Anlatan: Batıray Özbek (ЕДЫДЖ)
Yazan: Hapi Cevdet Yıldız
Tanrılar Tanrısı Tha (Тхьэ) Oşhamafe’deki (1) sarayından, birgün yeryüzünde yersiz yurtsuz durumda dolanıp duran insancıklara haber saldı:
“Herkes küçük Tanrı günü olan Thavmaf (2) günü yanıma gelsin, her ulusa yurdunu göstereceğim” diyerek.
Thavmaf günü bütün uluslar Tha’nın katına varıp yurtlarını aldılar.
O gün Adigeler, bir önceki akşam uzak bir deniz kıyısında seneps (3) içip büyük bir gegu (джэгу) düzenleyip eğlenmişler, ardından da derin bir uykuya dalmışlardı. Bu nedenle Thavmaf sabahı uyanamamış durumdaydılar. Bu nedenle Tha’nın çağrısını unutup yanına gitmemişler ve yurtsuz kalmışlardı.
Adigeler büyük Tanrı günü Thamaf’ı (4) izleyen Thavmaf günü Tha’nın katına çıkmayı kararlaştırdılar; Tha’nın katına çıkıp yurtsuz kaldıklarını ve her yerden kovulmakta olduklarını söylediler. Tha:”Peki, her kavme yurdunu dağıtırken siz neredeydiniz” diye sordu.
“Ooo, biz Thamaf’dan önceki Cumartesi akşamı seneps içip gece boyunca geguda oynadık ve kendimizden geçtik. Bu nedenle gelip senden yurt istemeyi unutmuş olduk” dediler Adigeler.
Tha, doğru sözlü bu insanlardan hoşlanmıştı: “Verin bakalım, neymiş o içtiğiniz seneps dediğiniz şey” demiş Tha.
Tha senepsten hoşlanmış, içtikçe içmeye başlamış.
“Neymiş o gegu dediğiniz şey, oynayın da bir göreyim” diye devam etmiş konuşmasına Tha.
Adigeler geguyu (dansı) başlatmışlar. İçtikçe içip coşan Tha da sonunda geguya katılmış. Ardından:
“Hoşlandım sizden. Kendim için ayırmış olduğum dünyanın en güzel yeri olan bu toprakları, Kafkasya’yı (5), bundan böyle aranızda yaşamak üzere size veriyorum” demiş.
Böylece Adigeler yurtsuz kalmaktan kurtuldukları gibi, üstüne üstlük dünyanın en güzel ülkesine de kavuşmuş oldular.
DİPNOTLAR
1) Oşhamaf-1ошъхьэмаф/1уащхьэмахуэ/Elbrus
2) Thavmaf-Тхьаумаф/Pazar günü
3) Seneps-Cэнэпс/ üzüm suyu/şarap
4) Тхьэмаф/Hafta
5) Kafkasya-Dilbilimleri profesörü Nartolog Asker Hadeğal’a göre Adigeler Kafkasya’ya “Odış’e/1одышъэ/Altın Ülke” diyorlardı.
Not: Bu öykü 1970’lerde Antalya’da Batıray Özbek tarafından bana anlatılmış, Kafkasya Kültürel Dergi sayı 39-42, s. 172-173’te de yayınlanmıştı. Şimdi Adigece’si ile birlikte yeniden yayına hazırlamış bulunuyorum. -HCY
КЪАФКЪАСИЕР АДЫГЭХЭМ КЪЫЗЭРЭРАТЫГЪЭМ ИКЪЭБАР
Тхьэмэ ятхьэу Тхьашхом 1ошъхьэмафэ тэт исэрайк1э, зы мафэгорэм ч1ыгу имы1эу дунаер къэзц1элъахьэу хэт ц1ыф ц1ык1ухэмэ макъэ яригъэ1угъ:
“Дунаем тет сыдырэ лъэпкъи Тхьэумэфэ мафэм (Тхьам имэфэшхом) садыжь къэрэк1у, хэти фыхэсхыгъэ ич1ыгу езгъэлъэгъущт, и1оу.
Тхьэумэфэ мафэм лъэпкъхэр Тхьэм ипшэ1у (ипашъхьэ) ч1ык1ыгъэх, хэти ич1ыгу игъотыгъэу хъугъэ.
А мафэм адыгэхэм, блэк1ыгъэ мэфэзэкъо пчыхьэм, хыгъунэ чыжьэгорэм джэгушхо щаш1ыгъагъ, сэнэпс ешъохи утэшъуагъэу пчэдыжь нэсыфэ джэгухи зэхэфагъэхэу чъыехэу щылъыгъэх. Мыщ къыхэк1эу Тхьэм къигъэ1угъэ макъэр ащыгъупщи, ащ идэжь к1огъагъэхэп, джы хэгъэгу ямы1эу къэнэгъагъэх.
Адыгэхэм Тхьэмафэм къык1элъык1орэ тхьэумэфэ мафэм Тхьэм ипшэ1у ч1ык1ынхэ рахъохьагъ. Тхьэм ипшэ1у ч1ык1ыхи хэгъэгу ямы1эу къызэрэнагъэхэр, тыдэ к1уагъэхэми кызэрэрафыхэрэр ра1отагъ. Тхьэм:
“Адэ, сэ хэти ихэгъэгу фэсыугощэу сызэхъум шъо тэ шъущы1агъ?” и1уи Тхьар къяупк1ыгъ адыгэхэм.
“Оооу, тэ Тхьэмэфэ мафэм ипэрэ мэфэзэкъо пчыхьэм сэнэпс тешъуи чэщы ренэ джэгум тыкъыщыджэгугъ, джэгу ужым тыпшъи тызэхэфагъ, тычыи тыкъэнагъ. Уадэжь тыкъак1оу ч1ыгу тызэрэфэещтыр тщыгъупщагъэу тыхъугъ” ра1уагъ Тхьэм.
Тхьэм гущы1эр ч1имыулъашъоу къэгущы1эрэ мы ц1ыфхэр игу рихьыгъ:
“Къысэшъути сежъугъэплъ мы сэнэпс зыфашъу1орэм?и1уагъ.
Тхьэм сэнэпсыр ыгу е1угъ, ешъомэ ешъоу иублагъ.
“Сыдым фэд а джэгу зыфашъу1орэр, шъукъашъуи сэжъугъэлъэгъу” и1уагъ Тхьэм.
Адыгэхэм джэгур рагъэжьагъ. Ешъомэ къэс ешъоу рэчэфыгъэ Тхьэр, иужыпкъэм джэгум къыхэхьагъ, адыгэмэ къадашъоу иублагъ. Иужыпкъэм:
“Сигу шъурихьыгъ. Дунаем нахь дэхэ ч1ып1э щымы1эу сэ къызфэзгъэнэжьыгъэ хэгъэгу дахэу 1одышъэр/Дышъэ Хэгъэгур/Къафкъасиер сэри сышъухэсынэу шъосэты” къари1уагъ адыгэхэм.
Мыщ тэтэу адыгэхэр ч1ыгунчэу къызэрэмынагъэхэм нэмык1эу дунаем фэдэ тэмыт хэгъэгу дахэри ягъотыгъэу хъугъэх.
Къэз1отагъэр Едыдж Батырай Озбек
Зитхыгъэр Хьапый Джэудэт
Нот: Мы къэбарыр 1970 илъэсхэм Едыдж Батыраим Анталиемк1э къысфи1отэгъагъ. Хь. Дж.