Ali İhsan Aksamaz

(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Selçuk Sımsım. Selçuk Sımsım’ı yayınlanmış kitaplarından tanıyorum: “19 ve 20. Yüzyıl Abazaların Politik Tarihi (1770- 1993)” ve “Başka Bir Vatanımız Yok/ Abhazyanın Bağımsızlık Savaşı (1992- 1993)”.  Selçuk Sımsım’ın bu iki kitabı da Apra Yayınlarından çıktı. İlk kitabını baştan sona kadar okudum; kitaplığımda da mevcut. Kuşba Erol, birkaç yıl önce hediye etmişti.  İkinci kitabı bende yok. Ancak kitaptan bazı sayfaların fotokopilerini okudum. Selçuk Sımsım ile bir söyleşi yaptım; biyografisinden, çalışmalarından ve Abhazya’nın bugünkü durumundan konuştuk. Ali İhsan Aksamaz)

+

Ali İhsan Aksamaz: Selçuk bey, siz de isterseniz, önce bize biyografinizden bahsedin de söyleşiye öyle başlayalım. Sürgün atalarınız Abhazya’nın hangi bölgesinden Anadolu’ya ne zaman gelmişler? Siz kaçıncı kuşaktansınız?  Nerede ve ne zaman doğdunuz? Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Şimdi nerede yaşıyor ve ne iş yapıyorsunuz? Evli misiniz? Çocuklarınız var mı? Türkçe dışında hangi dilleri biliyorsunuz?

Selçuk Sımsım: Ali İhsan Bey, Merhaba. Atalarım Abazaların etnografik topluluklarından biri olan Sadz topluluğuna mensuptur. Bugünkü Bzıp ile Hosta nehirleri arasındaki eski adıyla Küçük Abhazya topraklarından 1864 yılı itibarıyla Anadolu’ya sürgün edilmişlerdir. Ben 5. kuşağım. 1974 yılı Hollanda doğumluyum. İlköğretimi belli bir aşamaya kadar Hollanda’da, kalan tüm öğrenimimi Türkiye’de aldım. Üniversiteyi Sakarya’da okudum. Öğretmen kökenliyim ama mesleğimi yapmıyorum. Sakarya Akyazı’da ticaretle uğraşıyorum. Evli değilim. Türkçe dışında biraz Felemenkçe, biraz Abazaca konuşabiliyorum.

Ali İhsan Aksamaz:  İlk kitabınız, “19 ve 20. Yüzyıl Abazaların Politik Tarihi (1770- 1993)” adlı kitabınız 2016’da yayınlandı. Bu kitabınızı yazmaya ne zaman başladınız? Bu çalışmanız ne kadar tirajla yayınlandı? Kitabınız yeterince ilgi gördü mü? İlgi sizi sevindirdi mi? Kitabınız başka dillere tercüme edildi mi?

Selçuk Sımsım: İlk çalışmalarıma 2012 yılında başladım. Kitap çalışmaları ile ilgili birkaç farklı alanda araştırma yürütüyorum. Bu alanlardan ilkiyle ilgili 2016 yılında “19 ve 20. Yüzyıl Abazaların Politik Tarihi (1770- 1993)”  adlı kitabım yayınlandı. Birinci kitabıma yüksek tirajlı iki baskı yaptık. Türkiye’de birçok il, ilçe ve köyde tanıtım organizasyonları yapıldı. Abhazya’da da tanıtım organizasyonu gerçekleşti. Bu anlamda kitaba gösterilen ilgi beni fazlasıyla memnun etti. Birinci kitap henüz başka bir dile çevrilmedi.

 Ali İhsan Aksamaz: İkinci kitabınız “Başka Bir Vatanımız Yok/ Abhazyanın Bağımsızlık Savaşı (1992- 1993)”. Bu kitabınızı ne zaman yazmaya başladınız? Bu kitabınız da Apra Yayınlarından çıktı; biliyorum. Ancak kitabınız bende yok. Dolayısıyla da baştan sonra kadar henüz okuyamadım. Ancak kitabınızdan bazı sayfaların fotokopileri bende mevcut. Onları okumuştum. Kitabınız ne zaman yayınlandı? Kaç sayfa? Türkiye’deki Abhaz- Abazalar, kitabınıza yeterince ilgi gösterdiler mi? Bu kitabınız başka dillere tercüme edildi mi?

Selçuk Sımsım: “Başka Bir Vatanımız Yok! Abhazya’nın Özgürlük Savaşı (1992- 1993)” adlı ikinci kitabımı 2016 öncesi yazmaya başlamıştım. Birinci kitabım yayınlandıktan sonra bu kitaba ağırlık verdim. Kitap 2018 yılında yayınlandı. Birinci ve ikinci kitaplarım Apra Yayıncılık tarafından yayınlandı. Kitap 727 sayfadan oluşuyor. Kitapta Abhazya bağımsızlık savaşının tüm detaylarını, belgeleriyle savaş öncesi ve savaş dönemi olarak okuyabilirsiniz. Kitapta Abhazya’nın savaştaki haklılığı anlatılmakta, ayrıca Gürcülerin yalan tarih kurgularına cevap verilmektedir. İlk kitap gibi ciddî bir ilgi gördü. Aynı şekilde farklı il, ilçe ve köylerde tanıtım organizasyonları yapıldı. Kitap Abazacaya çevrildi. Kitabın Abazaca baskısı araya salgın hastalığın girmesi sebebiyle henüz yayınlanmadı. Pandemi biterse kitabın Abazaca tanıtımı Abhazya’da gerçekleşecek. İlaveler yapılmış yenilenmiş ikinci baskıyı yine pandemi şartlarına bağlı olarak bekletiyorum.

Ali İhsan Aksamaz:  Türkiye’deki bazı Abhaz- Abaza aydınları, halkınızı Abhaz olarak adlandırıyor, bazı Abhaz- Abaza aydınları da halkınızı Abaza olarak adlandırıyor. Hangi ad diğerinden daha uygun? Neden? Bu konuda siz ne düşünüyorsunuz?

Selçuk Sımsım: İzah etmeye çalışayım. Abhazya’da yaşayan insanlar kendilerine “Apsuva”, ülkelerine de “Apsnı” demektedir. Roma ve Bizans yazılı kaynaklarında adı geçen antik dönem topluluklarımızdan “Abazgları” komşuları “Aphazi/Abhazi” olarak adlandırmışlardır. Abazgların yaşadığı “Abazgia” ülkesine ise “Aphazeti/Abhazeti” demişlerdir. “Aphazi/Abhazi” ve “Aphazeti/ Abhazeti” adlandırmaları da aynen bu şekilleriyle Gürcü diline, onun vasıtasıyla da dünyadaki diğer dillere geçmiştir. Bu söyleniş şeklini esas alan Ruslar tarafından orada yaşayan tüm halka “Abhaz”, ülkelerine de “Abhazya” denilmeye başlanmıştır.

Gürcülerin Abhazya’daki komşularına verdikleri “Aphazi” adı daha sonra Rusça’da milliyet adlarının sonuna eklenen takıyla “Abazin” formuna getirilerek Kuzey Kafkasya’daki soydaşlarımız olan “Aşuva” ve “Aşkaruva” gruplarının geneli için kullanılmaya başlanmıştır.

Türkiye diasporası ise çok eskiden beri “Abaza” adlandırmasını kullanmaktadır. Abaza adlandırması Türk, Arap kaynaklarında aynı kökten gelen Apsuva, Aşuva ve Aşkaruvalara verilen genel addır.

Abhazya’nın bağımsızlık savaşı ve ardından gelişen süreçte “Abhazya” ve “Abhaz” adlandırmaları Türkiye diasporasında da kullanılmaya başlamıştır. Abhazya Cumhuriyetinin 2008 yılında Rusya Federasyonu tarafından tanınmasıyla birlikte diasporada Abhazya ve Abhaz tanımlamaları daha yaygın hale gelmiştir. Diasporadaki aydınlar da buna bağlı olarak kendi jargonlarını oluşturmaya başlamıştır.

Ben kendi adıma Türkiye diasporasındaki yazı ve yazışmalarımda Apsuva, Aşkaruva ve Aşuva’yı ortak tanımlayan “Abaza” adlandırmasını kullanmayı tercih ediyorum. Söyleşinizde de bunu dikkate alıp cevap vereceğim.

Ali İhsan Aksamaz: Abhazya, stratejik öneme sahip topraklardan biri. Abhazya’nın tarihi de çok zengin. Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu, Selçuklu İmparatorluğu, Cenevizliler, Osmanlı İmparatorluğu, Çarlık Rusyası, Sovyet Birliği tarihlerinin en önemli bölümleri bugünkü Abhaz tarihi içinde de saklı. Abhazya’nın eski sınırları da bugünkü kadar değildi: Abhazya, Kolkheti/ Lazika/ Egrisi’ idi. Bugünkü Güneybatı Kafkasya da Abhazya idi. O sebeple de bugünkü Abhazya yalnızca Abhazların değil, Megrellerin, Svanların, Lazların, Gürcülerin de vatanı. Abhazya yalnızca bu halkların da değil, Rusların, Hemşinlilerin, Türklerin, Rumların ve diğer halkların da vatanı. Abhazların tarihi, Abhazya’ya önceden veya sonradan yerleşmiş bütün halkların tarihlerinin içinde de saklıdır. Bu halkların tarihleri de Abhazların tarihinin içinde gizlidir. O sebeple de ben Abhazya’yı ‘Canlar Ülkesi’ olarak adlandırıyorum. Abhazya’nın bugünkü bütün halkları birçok ortak kültürel değere sahip. Ancak Abhazlar ve Megreller çok daha fazla ortak kültürel değere sahip: Ortak yeme- içme kültürleri var. Ortak soyadları var. O sebeple de Abhazları Megrelerden, Megrelleri de Abhazlardan ayırmak mümkün değil. Abhazya’nın diğer halklarını da Abhaz ve Megrellerden ayırmak mümkün değil. Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Selçuk Sımsım: Abhazya ve içinde bulunduğu coğrafya jeo- politik ve jeo- stratejik konumu nedeniyle tarih boyunca hep ön plana çıkmıştır. Bu yönü nedeniyle Abhazya toprakları tarihte hep büyük imparatorlukların egemenliklerini sağlamak istedikleri bir yere dönüşmüştür. Sizin saydıklarınıza Persleri, Arapları, Moğolları da ekleyebiliriz. Bu imparatorlukların bölgedeki varlıkları politik, ekonomik, sosyal ve kültürel ilişkileri de beraberinde getirmiştir. Tarihi de zengin kılan bütün bu unsurların içindeki ayrıntılar değil midir zaten?

Sizin bahsettiğiniz anlamda “sınır” meselesinin göreceli olduğunu düşüyorum. Hangi dönem ve hangi perspektiften baktığınıza bağlı. Abhazya’nın tarihte bugünkü siyasi sınırlarından daha küçük bir alanda varlığını sürdürdüğü dönemler de olmuş, daha geniş bir alana yayıldığı dönemler de olmuştur. Bu durum Laz/ Megreller için de geçerlidir. Etnik sınırlar ile siyasi sınırlar çoğu zaman örtüşmez. Şimdiki Abhazya 19. yüzyıldaki etnik sınırlarından daha küçük etnik ve siyasi sınırlara sahiptir. Ama tarihsel veriler bize gösteriyor ki, Abhazya, Abazaların etnik olarak her zaman çoğunluk olarak yaşadığı bir ülkeydi. 1810 ile 1878 arasındaki dönemde yapılan sürgünlerle Abazaların yaşadığı topraklardan binlerce kişi sürgün edilmiş geriye 28 bin kişi kalmıştı. Bu verilerin hepsi belgelerle sabittir. Daha sonra Gürcülerin ve Rusların, boşalan Abhazya topraklarını nasıl kolonize ettikleri, yıllara göre nüfus sayımlarında görülebilir.

Bildiğiniz üzere uzun bir dönem Doğu Karadeniz sahillerinin tamamı Kolkhida kültürünün etkisi altındaydı. Kolkhida kültürünü oluşturan etno-politik halklar arasında Abaza kökenli halklar (Apsil, Abazg, Misimyan, Sanig) ile Egrisi-Lazika kökenli halklar da vardı. Her iki taraf gelişmelere bağlı olarak uzun bir süre askeri, politik işbirliği içinde olmuştur.  Bölge üzerindeki Roma, Bizans, Pers siyaseti karşısında dayanışma sergilemişlerdir.

Abaza etnik kökenli halklar belli dönemlerde politik anlamda Egrisi birliğine dâhil olmuşlardır. Bu birliktelikten ayrıldıkları dönemler de yaşanmıştır. Hem Abazalar, hem Egrisi halkları kendi bağımsızlıkları için de mücadele etmiştir. Abazaların Egrisi’yi kendi sınırlarına ve yönetimlerine dâhil ettikleri dönemler de olmuştur. Bütün bu süreçte her iki taraf için de sınırlar küçülüp, büyümüştür. Kimse bugün eline bir cetvel alıp bunun ölçümünü yapıp kesin bir şey iddia edemez. Ama çok net olarak şunu söyleyebiliriz ki Laz/ Megrel ve Abazalar bölgenin otokton halkları olup, kadim bir komşuluğa ve dostluğa sahiptirler. Laz/ Megrel halkı aynı köken, dil birliği ve kültür birliğinden gelmese de Abazaların en kadim komşularından biridir. Halkların komşuluğu aynı türküyü beraber söylemeye benzer. Türkü kimi zaman ahenksiz çıksa da çoğu zaman ahenklidir. Ama bizim gibi büyük İmparatorlukların kapışma alanı olmuş bir coğrafyada yaşıyorsan bu türkü koro şeklinde söylenmek zorundadır. Nitekim tarih bu tezimizi doğruluyor. İmparatorlukların çatışmalarının arasında kalan Abazalar ve Laz/ Megreller hep birbirlerinden yardım istemişler ve yardım da etmişlerdir. Aynı şartlar komşularımız Çerkesler için de geçerlidir. Üstelik Çerkeslerle etnik, dil ve kültür birliğimiz vardır.

Birbirlerinin tarihlerine, kültürlerine, dillerine, sınırlarına kısacası varlıklarına saygılı olmak şartıyla ortak değerlerin oluşabileceğine inanıyorum. Can insanların diyarı olan canlar ülkesi Abhazya’nın da bu anlamda üzerine düşen her şeyi yapacağına inancım sonsuz.

Doğu Abhazya ile Megrelya topraklarının sınırdaş olması tarihte hep komşuluk ilişkilerinin gelişmesine vesile olmuştur. Komşuluğun olduğu yerde kültürel alışveriş olur elbette. Evlilikler yoluyla akrabalıklar oluşabilir. Bu anlamda ortak soyadları ortaya çıkabilir. Özellikle doğu Abhazyadaki bazı soyadların Megreller içinde de görülüyor olması, batı Megrelyadaki bazı soyadların da Abazalar için görülüyor olması bunun yansımasıdır. Bunu demografik ve kültürel anlamda zenginlik olarak görüyorum.

Soy meselesi ile ilgili şunu da belirtmek istiyorum. Tüm halkların kendi soylarının karakteristik özellikleri vardır. Abaza soylarının da kendi karakteristiği, özgünlüğü ve tarihi gerçekliği vardır. Bu soylar Azhvala (aynı köke ait olan), Ayeşara (kardeşlik) ve Abiparalardan (bir babanın torunları) oluşmaktadır. Bu gerçekliği görmemezliğe gelen bazı çevre ve kişiler soy konusunu istismar etmektedir. Abaza soylarının büyük bir çoğunluğunun Gürcü kökenli olduğu iddiaları bu amaçlara hizmet etmektedir. 19 ve 20. yüzyıllarda sömürgeciler tarafından uygulanan iskân politikaları sonucunda Abhazya’nın demografik durumu köklü bir değişime uğramıştır. Bu durumu lehlerine çevirmek isteyen Tiflis güdümlü Gürcü politikacılar, tarihçiler, yazar ve gazeteciler kendi halkına ve tüm dünyaya, Abhazya’nın Gürcistan’ın bir parçası, tarihi Gürcü toprağı olduğu propagandası yapmaya başladılar. İddialarını kanıtlamak için de Abhazya’nın savaş öncesi demografik yapısını ileri sürdüler. Mevcut Abazaların bir bölümünün Abhazya’ya 17.yüzyılda Kuzey Kafkasya’dan geldiğini (Ingorokva teorisi), bir bölümünün de Gürcü kökenli olduğunu iddia etmeye başladılar. Gürcü kökenli oldukları tezini desteklemek içinde soylar üzerine manipüle edici kitaplar, makaleler, yazılar yayınlamaya başladılar. Bugün üzülerek görüyoruz ki bu yapay yazıları Türkiye’de kullanan çevreler bulunmaktadır. Bu çevrelerin yalanlarına itibar edilmemesi gerekmektedir.

Ali İhsan Aksamaz:  Günümüzde Abhazya Cumhuriyetini yalnızca birkaç devlet tanıyor. Cumhurbaşkanı başdanışmanı Yalçın Topçu, 2015’te, “Abhazya’yı tanıyacağız,” demişti. Abhazya Ekonomi Bakanı Adgur Arzinba, 2019’da Vatan Partisi Genel Başkanı Doğu Perinçek’i ziyaret etmişti. Doğu Perinçek de Adgur Arzinba vasıtasıyla Abhazya Devlet Başkanı Raul Hacimba’ya bir mektup göndermişti. Doğu Perinçek, mektubunda dört önemli konudan bahsediyordu: “Türkiye Cumhuriyeti, Abhazya Devletini tanıyacak. Rusya Federasyonu ve Abhazya Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetini tanıyacak. Kırım’ın, Rusya Federasyonu’nun toprağı olduğuna Türkiye Cumhuriyeti ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti karar alacak. Karabağ’da Ermenistan’ın işgalini bitirmek için Rusya Federasyoni ve Abhazya Cumhuriyeti yollar arayacak”. Siz bu konularda ne düşünüyorsunuz?

Selçuk Sımsım:  Sovyetler Brliğinin dağılmasının ardından bağımsızlığını ilan edip, Gürcistan ile savaşmak zorunda kalan ve ardından Bağımsız Devletler Topluluğunun ambargosu ile yüzleşen Abhazya zorlu mücadelesini hiç bırakmamış, ayakta kalmayı başarabilmiştir. ABD’nin eğitip donattığı Gürcü Ordusunun 2008 yılında Güney Osetya ve Abhazya’yı işgal girişimleri sonucu başlayan süreçte 2008 yılında Rusya Federasyonu Abhazya Cumhuriyetini tanımıştır.

Abhazya Cumhuriyeti bağımsız egemen bir ülke olarak Türkiye Cumhuriyeti ile politik anlamda ilişkilerini geliştirme ve bu yönde adım atma hakkına sahiptir. Türkiye Cumhuriyeti ile Abhazya Cumhuriyeti tarihi, ekonomik, kültürel ilişkileri olan Karadeniz’e komşu iki ülkedir. Bu iki ülkenin siyasi anlamda hükümet, muhalefet veya parti düzeyinde birbiriyle görüşmeler yapması, anlaşmalar imzalaması ve gelecek ile ilgili planlar geliştirmesi son derece doğaldır.

Abhazya Cumhuriyetinin Türkiye Cumhuriyetine bakış açısı her zaman olumlu olmuştur. Sayın Vladislav Ardzınba’nın Abhazya Parlamentosunun 22 Temmuz 1992 tarihindeki bağımsızlık ilanının ertesi günü Türkiye’ye geldiğini hatırlatmak isterim. Sayın Ardzınba ve heyetinin Türkiye ziyareti Abhazya’nın dost ülke Türkiye’ye nasıl baktığının kanıtı durumundadır. Abhaz tarafı o günlerden bugüne Türkiye’ye bakış açısını değiştirmemiştir.

Bir önceki dönem Abhazya Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın Raul Hacımba ile Vatan Partisi Genel Başkanı Sayın Doğu Perinçek arasında başlayan ikili ilişkiler iktidardaki Abhazya Cumhurbaşkanı Sayın Aslan Bjania döneminde de devam etmektedir. Her iki taraf adına heyetlerin temasları devam ettirdikleri, gerekli çalışmaları sürdürdüklerini biliyorum. Bu tarz siyasi temasların her iki ülke adına olumlu görüyorum. Devam etmesini ümit ediyorum.

Ali İhsan Aksamaz: Yeni çalışmalarınız var mı? Bize müjdeli haberleriniz var mı?

Selçuk Sımsım:  Şu an iki farklı konu ile ilgili kitap hazırlığım ve ona bağlı araştırmalarım devam ediyor. Çalışmalarım, “Eski Çağlarda Abaza Tarihi”, diğeri “Türkiye Diyasporasında Abaza Yerleşkeleri” alanlarında olacak. Nasip olursa 2022 yılı içerisinde 3. eserim olarak “Eski Çağlarda Abaza Tarihi” kitabını yetiştirmek istiyorum.

Ali İhsan Aksamaz: Selçuk bey, bu söyleşi için size çok teşekkür ederim. Başka sorum yok. Ancak sizin başka söyleyecekleriniz veya mesajlarınız varsa, lütfen onları da söyleyin. Sakalınız yere erişsin!

Selçuk Sımsım: Beni söyleşinize davet ettiğiniz için asıl ben teşekkür etmek istiyorum. Abaza ve Laz/ Megrel halkı iki kadim dost halk. Aynı coğrafyada kaderimizin birbirine bağlı olduğuna inanıyorum. Birbirimize saygı duyarak, destekleyerek Kafkasya’da bizi yok sayan anlayışlara dur diyerek geleceği el birliği içinde inşa edeceğimize inancım çok fazla. Ayrıca söylemeden geçemeyeceğim. Laz/ Megrel kimliği başka bir halkın alt kimliği değildir. Dili de başka bir dilin lehçesi hiç değildir. Bu bilinçle Faşist Kartvelist zihniyetine karşı Laz/ Megrellerin kendi kimliklerine, kültürlerine ve dillerine sahip çıkacaklarına inanıyorum. Her şey gönlünüzce olsun. Saygılar, sevgiler.

+

(Önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Yazılı Laz Edebiyatının Öncüsü İskender Tzitaşi Kimdi? Neden Öldürüldü?”, Yeni Kafkasya Gazetesi, Sayı 36(1), İstanbul, 2001/ demokrathaber.org, 26 VIII 2011  (“Doğu Karadenizde Resmî İdeolojiler Kuşatması”, 1. Baskı, Sorun Yayınları, İstanbul, 2003; 2. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, 2012); Ali İhsan Aksamaz, “Kafkasyalı Aydınlara Açık Mektup”, demokrathaber.com, 8 VIII 2011; Ali İhsan Aksamaz, “Türkiye’de Bir Kafkasya Dili: Lazca”, Alaşara Dergisi, Sayı 7-8, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995/ Sima Dergisi, Sayı 1, Sima Laz Vakfı Yayını, Ofset Hazırlık: Nart Yayıncılık, Baskı: Livane, İstanbul, 2000; Ali İhsan Aksamaz, “Ömer Büyüka (1901- 2001)”, sonhaber.ch, 27 XI 2020; Ali İhsan Aksamaz, “8 Mart’ı hatırlarken…”, sonhaber.ch, 11 III 2021; Arifa Kapba, “ Efrem Eşba: Abhaz devletinin devrimci ve savaşçısı”, abaza.org /tr/, 7 III 2019; Asra Ardzınba, “Keleşbey ve Abhaz Hayali”, abaza.org /tr/, 24 IX 2018; Erol Kılıç Kutelia, “Anadolu Ajansı, Kuzey Kafkasyalılar ve Nestor Lakoba”, ozgurcerkes.com, 11 IV 2013; Erol Kılıç Kutelia, “Her anadili kutsaldır!”, sonhaber.ch, 6 III 2021; George Hewitt (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Güney Kafkasya ve Megrel- Lazlar’ın Kültürel Hakları”, Aylık Sosyalist Kültür Dergisi Birikim, Sayı 85, Birikim Yayıncılık, İstanbul, 1996; Gerg Amıcba, (Çeviren: Hayri Ersoy), “Ortaçağ’da Abhazlar, Lazlar”, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1993; Xasan Helimişi (Derleyen: İsmail Bucak̆lişi; Lazcadan Çeviri: Hasan Uzunhasanoğlu), “Mu P̆at E Skiri”, Chiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 2006;  İbrahim Sırrı Topçuoğlu,“Savaş Yarası- 1, 2 (Anı)”, Kendi Yayını, Güryay Matbaası, İzmir, 1975; İbrahim Sırrı Topçuoğlu, “Savaş ve Dostluk/ Türk- Sovyet İlişkileri”, Kendi Yayını, İstanbul, 1979; Joakim Enwall (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Qazakişi Gazeti”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5, İstanbul, 1994/ Alaşara Dergisi, Sayı 9-10, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1995- 1996; Lütfi Hızel, “40 sene takip ettiler”, milliyet.com.tr, 1 VII 2004;  Muhittin Ünal, “Kurtuluş Savaşında Çerkeslerin Rolü”, Cem Yayınevi, İstanbul, 1996; Murat Papşu, “Bir Adlandırma Sorunu, Abhaz mı Abaza mı?”, Nart İki Aylık Düşün Dergisi, Sayı 51, Ankara, 2006;  Nilüfer Devrişova, “Kırgızistan’da Yaşayan Sürgün Lazlar”, Bizim Ahıska Dergisi, Sayı 22, Ankara, 2011/ ahiska.org.tr; Nodar Lomouri (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz, “Egrisi/ Lazika Krallığının Tarihi”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 5, İstanbul, 1994; Nugzar Dzhodzhua (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Ben Bir Megrelim”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 6, İstanbul, 1994/ kolkhoba.org; Oktay Çkotua, “Megrellerin de dillerine, kültürlerine ve ulusal kimliklerine sahip çıkacaklarına inanıyorum!”, sonhaber.ch, 8 IV 2021; Önder Acar, “Oçamçire’deki Laz Okulu’nda da öğrenim görmüş anneannem!”, gurcuhaber.com, 9 IV 2020/ circassiancenter.com; Parna- Beka Çilaşvili, “Türkiyede Gürcüler ve Lazlar, iki dergi ve iki önder”, tetripiala.wordpress.com, 11 IX 2019;  Ronald Wixman (Çeviren: Ali İhsan Aksamaz), “Sovyetler Birliği’nde Etnik Kimlik”, Kafkasya Yazıları, Sayı 7, Çiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 1999; Stefanos Yerasimos, “Milliyetler ve Sınırlar”, İletişim Yayınları, İstanbul, 1994; Stefanos Yerasimos, “Kurtuluş Savaşı’nda Türk- Sovyet İlişkileri (1917- 1923)”, Boyut Yayın Grubu, İstanbul, 2000; Sefer E. Berzeg, “Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti/ 1917- 1922/ 1-2-3”, Birleşik Kafkasya Derneği Yayını, İstanbul, 2003, 2004, 2006;  Süleyman Nuri, “Uyanan Esirler/ Çanakkale Siperlerinden TKP Yönetimine”, Tüstav Yayınları, İstanbul, 2002; Yahbab Yakalozi (/ Kutarba Hayri Ersoy), “Kolkhida’nın Yeniden Doğuşu”, Ogni Kültür Dergisi, Sayı 2, İstanbul, 1994/ kolkhoba.org; Yılmaz Erdoğan, “Bizimkiler Sohum’a yerleşmişler!”, 22 XI 2018, circassiancenter.com; Yura Argun (Çevirenler: Hayri Ersoy ve Yalçın Karadaş), “Abhazya’da Yaşam ve Kültür”, Nart Yayıncılık, İstanbul, 1990)

+

“Ç̆umeneri ndğalepe xe ok̆ok̆limeri  p̆k̆idatminonan!”

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi ren Selçuk Simsimi. Selçuk Simsimi, gamiçkvineri ketabepe muşişen viçinop: “19 do 20. Oşʒ̆anuraşi Abazepeşi P̆olit̆ik̆uri Tarixi (1770- 1993)” do “Ar Çkva Dobadona Va Miğunan/ Apxazetişi Timoşnetinobaşi Lima (1992- 1993)”.  Selçuk Simsimişi jur ketabiti Gamamçkvale Apraşen kogamaxtu. Maartani ketabi muşi tişen k̆udelişa vik̆itxi. Aya ketabi xesti komiğun; K̆uşba Erolik eya oçukare momçereret̆u, ar-jur ʒ̆ana ʒ̆oxle. Majurani ketabi muşi xes va miğun mara aya ketabişen namtini but̆k̆apeşi fot̆ok̆op̆epe vik̆itxeret̆i. Selçuk Simsimi k̆ala ar int̆erviu dop̆i; biyografi muşişen, noçalişepe muşişen do Abxazetişi andğaneri xalişen bğarğalit. Ali İhsan Aksamazi)

+

Ali İhsan Aksamazi: Selçuk begi, tkvanti ginonanna, biyografi tkvanişen molamişinit do int̆ervius eşo gevoç̆k̆at. Uçveri p̆ap̆ulepe tkvani mundes Apxazetişi namu noğaşen Anat̆oliaşa moxterenan? Tkvan nak̆otxani jenerasyonişen ret?  So do mundes dibadit? Namu nʒ̆opulapes igurit? Aʒ̆i so skidut do mu dulya ikipt? Çileri reti? Berepe giqonunani? Turkuli nenaş gale, namu nenape giçkinan?

Selçuk Simsimi: Xelak̆aoba, Ali İhsan begi. P̆ap̆ulepe çkimi Abazepeşi etnografiuri lamtinalepeşen Sažepeşen/ Cikepeşen moxtimeri renan.  Andğaneri Bzipi do Host̆a coxoni ğalepeşi şkas dixapeşen, mcveşi coxo muşiten Ç̆it̆a Apxazetişi dixapeşen mendiçkvinerenan Anat̆oliaşa, 1864 ʒ̆anas. Ma maxutani jenerasyonişen vore. 1974 ʒ̆anas Holandias dovibadi. Geç̆k̆apuroni nʒ̆opulaşi ar noʒ̆ile Holandias, majura dido noʒ̆ileti Turkiyes doviguri. Universit̆et̆işi gurapa-gamantanati noğa Sakarya doviguri. Mamgurapale vore mara eya dulya va vikip ma. Noğa Sakarya- Akyazis ticaretiş dulya vikip. Çileri va vore. Turkuli nenaşi gale, armʒika Felemenk̆uri nena, armʒikati Abazuri nena mağarğalen.

Ali İhsan Aksamazi:  Maartani ketabi tkvani, “19 do 20. Oşʒ̆anuraşi Abazepeşi P̆olit̆ik̆uri Tarixi (1770- 1993)” coxoni ketabi tkvani gamiçkvinu 2016 ʒ̆anas. Aya ketabi tkvani mundes oç̆arus geoç̆k̆it? Muk̆o t̆irajiten gamiçkvinu aya noçalişe tkvani? Aya ketabi tkvani dobağineri inç̆elinui? Edo eya nç̆ela mok̆ʒ̆ondesi? Ketabi tkvani çkva nenapeşa goiktirinui?

Selçuk Simsimi: Noçaliçes kogevoç̆k̆i 2012 ʒ̆anas. Noçalişepe çkimi ar- jur goçkvaneri speros vikip ma. Aya speropeşen maartaniten,  “19 do 20. Oşʒ̆anuraşi Abazepeşi P̆olit̆ik̆uri Tarixi (1770- 1993)” coxoni ketabi çkimi gamiçkvinu 2016 ʒ̆anas. Maartani ketabi çkimi mağali t̆irajiten jur fara gamiçkvinu. Aya ketabi çkimi milletis oçinapu şeniti Turkiyeşi dido noğape do oput̆epes organizasyonepe iʒ̆opxinu. Apxazetisti oçinapuşi organizasyoni ixorʒelinu. Emuşeniti eya nç̆ela dido momʒ̆ondu do dido vixeli ma. Maartani ketabi çkimi aʒ̆işa majura nenapeşa va goiktirinu do eşo va gamiçkvinu.

Ali İhsan Aksamazi: Majurani ketabi tkvani ren “Ar Çkva Dobadona Va Miğunan/ Apxazetişi Timoşnetinobaşi Lima (1992- 1993)”. Aya ketabi tkvaniti Gamamçkvale Apraşen kogamaxtu; aya komiçkin. Mara aya ketabi tkvani xes va miğun. Edo tişen k̆udelişa va mak̆itxu eya. Mara ketabi tkvanişen xvala namtini but̆k̆apeşi fot̆ok̆op̆epe xes komiğun do xvala eya but̆k̆ape vik̆itxeret̆i. Mundes gamiçkvinu aya ketabi tkvani? Aya ketabi tkvani mundes oç̆arus geoç̆k̆it? Ketabis muk̆o but̆k̆a gežin? Akoni Apxaz- Abazepek ketabi tkvani dobağineri inç̆elesi? Aya ketabi tkvani, çkva nenapeşa goiktirinui?

Selçuk Simsimi: “Ar Çkva Dobadona Va Miğunan/ Apxazetişi Dudmoşnetinobaşi Lima (1992- 1993)” coxoni ketabi çkimişi oç̆arus 2016 ʒ̆anaşen ʒ̆oxle kogevoç̆k̆eret̆i. Maartani ketabi çkimi gamiçkvinuşi, aya ketabi oçodinu şeni şurdoguriten doviçalişi ma. Edo gamiçkvinu 2018 ʒ̆anas. Jur ketabi çkimiti Gamamçkvale Apraşen kogamaxtu. Ketabis gežin 727 but̆k̆a; Apxezitişi Dudmoşnetinobaşi Lima tişen k̆udelişa rabisk̆epeten, limaşen ʒ̆oxleni do uk̆uleni orape gak̆itxenan. Aya ketabik Apxazetişi hak̆onoba mtelis gamognapaps do Kortu oktalapeşi mʒudi tarixiş teoriepesti nena guktiraps. Aya ketabi çkimiti maartani ketabi çkimi steri dido inç̆elinu.  Çkvadoçkva noğape do oput̆epes oçinapuşi organizasyonepe iʒ̆opxinu. Ketabi çkimi Abazuri nenaşa guiktirinu. Mara p̆andemişi sebebiten, ketabişi Abazuri versiyoni aʒ̆işa va gamiçkvinu. P̆andemi diçodaşi, ketabişi Abazuri versiyonişi oçinapu Apxazetisti  ixorʒelinasunon.  Ketabişi monžineri do xampineri majurani versiyoni p̆andemişi sebebiten aʒ̆i xes eşo pşinaxup ma.

Ali İhsan Aksamazi: Akoni namtini Apxaz- Abaza gamantanerepe tkvanik xalk̆i tkvanis Apxazi ucoxopan, namtini Apxaz- Abaza gamantanerepekti xalk̆i tkvanis Abaza ucoxopan. Namu coxo majuraşen moxva ren? Tkvan mu izmont?

Selçuk Simsimi: Ho, ma eya giʒ̆vat. Apxazetis naskidunanpek dudi-mutepeşis “Apsuva”, dobadona mutepeşisti “Apsni” ucoxopan. Roma do Bizanst̆iaşi orapeşen genomskide ç̆areli rabisk̆apes molaşineri ant̆ik̆uri oraşi lamtinalepe çkinişen “Abazgepes” manžagerepe mutepeşik “Apxazi/Abxazi” ucoxopt̆es. Abazgepek naskidut̆es “Abazgiasti” “Apxazeti/Abxazeti” ucoxupt̆es. “Apxazi/Abxazi” do “Apxazeti/Abxazeti”, artneri xaliten Kortuli nenaşa amaxteren. Edo eşotenti dunyaşi nenapeşa amaxteren. Aya coxo Rusepeşi k̆elenti ixmarineren; akoni mteli xalk̆is “Apxazi”, dobadona mutepeşisti “Abxazia” ucoxopt̆es.

Kortupek Apxazetis manžegerepe mutepeşis “Apxazi” ucoxesşk̆ule, Rusuli nenas naixmarinen milliyet̆obaşi sufiksiten “Abazin” iqveren aya coxo. Edo aya coxo ixmarineren Oçildre K̆afk̆asyas diʒxirimşinepe çkinişen “Aşuva” do “Aşkaruva” şeni.

Turkiyes diasp̆oras, dido mcveşi oraşen doni xalk̆i çkinis “Abaza” ucoxupt̆es. Turkuli do Arap̆uri ç̆areli rabisk̆apekti ar cincişen moxtimeri Apsuva, Aşuva do Aşkaruvapes “Abaza” ucoxupt̆es. Aya ren akonerepeşi oşkaruli coxo.

Apxazetişi dudmoşletinobaşi limaşi morgvalis do ek̆uleni orapes,  “Abxazia” do “Abxazi” ixmarinu Turkiyes diasp̆orasti. 2008 ʒ̆anas, Rusyaşi Federasyonik Abxaziaşi Cumhuriyeti diçinuşi, “Abxazia” do “Abxazi”-şi oxmaru ʒ̆oxlenerişen dido goint̆alu. Diasp̆oras gamantanerepekti amuten dudi-mutepeşişi jargoni doʒ̆opxes.

Turkiyes diasp̆oras, noç̆are do ok̆oç̆arus  Apsuva, Aşkaruva do Aşuvaşi oşkaruli coxo, “Abaza” vixmar ma. Emuşeniti aʒ̆işk̆ule aya aya coxo, “Abaza” vixmaraminon int̆ervius.

Ali İhsan Aksamazi: Apxazeti st̆rat̆ejiuli becitabo nauğun dixapeşi art-arti ren. Apxazetişi tarixi dido xampa ren. Romaşi İmp̆eriaşi, Bizant̆iaşi İmp̆eriaşi, Selçuk̆epeşi İmp̆eriaşi, Cenevizarepeşi, Osmanetişi İmp̆eriaşi, ʒarobaşi Rusyaşi, Sovyeturi Oxenʒaleşi tarixepeşi dido beciti noʒ̆ilepeşi art-arti ren aʒ̆ineri Apxazeti. Apxazetişi sinorepeti xvala aʒ̆ineri sinorepe k̆onari va rt̆u. Ar orapes, Apxazeti rt̆u K̆olxeti/ Lazik̆a/ Egrisi. Aʒ̆ineri Omjore-Gyulva K̆afk̆asyati Apxazeti rt̆u. Emuşeniti aʒ̆ineri Apxazeti xvala Apxazepeşi var, Margalepeşi, Svanepeşi, Lazepeşi, Kortupeşiti dobadona ren. Xvala am xalk̆epeşi var, Rusepeşi, Xemşinlepeşi, Turkepeşi, Urumepeşi do majura xalk̆epeşiti dobadona ren Apxazeti.    Apxazepeşi tarixi, Apxazetişa ʒ̆oxleşen vana uk̆açxe dobargeri xalk̆epeşi tarixepeşi doloxe şinaxeri ren. Edo am xalk̆epeşi  tarixepeti  Apxazepeşi tarixişi doloxe şinaxeri ren. Emuşeniti mati Apxazetis şurepeşi dobadona vucoxop.  Apxazetis aʒ̆i naskidunan mteli xalk̆epes dido oşkaruli ğira kuğunan. Mara Apxazepe do Margalepes çkva dido oşkaruli k̆ult̆uruli ğira kuğunan. Oşkaruli oç̆k̆omu-oşumuşi k̆ult̆uri kuğunan. Oşkaruli gvarepeti kuğunan. Emuşeniti Apxazepe Margalepeşen, Margalepeti Apxazepeşen ok̆oʒ̆k̆u çk̆uaşi dulya va ren. Apxazetişi aʒ̆ineri majura xalk̆epeti Apxazi do Margalepeşen ok̆oʒ̆k̆uti çk̆uaşi dulya va ren Tkvan mu izmont?

Selçuk Simsimi: Jeo- p̆olit̆ik̆uri do jeo- st̆rat̆ejiuli xali muşi sebebiten, Apxazetişi dixas irote becitoba kuğun tarixişi morgvalis. Emuşeniti xeʒalepe mutepeşi ok̆ap̆et̆anu şeni didi imp̆eriapes irote Apxazetişi dixaşa toli kuğut̆es. Tkvan namolamişinit didi imp̆eriapeşi doloxe P̆ersepe, Arap̆epe, Moğolepeti koren; entepeşi coxopeşenti molapşinat. Mteli imp̆eriapeşi aya t̆erit̆oryas renobak çkin p̆olit̆ik̆uri, ek̆onomiuri, sosyaluri do k̆ult̆uruli munasebet̆epe komomiğes. Tarixi naoxampapsti, mteli aya unsureşi doloxe şinaxeri naren aya det̆ayi va reni?

Tkvan namolamişinit maanaten “sinori” k̆oçişen k̆oç̆işa goçkvaneri ren, aşo visimadep ma. Namu p̆eriodişen do namu p̆ersp̆ek̆tifişen žiroptna, eya xalişa mek̆ireli ren aya. Tarixişi doloxe Apxazetis kuğut̆u aʒ̆inerişen çkva ç̆it̆a p̆olit̆ikuri sinorepeti, aʒ̆inerişen çkva dido p̆olit̆ik̆uri sinorepeti kuğut̆u. Lazi/ Margalepe şeniti aya xali matkvenan. