na,  “Lazi” coxoten, na molişinen aya xalk̆i çkiniti Kartveli milletişi doloxe rt̆u, oşkenda oşʒ̆anurepes. Emindroneri xali rt̆u aya. Andğaneri ndğasti, aya t̆ermini aya maanaten ixmarinen Gurcistanis. Edo Kartveli ren Gurcistanişi milletişi milleturi coxo. Dulya aşo ren do aşo miçkit̆an. Mçire maanaten, t̆ermini Kartvelişi maana ren aya.

Aʒ̆iti aya t̆erminişi umçire maanaşa komoptat. Aya zit̆aşi, t̆erminişi, Kartvelişi Turkuli nenaşa tercume ren Gurcu. Edo eşo itkvinaşiti,  Lazepeşi didokti rekʒia meçaps. Aya ren normali; entepeşi reakʒia ren normali. Aya ren t̆erminolojuri p̆roblemi. Zit̆a Kartvelişi maana Turkulişa  Gurcu yado goktiru ren p̆roblemi. Axiristi, ar Lazik ti-muşi muşeni Gurcu şinas ki?! Çkin akonuri Lazepe va pşinapt Gurci; entepes “tkvan Gurci ret,”-ya va vuʒ̆vit, eşo mutu otkvaluti va minonan. Edo ma otkvaluşi vore ki, ma Gurci vore mara, armitxanik, “ Si  Lazi re,”-ya tkvaşi, ma aya manişa k̆abuli vikip; emuşeni ki, aya coxo ti- çkimi ma mitarifups; eşo visimadep ma. Aya terminolojiuri p̆roblemepeşi oçodinu do aya p̆roblemepeşi olagu şeni namtini ak̆t̆ivit̆epeşi doloxe viqvaten; eşo visimadept, moxtaneri orapeşi doloxe. Goşogorape, seminerepe, k̆onferansepeşi oxvenuti guris komiğunan çkin. Andğaneri ndğas, mtel antepe Turkuli nenaten vikipt mara, çkini nena bğarğalatşi, çkvadoçkva t̆erminepeti yeçkindun.

Otkvaluşi vore ki, zit̆a Gurcu va ren Gurculi zit̆a. Zit̆a Laziti va ren Lazuri zit̆a.  Aya coxope galenepek momçes, aya zit̆ape. Dido mcveşi orapes, Andğaneri Turkiyeşi Yulva Uçamzoğaşi semti do Gurcistanişi Geolva semti rt̆u Romaşi İmp̆eriaşi landeşi doloxe. Andğaneri Yulva do Omjore Gurcistanişi semtepe rt̆es İranişi landeşi doloxe. Eşo rt̆u. Romalurepek  Geolva k̆eleni xalk̆is Lazi; İranurepekti Gurcistanişi  Yulva do Omjore k̆eleni xalk̆is Gurci uʒ̆umert̆es. Mara çkini p̆ap̆uşp̆ap̆upes ti- mutepeşi aya coxopeten va uçkit̆es do eşoti va ognapapt̆es. Çkini p̆ap̆uşp̆ap̆upek ti-mutepeşi mutepeşi semtepeten ognapapt̆es. Noʒ̆ireni iqvas; eşo dogaç̆iratşi, Ç̆anetişi xalk̆ik Ç̆ani, Aç̆araşi xalk̆ik Aç̆areli, Guriaşi xalk̆ik Guriuri steri coxopeten ognapapt̆es ti-mutepeşi; eşo şinapt̆es do mutu var. Amuşen met̆i majura noʒ̆irenepeti memaçen tkvanda aya temaşen.

Aʒ̆iti komoptat majura zit̆apeşa; Gurculi Çveneburişa varna Lazuri çkineburişa; aya t̆erminepeşa komoptat. (17.) vit̆o maşkvitani oşʒ̆anuraşen, eya semtis İslamobaşi gont̆aluten t̆ermini Kartveli  iç̆it̆anu; Xvala Krist̆ianepes duskidu aya coxo.  Ti-mutepeşi Krist̆ianepeşen gamak̆at̆u şeni aya t̆ermini, Çveneburi, ixmares Muslimanepek. Emuşeni ki, entepes Muslimanoba eşo oxoʒ̆onapapt̆es vaizepek emindros. Aya xalk̆is  mcveşi religia, dini gundunu mara, nena do minoba mutepeşi çkar va gundunu aya xalk̆is; va goç̆k̆ondes nena do minoba mutepeşi. Etnik̆uro Turki va rt̆es. Hemi Turkepeşen, hemiti Krist̆iani diʒxirimşinepeşen ti-mutepeşi gamak̆atu şeni, ti-mutepeşi Çveneburi varna Çkineburi ognapes.  Emindroneri dinuri do milleturi t̆erminepe ar va rt̆u. Eşo ptkvat, jur t̆erminis, Turki do Muslimanis ar maana kuğut̆u; Kartveli do Ortodoksuli Krist̆ianisti emk̆ata maana kuğut̆u. Aya semtişi xalk̆i oʒ̆irapt̆u aya t̆erminik. Lazepeti aya t̆erminişi doloxe rt̆u. Emuşeniti eya semtis skideri xalk̆i Muslumani rt̆u do Krist̆iani diʒxirimşinepe mutepeşişen dimendranes. Kristiani diʒxirimşinepe şk̆elen gamik̆atinu Muslimanepe.

Andğaneri ndğas, kiana va ren emindroneri gagnapaten. Emuşeniti çkineburi t̆erminepe, goçk̆ondineri t̆eriminepe, paxape do k̆ult̆uri çkini viçinat, voskendinat; aya ren aya dulyaşi ora. Galenepek na momçes coxope va ren endoli çkineburi t̆erminepeşi oxmaruşa.

