Ali İhsan Aksamaz
(Ön açıklama: Bu makaleyi, “Çveneburi”/“Gürcü” Aydınlarının yazdıklarından ve anlattıklarından faydalanarak 1993’de kaleme aldım. Makalem, “Ogni Kültür Dergisi”nin 1994/ 5. sayısında yayınlandı.
Makalemi yazdığım sırada, Ahmet Özkan Melaşvili ve Hayri Hayrioğlu Malaqmadze’nin yakın dostu Sorun Yayınları Kolektifi’nden rahmetli Sırrı Öztürk’ü henüz tanımıyordum. Sırrı Öztürk, “Çveneburi Dergisi”nin 6-7. sayısının Türkiye’de yayınlanmasında kolektiflerinin teknik bakımdan Ahmet Özkan Melaşvili’ye katkı verdiklerinden bana birkaç kez söz etmişti. Dolayısıyla da, Sırrı Öztürk’ün sonradan konu ile ilgili benzeri anlattıkları bu makalemde yer almıyor. Aynı şekilde Şehzat Ayartepe’nin anlattıkları da bu makalemde yer almıyor. Ayrıca geçen yıl yayınlanan “Omri” ve “Sandro’nun Hayatı” adlı kitaplarda Ahmet Özkan Melaşvili ile ilgili yazılanlar da bu makalemde yer almıyor.
Okuyucunun, makalemi okurken yukarıda belirttiğim hususları göz önünde bulunduracağını sanıyorum.
İlk yayındaki birkaç yazım hatasını ve ifade bozukluğunu düzeltmekle yetindim. Bu yayına, yeni ulaştığım birkaç fotoğraf ile bir de “kaynaklar/ önerilen okumalar” bölümü eklemeyi uygun gördüm.
Kuşkusuz yeni bir Ahmet Özkan Melaşvili biyografisine ihtiyaç var. Ancak bu biyografi yazılırken Ahmet Özkan Melaşvili’nin yetiştiği ortam, donanımı, yazdıkları, ilişkileri, çelişkileri, yönlendirilmeleri, yaşadığı çevre ve siyasî iklim, zaafları, yanılgıları, dürüstlüğü, yalnızlığı, zamanın teknolojik imkânları ve en önemlisi de neden “Çveneburi Dergisi’nin sahipliği ve sorumlu yazı işleri müdürlüğünü tek başına üstlenmek zorunda kaldığı göz önünde bulundurulmalıdır; ne gölgesine sığınmak için ilâhlaştırılmalı ne de yaşadığı şartlar dikkate alınmaksızın itibarsızlaştırılmalıdır.)
“Yıkıldı Kobuleti Köprüsü,
Göçtü dağ, tepe, güzel ümitler
Herşeyimizdi bizim O
Melaşvili Ahmet’imizi öldürdüler…”
(Hasan Tahsin Bejanidze; Fatsa, 1986)
“5 Temmuz 1980, Cumartesi, saat 09:00”; bu tarih Türkiye’de yaşayanlar ve demokrasimiz için utanç verici tarihlerden bir tanesidir.
Bu tarih, “Çveneburi Dergisi” sahibi ve sorumlu yönetmesi, Gürcü halkının yiğit evlâdı Ahmet Özkan Melaşvili’nin karanlık güçlerce katledildiği günün tarihidir.
1) ÇERKES / KUZEY KAFKASYALI AYDINLAR, YAYINLADIKLARI SÜRELİ YAYINLARINDA AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ’NİN VE DİĞER “ÇVENEBURİ”/”GÜRCÜ” AYDINLARININ MAKALELERİNE DE YER VERİYORLARDI
AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ KİMDİR?
Melaşvili, 10 Haziran 1922’de Gönen’in Koçbayır Köyü’nde dünyaya geldi. Dedeleri, 1877- 1878 Osmanlı- Rus Harbi yıllarında Artvin’den göç eden Melaşvili, kültürel ilk bilgileri babası Tevfik Bey’den aldı.
Zor şartlar altında yürüttüğü eğitim hayatında her zaman başarılı bir öğrenci olan Melaşvili, 1944 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’ne girdi. Ancak maddî ve sağlık nedenlerinden dolayı 1946 yılında fakültenin 3. sınıfından ayrılmak zorunda kaldı. İzmir Belediyesi Fen İşleri Müdürlüğü’nde ve Nazilli’de Fransız- Türk ortaklığı olan Kemer Barajı Etüd Bürosu’nda çalıştı. 1955 yılında Yüksel Ergün Çinçaradze ile İstanbul’da evlenen Melaşvili’nin 1956 yılında oğlu İberya ve 1957 yılında da kızı Tamara dünyaya geldi.
1959 yılında Bursa’ya yerleşen Melaşvili, İller Bankası Plânlama Müdürlüğü’nde çalışmaya başladı. 1962 yılında, yarıda bıraktığı fakülteden mezun oldu ve Bursa Bayındırlık Müdürlüğü’nde kontrolör mimar olarak göreve başladı. Hayriye Köyü Turizm ve Tanıtma Derneği’nin kuruluşuna aktif olarak katıldı; kooperatif kurulmasına önderlik etti.
2) AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ’NİN 1968’DE İSTANBUL’DA YAYIMLANAN KİTABI: “GÜRCÜSTAN” VE GEORGES DUMEZİL’İN KENDİSİNE MEKTUBU
KÜLTÜR ADAMI AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ
Melaşvili’nin Gürcü Kültürü’ne olan ilgisi 1939- 1940 yıllarında başladı. Gürcü Alfabesi’nin varlığından haberdar olmayan Melaşvili, diğer Gürcü arkadaşlarıyla birlikte Latin Alfabesi’ne dayanan bir Gürcü Alfabesi geliştirerek aralarında Gürcüce yazışmalar yapmıştır. 1943’de Gürcü Alfabesi’nin varlığından haberdar olan Melaşvili, bu alfabeyi çok kısa sürede öğrendi.
1962 yılında Hayriye Köyü’ndeki Gürcü oyunlarını düzenleyerek köyün gençlerinden bir folklor ekibi oluşturan Melaşvili, 1965 yılında daha önce yazıştığı Menşevik Gürcülerle görüşmek amacıyla Fransa’ya gitti.
Almanya’ya giden işçileri Türkiye İşçi Partisi’nde örgütlediği iddiasıyla Hakkari’ye sürülen Melaşvili istifa ederek Bursa’da Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nde çalıştı ve ardından da serbest mimarlık ve müteahhitlik yapmaya başladı.
3) AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ’NİN ALEKSANDRE KAZBEKİ’DEN ÇEVİRİSİ: “GÜRCÜ YİĞİDİ ELGUCA İLE MZAĞO “ (SİNAN YAYINLARI, 1973)
Serbest olarak çalıştığı 1970 yılından itibaren Gürcü Kültürü ve diğer Kafkas Kültürleri üzerine daha fazla eğilme fırsatı buldu.
Bürosu her görüşten ve etnik kökenden insanın uğrak yeriydi. Bir Kafkasyalı olarak; Gürcü, Laz, Abhaz, Çerkes ayrımı yapmayan ve bu tür ayrılıklara şiddetle karşı olan Melaşvili, 1968 yılında Gürcü Aydınları Kâmil Olgun Tavadze, Hayri Hayrioğlu Malaqmadze ve diğer arkadaşlarıyla “Gürcüstan” kitabını bastırınca şimşekleri üzerine çekti. “İslamlığa ve Türklüğe hakaret ettiği, Komünizm Propagandası yaptığı ve Rusya’yı övdüğü” iddiasıyla kitap hakkında dava açıldı, ancak beraat etti.
4) AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ, DERGİ ÇIKARMA FİKRİNİ İLK ORTAYA ATAN VE “ÇVENEBURİ DERGİSİ”NİN İLK BEŞ SAYISINI İSVEÇ’TE YAYINLAYAN AKIN ŞANVER İLE
Hayriye Köyü İlkokulu Kütüphanesine “დედა ენა”/ “Deda Ena”/ “Gürcü Alfabesi” koyduğu iddiasıyla evi ve bürosu arandı. El konan kitapları suç unsuru teşkil etmediğinden kendisine iade edildi.
Kültürel faaliyetlerinden dolayı haksızlıklara uğrayan Melaşvili hiçbir zaman yılmadı.
5) AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ , “ÇVENEBURİ DERGİSİ”NİN 6-7. SAYISINI TÜRKİYE’DE YAYINLADI
O, HEDEF GÖSTERİLDİ
Melaşvili’nin, Gürcü Kültürü’nü yaşatmak için yaptıklarını bölücülük ve Komünist Rusya yandaşlığı gibi gösterenler tarafından sürekli olarak bir hedefti.
5 Temmuz 1980, Cumartesi, saat 09:00’da oğlu İberya ile evinden çıkan Ahmet Özkan Melaşvili kendisini bekleyen pusuda boynuna giren kurşunla o anda öldü. Oğlu İberya ise, saldırıdan ağır yaralı olarak kurtuldu.
Ahmet Özkan Melaşvili, 6 Temmuz 1980, Pazar günü Hayriye Köyü Mezarlığında toprağa verildi.
6) AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ, YAKIN ÇALIŞMA ARKADAŞI HAYRİ HAYRİOĞLU MALAQMADZE İLE
MELAŞVİLİ’NİN AÇTIĞI YOL
Sovyetler Birliği’nin çökmesiyle, bazı görüşlerin aslında tehlike teşkil etmediği anlaşıldığından olsa gerek, “Çveneburi Dergisi” yeniden çıkabiliyor; Türkiyeli Gürcüler’in “Kafdağı Müzik Topluluğu” Gürcistan’da konserler verebiliyor; Gürcistan Radyo ve Televizyon Orkestrası İstanbul’da konserler verebiliyor; bazı Gürcü Kültür Dernekleri de kurulabiliyor.
Bir zamanlar Kültür Adamı Melaşvili’nin savunduğu ve bedelini hayatıyla ödediği Gürcü Kültürünü ve Dilini yaşatma fikrini 1990 yılında yineleyen Güney Kafkasya Kültür Derneği Başkanı Refaiddin Şahin’in günümüzde Tansu Çiller’in kabinesinde bakan olabilmesi Türkiye’deki demokratik gelişmeyi göstermesi bakımından önemlidir.
7) AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ, GÜRCİSTAN SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETİ’Nİ ZİYARETİ SIRASINDA RUHANÎ LİDER İLİA MEORE VE “YURTDIŞINDAKİ GÜRCÜLERLE KÜLTÜREL İLİŞKİLER KURMA DERNEĞİ” YETKİLİLERİ İLE
(KAYNAKLAR/ ÖNERİLEN OKUMALAR: AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ ÖZEL SAYISI, “ÇVENEBURİ DERGİSİ”, SAYI 56- 57, 2005, İSTANBUL; ALİ İHSAN AKSAMAZ, “DEMAGOJİ UZMANLARI”, DOĞU KARADENİZDE RESMÎ İDEOLOJİLER KUŞATMASI”, 1. BASKI SORUN YAYINLARI, 2003; 2. BASKI, BELGE YAYINLARI, 2012, İSTANBUL; ALİ İHSAN AKSAMAZ, “AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ VE HAYRİ HAYRİOĞLU’YU ANDIK, DEMOKRATHABER.ORG, 12 VII 2011; ALİ İHSAN AKSAMAZ, “AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ BELGESELİ”, DEMOKRATHABER.ORG, 1 VI 2012; “BURSA’DA DEVRİMCİ BİR GENÇ VE BABASI YAYLIM ATEŞİNE TUTULDU”, AYDINLIK GAZETESİ, 6 TEMMUZ 1980, İSTANBUL; BİYOGRAFİ/ AHMET ÖZKAN (MELAŞVİLİ), ÇVENEBURİ KÜLTÜREL DERGİ, SAYI 1 (8), OCAK- ŞUBAT 1993, BURSA; FAİK ATEŞ (ALİ İHSAN AKSAMAZ), “GÜRCÜ HALKININ YİĞİT EVLÂDI: AHMET ÖZKAN MELAŞVİLİ”, OGNİ KÜLTÜR DERGİSİ, SAYI 5, TEMMUZ- AĞUSTOS 1994, İSTANBUL; “NIBCEĞU KÜLTÜREL DERGİ”, SAYI 1, OCAK- ŞUBAT- MART 1980, İSTANBUL; PRİDON KHALVAŞİ (ÇEVİREN: ERDOĞAN ŞENOL), “ომრი”/“OMRİ”/ “ÖMÜR”, GECE KİTAPLIĞI, 2019, ANKARA; SABA ARTVİNELİ, “SANDRO’NUN HAYATI”, CİNİUS YAYINLARI, 2019, İSTANBUL; TEMPO DERGİSİ, SAYI 31,1990, İSTANBUL; YAŞAR GÜVEN, “YAYINLARDAN SEÇMELER/ SÜRELİ YAYINLARIMIZ – 20”, JİNEPS, SAYI, MART 2018, İSTANBUL)
005, İstanbul; Ali İhsan Aksamaz, “Demagoji Uzmanları”, Doğu Karadenizde Resmî İdeolojiler Kuşatması”, 1. Baskı Sorun Yayınları, 2003; 2. Baskı, Belge Yayınları, 2012, İstanbul; Ali İhsan Aksamaz, “Ahmet Özkan Melaşvili ve Hayri Hayrioğlu’yu Andık, demokrathaber.org, 12 VII 2011; Ali İhsan Aksamaz, “Ahmet Özkan Melaşvili Belgeseli”, demokrathaber.org, 1 VI 2012; “Bursa’da Devrimci Bir Genç ve Babası Yaylım Ateşine Tutuldu”, Aydınlık Gazetesi, 6 Temmuz 1980, İstanbul; Biyografi/ Ahmet Özkan (Melaşvili), Çveneburi Kültürel Dergi, sayı 1 (8), Ocak- Şubat 1993, Bursa; Faik Ateş (Ali İhsan Aksamaz), “Gürcü Halkının Yiğit Evlâdı: Ahmet Özkan Melaşvili”, Ogni Kültür Dergisi, sayı 5, Temmuz- Ağustos 1994, İstanbul; “Nıbceğu Kültürel Dergi”, sayı 1, Ocak- Şubat- Mart 1980, İstanbul; Pridon Khalvaşi (Çeviren: Erdoğan Şenol), “ომრი”/“Omri”/ “Ömür”, Gece Kitaplığı, 2019, Ankara; Saba Artvineli, “Sandro’nun Hayatı”, Cinius Yayınları, 2019, İstanbul; Tempo Dergisi, Sayı 31,1990, İstanbul; Yaşar Güven, “Yayınlardan Seçmeler/ Süreli Yayınlarımız - 20”, Jineps, sayı, Mart 2018, İstanbul)