Aʒ̆iti komoptat galeni başkapeşi mpuleri  xeşa! Çkin domaç̆iranşi, hemi Turkiyeşi Cumxuriyetişen hemiti Gurcistanişi devletişen oşvelapuşi talebepe maqvasunon. Aya ren opşa normali. Jur dobadonati çkini ren. Turkiyes dovibadit do dovirdit; pskidurt. Mara Gurcistani ren çkini p̆ap̆ulep̆eşp̆ap̆ulepeşi dobadona. Çkin xeleberi voret, emuşeni ki, çkin komiğunan jur dobadona. Namtinepes ar dobadona bile va uğunan. Mu p̆at?!

Aʒ̆iti K̆iliseşi temaşa komoptat. Gurcistanişi maxoroba ren didobaten Krist̆iani. Aya iris miçkinan. Ma komikçin, akonuri Lazi do Gurcepeşi artoba do k̆ult̆uruli moxva rdala va noʒ̆ondunan namtinepes. Entepes aya artoba  va unonan. Uk̆ule Ant̆i-Gürcistani p̆ropagandepeşi landeten, namtinepek aya malzepe ikipan.  Çkin varti Gurcistanişi K̆ilise k̆ala, varti Turkiyeşi Diyanet İşleri Başkanluği k̆ala  organiuri  k̆ont̆akt̆i miğunan. Aya ren artoba çkinişi duşmanepeşi umaanoni do uğnose iftirape.  Aya ren çkini gza. Çkar mitişi zoriten va mevaşkvaten aya gza. Edo çkar mitis diniten, religiaten k̆imet̆i va mepçapt. Çkini şeni k̆arta dini ren xvameri.

Ali İhsan Aksamazi: Ma feysbuk̆işi but̆k̆a tkvanişen doviguri ki, tkvan k̆ult̆uruli saxas, speros içalişaginonan. Eşo tkumert tkvan. Mu k̆ult̆uruli akt̆ivit̆epe qvaginonan?! Mu k̆ult̆uruli p̆rogramepe giğunan? Mu p̆rojepe giğunan?  Gurcepe şeni mu ak̆t̆ivit̆epeşi p̆rojepe giğunan?! Xolo Lazepe şeni mu ak̆t̆ivit̆epeşi p̆rojepe giğunan?! Ma k̆onk̆ret̆uli p̆rojepe gk̆itxup tkvan?!

Must̆afa K̆olat̆i: Ho… Lazuri do Gurculi nenapeşi k̆ursepe maqvasunonan. Oxoronuşi do çkineburi musik̆aşi k̆ursepeti maqvasunonan. Lazuri do Gurculi birapapeşi k̆oroşati toli komiğunan; aya aʒ̆işen vognapat do giçkit̆an. Mtini giʒ̆vat; opşa p̆rojepe komiğunan çkin aya speros. Edo oratenti kožirasenan k̆oçepek; eşo minonan çkin.

Ali İhsan Aksamazi: Ma eşo visimadep ki, Turkiye do Gurcistani hemi manžageri, hemiti dosti renan artimajuraşa. Edo akonuri-ekonuri Gurcepeşi do Lazepeşi cumalobak hemi Turkiye do Gurcistanişi dostobas, hemiti ekonuri- akonuri Lazepe do Gurcepeşi k̆ult̆uruli cumalobas  numxvacasunon. Aşo miçkin ma… Edo eşoti mepşven…  İris miçkinan k̆ult̆urik sinori va içinops. Aya p̆olit̆ik̆uri gagnapaten va giʒ̆umert, k̆ult̆uruli gagnapaten giʒ̆umert. Edo k̆arta k̆oçi dobadona muşişi, vatani muşişi vatanp̆erveri ren, p̆at̆riot̆i ren. Eşo miçkin. Çkin Turkiyeşi p̆at̆riot̆i voret. Emuşeni ki, çkin aya dobadonaşi vatandaşi voret; melenepeti Gurcistanişi. Dualuri mokalakoba kuğun k̆oçepeti koren… Mu matkven entepe şeni?! Va miçkin. Mu miçkin! Mara giçkit̆an, p̆olit̆ik̆uri gagnapaten va gk̆itxupt… Tkvan hemi Turkiye do Gurcistanişi dostoba hemiti ekonuri- akonuri Gurcepe do Lazepepeşi cumaloba şeni muepe gatkvenan? Muepe izmont? Aya derneğis, derneği tkvanis p̆ozit̆iuri roli aqvasioni aya dostoba do cumalobaşa omxvacuşa ?! Muepe izmont?

Must̆afa K̆olat̆i: Ho, moro, derneğişi çkinişi noğire ren mzaxali xalk̆epeşi ok̆onç̆u do cumalobaşi ok̆ap̆et̆anu. Ma mk̆itxes: Derneği tkvanişi noğire ren Lazepe do Gurcepeşi şkas xincişi ok̆idu; eşo reni?”-ya. Çkin zati xinci komiğunan şkas. Muşi xinci?! Çkin ʒ̆oxleşen xinci p̆k̆idit mara, duşmanişa oğobu şeni. Aşo matkven ma.

Ali İhsan Aksamazi: Must̆afa Begi, giçkinan, andğaneri ndğa eşo ren ki, çkin (21.)  eçi do maartani oşʒ̆anuras pskidurt, mara andğaneri namtini k̆oçepek simadaten xoloti (20.) maeçani oşʒ̆anuras doskides. Ma otkvalu minon ki,  namtini k̆oçepe xoloti  (20) maeçani oşʒ̆anuraşi resmuri, ofiʒialuri ideolojepeten skidunan… Mara aya ren globalizaʒiaşi p̆eriodi.  İnt̆ernet̆ik sinori va içinops. Ticaretişi dunyak sinori va içinops. Finansişi dunyak sinori va içinops. K̆ult̆urik sinori va içinops. Emk̆ata k̆oçepeşi gagnapa şeni muepe tkumert? Emk̆ata ofiʒialuri ideolojepeten andğaneri ndğalepes cumaloba irdeni, momanžinenani? Misoba irdeni? Udodginu  “Lazlar, Gurci renan; Lazuri ren Kortuli nenaşi dialekt̆i” otkvaluten  cumaloba momanžinenani?! (25) eçi do vit ʒ̆anaşen doni, Gurci gamantanerepek aya nenape tkumernan…

Must̆afa K̆olat̆i: Çkin amk̆ata ʒara nizapeten dulya va miğunan derneğis. Milletis Lazuri nena gundunun; milletis gurculi nena gundunun. Çkini noğire ren aya nenapeşi oskidu. İpti aya oxvenuşi voret. Mu maxvenenan aya;  aya gzas oqopimuşi voret. Moro, tkvani steri Lazi gamantanerepeşenti mutupe gak̆vandaminonan.

Ali İhsan Aksamazi: Andğaşa Lazi gamantanerepe do Gurci gamantanerepe artimajuraşa mendra doskides. Mara aya dulyas Gurci gamantanerepe k̆abaetoni rt̆es. Emuşeni ki, “Lazepe Gurci renan. Lazuri, Gurcuşi nenaşi dialekt̆i ren”-ya tkumert̆es. Aʒ̆iti eşo tkumers namtinepek. Eşoti ç̆arupt̆es udodginu. Xolo otkvaluşi vore ki, emk̆ata elit̆uri Gurci gamantanerepek  akonuri Gurcepeşi, Çveneburepeşi k̆ult̆uruli ok̆ap̆e t̆anuti va inç̆eles… Mara aya ren maeçani oşʒ̆anuraşi p̆olit̆ik̆uri gagnapa. Eşo va reni?! Tkvan mu isimadept? Akonuri Lazepe Gurci renani? Emk̆ata gagnapape cumalobaşi nişani reni? Aya xali muç̆o žiropt?!

Must̆afa K̆olat̆i: Jile Aya temas nena gegiktirit. Eya dogibağunan; eşo visimadep. Turkuli t̆erminolojiten bğarğalat na, p̆roblemepe yeçkindun do mutu var.

Ali İhsan Aksamazi: “Lazepe Gurcepeşen moxtimeri ren.” varna “Gurcepe Lazepeşen moxtimeri ren.” Mis açkinen ki?! Amk̆ata p̆olemik̆epek çkineburi cumalobas mxuci va meçaps. Amk̆ata  p̆olemik̆epek çkineburi cumalobas zarari meçaps. Aya ren k̆oçinobaşi duşmanepeşi gagnapa… Andğaneri ndğas çkin Turkiyes pskidurt do çkini minobape ğurun; çkini nenape ğurun. Aya ren esasuri p̆roblemi. Muç̆o p̆at do xe-ok̆o k̆limeri çkini minobape voskedinat; muç̆o p̆at do çkini nenape voskedinat. Aya ren çkini p̆roblemi… Aya va ren p̆olit̆ik̆uri gagnapa mara k̆ult̆uruli gagnapa. Tkvan mu isimadept aya temaşi jin?!

Mustafa Kolat: Çkin amk̆ata ar iddia va miğunan derneğis. Lazepe Kartveli noktinuşi noğire va miğunan. Namtinepek eşo tkumernan mara, çkin eşo noğire va miğunan. Nana nena muşi, Lazuri nena goç̆k̆onderi Lazis Lazuri Nenaşi k̆ursişi gonʒ̆k̆imuten gokartvelu iqveni? Aya iddiaşi mancepek aya k̆itxalaşa nena gemiktiran do aya domibağun.

Ali İhsan Aksamazi: Ma eşo visimadep ki, Lazi gamantanerepe do Gurci gamantanerepeşi cumaloba do artikartis omxvacu opşa beciti ren. Aya misoba ren. Emuşeni ki, Lazepe do Gurcepe cumalepe renan. Ma cumalobaşi gagnapaten k̆ult̆uruli maanaten k̆itxalape çkimi gk̆itxit do tkvanti cumalobaten nena gemiktirit… Ma şukuri giʒ̆umert. Dido osinapu noşkeri ren; ç̆it̆a osinapu orko ren. Eşo zop̆ont̆es mcveşepek. Entepes quci mepçat!  Edo ak̆onari oğarğalu domibağunan.  Eşo visimadep ma… Tkvan otkvaluşi çkva mutu giğunan na, mu iqven, eti tkvit do aya int̆erviu voçodinat! Ma şukuri giʒ̆umert. Allahik bere-bari k̆ala irote goxelan!

+

“მინობა დომიღურუნან, ნენაფე დომიღურუნან!”

(გოწოთქვალა: მუსტაфა კოლატი რენ  საქარჲა ქართველი-გურჯი დო ლაზეფეში დერნეღიში დუდმახვანჯე. აჲა დერნეღი რენ აღანი გედგინერი; არ-ჟურ თუთერი რენ. ეშო მიჩქინ მა. ჰემი ლაზი გამანთანერეფეში დიდოქ, ჰემითი ნამთინი გურჯი გამანთანერეფექ დერნეღიში ჯოხოშა რეაქცია მეჩაფან. ედო ენთეფეს მერაღი აყვეს აჲა ჯოხოშა. მათი მერაღი მაყუ ჰემი დერნეღიშა ჰემითი ჯოხო მუშიშა დო ემუშენი არ ინტერვიუ დოპი. მუსტაфა ბეგიქ ინტერვიუ ქომომჩუ. აჲა რენ ეჲა ინტერვიუში ტექსტი. ალი იჰსან აქსამაზი)

+

ალი იჰსან აქსამაზი: მუსტაфა ბეგი; იფთი თქვან გიჩინათ! ეშო მინონ მა… თქვან მი რეთ? სონური რეთ? მუკო წანერი რეთ? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? მუ დულჲა იქიფთ? მესლეღი თქვანი მუ რენ? მუთენ სქიდურთ? ჩილერი რეთი? ბერეფე გიყონუნანი? ნამუ ნენაფე გიჩქინან? მკულე ნენათენ გიწვათ; ბიოგრაфი თქვანიშენ ამბარი ქომომჩით, მუ იყვენ!

მუსტაфა კოლატი: მა ნოღა საქარჲას დოვიბადი დო დოვირდი. ნოღა საქარჲაში ჭიტანოღა საფანჯაშენ ვორე. საქარჲაში უნივერსითეტიში ხურაში გამანთანა დო სპორტული მაღალი ნწოფულაშენ ხურაში გამანთანაში მამგურაფალე გამაფთი.  ანდღანერი ნდღას თიჯარეთი ვიქიფ ნოღა საქარჲას. ჩილერი ვორე. ჲაღმურ (ია), თოფრაქ (შოთა) დო თამარა ჯოხონი სუმ ბერე ქომიყონუნან. (39) ეჩი დო ვიტონ ჩხორო წანერი ვორე.

ალი იჰსან აქსამაზი: მა ეშო მიჩქინ ქი, თქვან (1877-1878)  93 ჰარბიში მუჰაჯირი რეთ. ემკათა არ მუჰაჯირი ოჯაღიში ბერე რეთ. ბათუმიშენ მუჰაჯირი მოხთიმერი რეთ. ეშო მიჩქინ. თქვან ნაკოთხანი დიცხირი, ნესილი რეთ? ედო ჯინჯითენ თქვან ბათუმიში ნამუ ოფუტეშენ რეთ? ექონური ოფუტე თქვანის მუ ჯოხონს? ექონური ოფუტე თქვანიში ჯოხო მუ რენ? აქონური ოფუტე თქვანის მუ ჯოხონს? ბათუმის მზახალეფე, დიცხირიმშინეფე  გიყონუნანი? მუ სოჲადი, მუ გვარი გიღუნან ექონური?!

მუსტაфა კოლატი: ჰო, ბათუმიში ოფუტე მარადიდიშენ მუჰაჯირი მოხთიმერი ოჯაღიში (4.) მაოთხანი დიცხირიშენ ბერე ვორე. საფანჯაში ოფუტეს მურადიჲეს დობარგერი რენან მჯვეშეფე ჩქინი. ძეგნე ჩქინი რენ  კოლოტოღლი. გურჯი დო ლაზეფეში დიდოს ამბარი ვა უღუნან მჯვეში გვარეფეშენ; ჩქინთი ეშო; დობაღინე ამბარი ვა მიღუნან მჯვეში გვარი ჩქინიშენ. მარა მარადითიში მახალლე  პაპნავეთიშენ ვორეთ, ხვალა ეჲა ქომიჩქინან დო მუთუ ვარ. მჯვეშეფექ თქუმერტეს ქი,ჩქინი გვარი რტუ პაპინაძე.

ალი იჰსან აქსამაზი: ნოღა საქარჲას ეშო ოფუტეფე ქორენ ქი, ჰემი გურჯეფე, ჩვენებურე, ჰემითი ლაზეფე სქიდუნან. თქვანი ოფუტეთი ეშო რენი, ვა მიჩქინ… ბაზი- ბაზი ეშო იყვენ ქი, ნამთინი კოჩეფე ბაბაშენ ლაზი, ნანაშენ გურჯი, ჩვენებური; ნამთინი კოჩეფეთი ბაბაშენ გურჯი, ნანაშენ ლაზი რენან. ამკათა მზახალეფე, დიცხირიმშინეფე   გიყონუნანი? ამკათა კოჩეფე იჩინოფით?!

მუსტაфა კოლატი: ნოღა საფანჯაში ლაზური დო გურჯული ოფუტეფე რენან ხოლოსონი ართიქართიშა. ემუშენითი ლაზეფე კალა გურჯეფეში ოჩილუ-ოქომოჯუ ოფშა რენ. ოთქვალუში ვორე; ნანა ჩქიმი რენ ჭანი; ბაბა ჩქიმიში ნანაში ნანა რენ ჭანი. დიდო ლაზიში ნანა ვარნა ჩილი რენ გურჯი. ჩქიმი ჟურ ნანდიდი რენ ქიმოჯერი ჭანეფე კალა. მაჟურა კელენდო ჟურ დადი ჩქიმი ქიმოჯერი რენ გურჯეფე კალა. მა ეშო ოთქვალუ მინონ ქი, აქონური ჟურ ხალკიში ხოლოსონობა დო ენთეფეში შქას აჲა დიცხირიმშინობა მუთეფეში ოკაპეთანუ ვა რენ არ თესადუфური დულჲა. აჲა რენ ოშწანურაფეშენ მოხთიმერი ართონობაში ლანდე. დერნეღი ჩქინიში დოლოხენი ოფშა ლაზი მეგაბრე ჩქინის ქუყონუნ გურჯი ნანა, ვარნა  ოფშა გურჯი მეგაბრე ჩქინის ქუყონუნ ლაზი ნანა.

ალი იჰსან აქსამაზი: მუსტაфა ბეგი; ნამთინი გურჯუ გამანთანერეფექთი რეაქცია მეჩაფან დერნეღიში ჯოხოშა. ედო თქუმერნან: “ჩქინ ქართველი ვა ვორეთ, ჩვენებური ვორეთ, გურჯი ვორეთ!” ნამთინი გურჯეფექთი, “ჩქინ ქართველი ვა ვორეთ, მარა თურქი ვორეთ, მუსლიმანი ვორეთ, ჰემითი ჩვენებური ვორეთ”-ჲა თქუმერნან.  ემუშენითი რეაქცია მეჩაფან დერნეღიში ჯოხოშა. ხოლო ლაზი გამანთანერეფეში დიდოქთი რეაქცია მეჩაფან დერნეღიში ჯოხოშა. ედო “ჩქინ გურჯი ვა ვორეთ. ჩქინ ქართველი ვა ვორეთ. აჲა დერნეღის ჯუმალობა ვა უღუნ ლაზეფეშა. გურჯისთანიში დევლეთიქ აჲა დერნეღის ნუმხვაჯუფს. გურჯისთანიში კილისექ აჲა დერნეღის ნუმხვაჯუფს”-ჲა თქუმერნან. ედო ეშო იძირენ ქი, ნამთინი გურჯი გამანთანერეფექ დო ლაზი გამანთანერეფეში დიდოქ კაი თოლითენ ვა გოწკერნან დერნეღის. ამკათა фიკირეფე შენი მუეფე გათქვენან? მუ ისიმადეფთ? ჰელე მიწვით, მუ იყვენ!

მუსტაфა კოლატი: ქომიჩქინ; მთელ დულჲაში სებები რენ აჲა ტერმინი, ზიტა: ქართველი. აჲა ტერმინი ქუღუნ ჟურ მაანა. მაართანი მაანა რენ მჩირე მაანა, გურჯისთანიში პერსპექთიфიშენ; ჯოღრაфჲაში დომინანტი მილლეთი შკელენ; აჭარულეფე, გურიალურეფე, მეგრელეფე, სვანეფე, ქართლურეფე, კახეთურეფე, მესხეთურეფე დო მაჟურაფე შკელენ გედგინერი ართობაში ჯოხო რენ აჲა. აჲა მილლეთიქ ჲოჩქინდუ  არ დევლეთი. აჲა ართობათი რენ ოშწანურეფე წოხლეშენ ჲეჩქინდერი სიჲასური, კულტურული ართობა. ეჲა მილლეთიში  ჯოხო რენ აჲა ჯოხო; ტერმინი: ქართველი.

თარიხური პერსპექთიфიშენ ვისიმადათ ნა,  “ლაზი” ჯოხოთენ, ნა მოლიშინენ აჲა ხალკი ჩქინითი ქართველი მილლეთიში დოლოხე რტუ, ოშქენდა ოშწანურეფეს. ემინდრონერი ხალი რტუ აჲა. ანდღანერი ნდღასთი, აჲა ტერმინი აჲა მაანათენ იხმარინენ გურჯისთანის. ედო ქართველი რენ გურჯისთანიში მილლეთიში მილლეთური ჯოხო. დულჲა აშო რენ დო აშო მიჩქიტან. მჩირე მაანათენ, ტერმინი ქართველიში მაანა რენ აჲა.

აწითი აჲა ტერმინიში უმჩირე მაანაშა ქომოფთათ. აჲა ზიტაში, ტერმინიში, ქართველიში თურქული ნენაშა თერჯუმე რენ გურჯუ. ედო ეშო ითქვინაშითი,  ლაზეფეში დიდოქთი რექცია მეჩაფს. აჲა რენ ნორმალი; ენთეფეში რეაქცია რენ ნორმალი. აჲა რენ ტერმინოლოჟური პრობლემი. ზიტა ქართველიში მაანა თურქულიშა  გურჯუ ჲადო გოქთირუ რენ პრობლემი. ახირისთი, არ ლაზიქ თი-მუში მუშენი გურჯუ შინას ქი?! ჩქინ აქონური ლაზეფე ვა ფშინაფთ გურჯი; ენთეფეს “თქვან გურჯი რეთ,”-ჲა ვა ვუწვით, ეშო მუთუ ოთქვალუთი ვა მინონან. ედო მა ოთქვალუში ვორე ქი, მა გურჯი ვორე მარა, არმითხანიქ, “ სი  ლაზი რე,”-ჲა თქვაში, მა აჲა მანიშა კაბული ვიქიფ; ემუშენი ქი, აჲა ჯოხო თი- ჩქიმი მა მითარიфუფს; ეშო ვისიმადეფ მა. აჲა თერმინოლოჟიური პრობლემეფეში ოჩოდინუ დო აჲა პრობლემეფეში ოლაგუ შენი ნამთინი აკტივიტეფეში დოლოხე ვიყვათენ; ეშო ვისიმადეფთ, მოხთანერი ორაფეში დოლოხე. გოშოგორაფე, სემინერეფე, კონфერანსეფეში ოხვენუთი გურის ქომიღუნან ჩქინ. ანდღანერი ნდღას, მთელ ანთეფე თურქული ნენათენ ვიქიფთ მარა, ჩქინი ნენა ბღარღალათში, ჩქვადოჩქვა ტერმინეფეთი ჲეჩქინდუნ.

ოთქვალუში ვორე ქი, ზიტა გურჯუ ვა რენ გურჯული ზიტა. ზიტა ლაზითი ვა რენ ლაზური ზიტა.  აჲა ჯოხოფე გალენეფექ მომჩეს, აჲა ზიტაფე. დიდო მჯვეში ორაფეს, ანდღანერი თურქიჲეში ჲულვა უჩამზოღაში სემთი დო გურჯისთანიში გეოლვა სემთი რტუ რომაში იმპერიაში ლანდეში დოლოხე. ანდღანერი ჲულვა დო ომჟორე გურჯისთანიში სემთეფე რტეს ირანიში ლანდეში დოლოხე. ეშო რტუ. რომალურეფექ  გეოლვა კელენი ხალკის ლაზი; ირანურეფექთი გურჯისთანიში  ჲულვა დო ომჟორე კელენი ხალკის გურჯი უწუმერტეს. მარა ჩქინი პაპუშპაპუფეს თი- მუთეფეში აჲა ჯოხოფეთენ ვა უჩქიტეს დო ეშოთი ვა ოგნაფაფტეს. ჩქინი პაპუშპაპუფექ თი-მუთეფეში მუთეფეში სემთეფეთენ ოგნაფაფტეს. ნოწირენი იყვას; ეშო დოგაჭირათში, ჭანეთიში ხალკიქ ჭანი, აჭარაში ხალკიქ აჭარელი, გურიაში ხალკიქ გურიური სთერი ჯოხოფეთენ ოგნაფაფტეს თი-მუთეფეში; ეშო შინაფტეს დო მუთუ ვარ. ამუშენ მეტი მაჟურა ნოწირენეფეთი მემაჩენ თქვანდა აჲა თემაშენ.

აწითი ქომოფთათ მაჟურა ზიტაფეშა; გურჯული ჩვენებურიშა ვარნა ლაზური ჩქინებურიშა; აჲა ტერმინეფეშა ქომოფთათ. (17.) ვიტო მაშქვითანი ოშწანურაშენ, ეჲა სემთის ისლამობაში გონტალუთენ ტერმინი ქართველი  იჭიტანუ; ხვალა ქრისტიანეფეს დუსქიდუ აჲა ჯოხო.  თი-მუთეფეში ქრისტიანეფეშენ გამაკატუ შენი აჲა ტერმინი, ჩვენებური, იხმარეს მუსლიმანეფექ. ემუშენი ქი, ენთეფეს მუსლიმანობა ეშო ოხოწონაფაფტეს ვაიზეფექ ემინდროს. აჲა ხალკის  მჯვეში რელიგია, დინი გუნდუნუ მარა, ნენა დო მინობა მუთეფეში ჩქარ ვა გუნდუნუ აჲა ხალკის; ვა გოჭკონდეს ნენა დო მინობა მუთეფეში. ეთნიკურო თურქი ვა რტეს. ჰემი თურქეფეშენ, ჰემითი ქრისტიანი დიცხირიმშინეფეშენ თი-მუთეფეში გამაკათუ შენი, თი-მუთეფეში ჩვენებური ვარნა ჩქინებური ოგნაფეს.  ემინდრონერი დინური დო მილლეთური ტერმინეფე არ ვა რტუ. ეშო ფთქვათ, ჟურ ტერმინის, თურქი დო მუსლიმანის არ მაანა ქუღუტუ; ქართველი დო ორთოდოქსული ქრისტიანისთი ემკათა მაანა ქუღუტუ. აჲა სემთიში ხალკი ოწირაფტუ აჲა ტერმინიქ. ლაზეფეთი აჲა ტერმინიში დოლოხე რტუ. ემუშენითი ეჲა სემთის სქიდერი ხალკი მუსლუმანი რტუ დო ქრისტიანი დიცხირიმშინეფე მუთეფეშიშენ დიმენდრანეს. ქრისთიანი დიცხირიმშინეფე შკელენ გამიკათინუ მუსლიმანეფე.

ანდღანერი ნდღას, ქიანა ვა რენ ემინდრონერი გაგნაფათენ. ემუშენითი ჩქინებური ტერმინეფე, გოჩკონდინერი ტერიმინეფე, ფახაფე დო კულტური ჩქინი ვიჩინათ, ვოსქენდინათ; აჲა რენ აჲა დულჲაში ორა. გალენეფექ ნა მომჩეს ჯოხოფე ვა რენ ენდოლი ჩქინებური ტერმინეფეში ოხმარუშა.

აწითი ქომოფთათ გალენი ბაშქაფეში მფულერი  ხეშა! ჩქინ დომაჭირანში, ჰემი თურქიჲეში ჯუმხურიჲეთიშენ ჰემითი გურჯისთანიში დევლეთიშენ ოშველაფუში თალებეფე მაყვასუნონ. აჲა რენ ოფშა ნორმალი. ჟურ დობადონათი ჩქინი რენ. თურქიჲეს დოვიბადით დო დოვირდით; ფსქიდურთ. მარა გურჯისთანი რენ ჩქინი პაპულეპეშპაპულეფეში დობადონა. ჩქინ ხელებერი ვორეთ, ემუშენი ქი, ჩქინ ქომიღუნან ჟურ დობადონა. ნამთინეფეს არ დობადონა ბილე ვა უღუნან. მუ პათ?!

აწითი კილისეში თემაშა ქომოფთათ. გურჯისთანიში მახორობა რენ დიდობათენ ქრისტიანი. აჲა ირის მიჩქინან. მა ქომიქჩინ, აქონური ლაზი დო გურჯეფეში ართობა დო კულტურული მოხვა რდალა ვა ნოწონდუნან ნამთინეფეს. ენთეფეს აჲა ართობა  ვა უნონან. უკულე ანტი-გüრჯისთანი პროფაგანდეფეში ლანდეთენ, ნამთინეფექ აჲა მალზეფე იქიფან.  ჩქინ ვართი გურჯისთანიში კილისე კალა, ვართი თურქიჲეში დიჲანეთ იშლერი ბაშქანლუღი კალა  ორგანიური  კონტაქტი მიღუნან. აჲა რენ ართობა ჩქინიში დუშმანეფეში უმაანონი დო უღნოსე იфთირაფე.  აჲა რენ ჩქინი გზა. ჩქარ მითიში ზორითენ ვა მევაშქვათენ აჲა გზა. ედო ჩქარ მითის დინითენ, რელიგიათენ კიმეტი ვა მეფჩაფთ. ჩქინი შენი კართა დინი რენ ხვამერი.

ალი იჰსან აქსამაზი: მა фეჲსბუკიში ბუტკა თქვანიშენ დოვიგური ქი, თქვან კულტურული სახას, სფეროს იჩალიშაგინონან. ეშო თქუმერთ თქვან. მუ კულტურული აქტივიტეფე ყვაგინონან?! მუ კულტურული პროგრამეფე გიღუნან? მუ პროჟეფე გიღუნან?  გურჯეფე შენი მუ აკტივიტეფეში პროჟეფე გიღუნან?! ხოლო ლაზეფე შენი მუ აკტივიტეფეში პროჟეფე გიღუნან?! მა კონკრეტული პროჟეფე გკითხუფ თქვან?!

მუსტაфა კოლატი: ჰო… ლაზური დო გურჯული ნენაფეში კურსეფე მაყვასუნონან. ოხორონუში დო ჩქინებური მუსიკაში კურსეფეთი მაყვასუნონან. ლაზური დო გურჯული ბირაფაფეში კოროშათი თოლი ქომიღუნან; აჲა აწიშენ ვოგნაფათ დო გიჩქიტან. მთინი გიწვათ; ოფშა პროჟეფე ქომიღუნან ჩქინ აჲა სფეროს. ედო ორათენთი ქოძირასენან კოჩეფექ; ეშო მინონან ჩქინ.

ალი იჰსან აქსამაზი: მა ეშო ვისიმადეფ ქი, თურქიჲე დო გურჯისთანი ჰემი მანძაგერი, ჰემითი დოსთი რენან ართიმაჟურაშა. ედო აქონური-ექონური გურჯეფეში დო ლაზეფეში ჯუმალობაქ ჰემი თურქიჲე დო გურჯისთანიში დოსთობას, ჰემითი ექონური- აქონური ლაზეფე დო გურჯეფეში კულტურული ჯუმალობას  ნუმხვაჯასუნონ. აშო მიჩქინ მა… ედო ეშოთი მეფშვენ…  ირის მიჩქინან კულტურიქ სინორი ვა იჩინოფს. აჲა პოლიტიკური გაგნაფათენ ვა გიწუმერთ, კულტურული გაგნაფათენ გიწუმერთ. ედო კართა კოჩი დობადონა მუშიში, ვათანი მუშიში ვათანპერვერი რენ, პატრიოტი რენ. ეშო მიჩქინ. ჩქინ თურქიჲეში პატრიოტი ვორეთ. ემუშენი ქი, ჩქინ აჲა დობადონაში ვათანდაში ვორეთ; მელენეფეთი გურჯისთანიში. დუალური მოქალაქობა ქუღუნ კოჩეფეთი ქორენ… მუ მათქვენ ენთეფე შენი?! ვა მიჩქინ. მუ მიჩქინ! მარა გიჩქიტან, პოლიტიკური გაგნაფათენ ვა გკითხუფთ… თქვან ჰემი თურქიჲე დო გურჯისთანიში დოსთობა ჰემითი ექონური- აქონური გურჯეფე დო ლაზეფეფეში ჯუმალობა შენი მუეფე გათქვენან? მუეფე იზმონთ? აჲა დერნეღის, დერნეღი თქვანის პოზიტიური როლი აყვასიონი აჲა დოსთობა დო ჯუმალობაშა ომხვაჯუშა ?! მუეფე იზმონთ?

მუსტაфა კოლატი: ჰო, მორო, დერნეღიში ჩქინიში ნოღირე რენ მზახალი ხალკეფეში ოკონჭუ დო ჯუმალობაში ოკაპეტანუ. მა მკითხეს: დერნეღი თქვანიში ნოღირე რენ ლაზეფე დო გურჯეფეში შქას ხინჯიში ოკიდუ; ეშო რენი?”-ჲა. ჩქინ ზათი ხინჯი ქომიღუნან შქას. მუში ხინჯი?! ჩქინ წოხლეშენ ხინჯი პკიდით მარა, დუშმანიშა ოღობუ შენი. აშო მათქვენ მა.

ალი იჰსან აქსამაზი: მუსტაфა ბეგი, გიჩქინან, ანდღანერი ნდღა ეშო რენ ქი, ჩქინ (21.)  ეჩი დო მაართანი ოშწანურას ფსქიდურთ, მარა ანდღანერი ნამთინი კოჩეფექ სიმადათენ ხოლოთი (20.) მაეჩანი ოშწანურას დოსქიდეს. მა ოთქვალუ მინონ ქი,  ნამთინი კოჩეფე ხოლოთი  (20) მაეჩანი ოშწანურაში რესმური, ოфიციალური იდეოლოჟეფეთენ სქიდუნან… მარა აჲა რენ გლობალიზაციაში პერიოდი.  ინტერნეტიქ სინორი ვა იჩინოფს. თიჯარეთიში დუნჲაქ სინორი ვა იჩინოფს. Фინანსიში დუნჲაქ სინორი ვა იჩინოფს. კულტურიქ სინორი ვა იჩინოფს. ემკათა კოჩეფეში გაგნაფა შენი მუეფე თქუმერთ? ემკათა ოфიციალური იდეოლოჟეფეთენ ანდღანერი ნდღალეფეს ჯუმალობა ირდენი, მომანძინენანი? მისობა ირდენი? უდოდგინუ  “ლაზლარ, გურჯი რენან; ლაზური რენ ქორთული ნენაში დიალექტი” ოთქვალუთენ  ჯუმალობა მომანძინენანი?! (25) ეჩი დო ვით წანაშენ დონი, გურჯი გამანთანერეფექ აჲა ნენაფე თქუმერნან…

მუსტაфა კოლატი: ჩქინ ამკათა ცარა ნიზაფეთენ დულჲა ვა მიღუნან დერნეღის. მილლეთის ლაზური ნენა გუნდუნუნ; მილლეთის გურჯული ნენა გუნდუნუნ. ჩქინი ნოღირე რენ აჲა ნენაფეში ოსქიდუ. იფთი აჲა ოხვენუში ვორეთ. მუ მახვენენან აჲა;  აჲა გზას ოყოფიმუში ვორეთ. მორო, თქვანი სთერი ლაზი გამანთანერეფეშენთი მუთუფე გაკვანდამინონან.

ალი იჰსან აქსამაზი: ანდღაშა ლაზი გამანთანერეფე დო გურჯი გამანთანერეფე ართიმაჟურაშა მენდრა დოსქიდეს. მარა აჲა დულჲას გურჯი გამანთანერეფე კაბაეთონი რტეს. ემუშენი ქი, “ლაზეფე გურჯი რენან. ლაზური, გურჯუში ნენაში დიალექტი რენ”-ჲა თქუმერტეს. აწითი ეშო თქუმერს ნამთინეფექ. ეშოთი ჭარუფტეს უდოდგინუ. ხოლო ოთქვალუში ვორე ქი, ემკათა ელიტური გურჯი გამანთანერეფექ  აქონური გურჯეფეში, ჩვენებურეფეში კულტურული ოკაპე ტანუთი ვა ინჭელეს… მარა აჲა რენ მაეჩანი ოშწანურაში პოლიტიკური გაგნაფა. ეშო ვა რენი?! თქვან მუ ისიმადეფთ? აქონური ლაზეფე გურჯი რენანი? ემკათა გაგნაფაფე ჯუმალობაში ნიშანი რენი? აჲა ხალი მუჭო ძიროფთ?!

მუსტაфა კოლატი: ჟილე აჲა თემას ნენა გეგიქთირით. ეჲა დოგიბაღუნან; ეშო ვისიმადეფ. თურქული ტერმინოლოჟითენ ბღარღალათ ნა, პრობლემეფე ჲეჩქინდუნ დო მუთუ ვარ.

ალი იჰსან აქსამაზი: “ლაზეფე გურჯეფეშენ მოხთიმერი რენ.” ვარნა “გურჯეფე ლაზეფეშენ მოხთიმერი რენ.” მის აჩქინენ ქი?! ამკათა პოლემიკეფექ ჩქინებური ჯუმალობას მხუჯი ვა მეჩაფს. ამკათა  პოლემიკეფექ ჩქინებური ჯუმალობას ზარარი მეჩაფს. აჲა რენ კოჩინობაში დუშმანეფეში გაგნაფა… ანდღანერი ნდღას ჩქინ თურქიჲეს ფსქიდურთ დო ჩქინი მინობაფე ღურუნ; ჩქინი ნენაფე ღურუნ. აჲა რენ ესასური პრობლემი. მუჭო პათ დო ხე-ოკო კლიმერი ჩქინი მინობაფე ვოსქედინათ; მუჭო პათ დო ჩქინი ნენაფე ვოსქედინათ. აჲა რენ ჩქინი პრობლემი… აჲა ვა რენ პოლიტიკური გაგნაფა მარა კულტურული გაგნაფა. თქვან მუ ისიმადეფთ აჲა თემაში ჟინ?!

მუსთაфა ქოლათ: ჩქინ ამკათა არ იდდია ვა მიღუნან დერნეღის. ლაზეფე ქართველი ნოქთინუში ნოღირე ვა მიღუნან. ნამთინეფექ ეშო თქუმერნან მარა, ჩქინ ეშო ნოღირე ვა მიღუნან. ნანა ნენა მუში, ლაზური ნენა გოჭკონდერი ლაზის ლაზური ნენაში კურსიში გონწკიმუთენ გოქართველუ იყვენი? აჲა იდდიაში მანჯეფექ აჲა კითხალაშა ნენა გემიქთირან დო აჲა დომიბაღუნ.

ალი იჰსან აქსამაზი: მა ეშო ვისიმადეფ ქი, ლაზი გამანთანერეფე დო გურჯი გამანთანერეფეში ჯუმალობა დო ართიქართის ომხვაჯუ ოფშა ბეჯითი რენ. აჲა მისობა რენ. ემუშენი ქი, ლაზეფე დო გურჯეფე ჯუმალეფე რენან. მა ჯუმალობაში გაგნაფათენ კულტურული მაანათენ კითხალაფე ჩქიმი გკითხით დო თქვანთი ჯუმალობათენ ნენა გემიქთირით… მა შუქური გიწუმერთ. დიდო ოსინაფუ ნოშქერი რენ; ჭიტა ოსინაფუ ორქო რენ. ეშო ზოპონტეს მჯვეშეფექ. ენთეფეს ყუჯი მეფჩათ!  ედო აკონარი ოღარღალუ დომიბაღუნან.  ეშო ვისიმადეფ მა… თქვან ოთქვალუში ჩქვა მუთუ გიღუნან ნა, მუ იყვენ, ეთი თქვით დო აჲა ინტერვიუ ვოჩოდინათ! მა შუქური გიწუმერთ. ალლაჰიქ ბერე-ბარი კალა იროთე გოხელან!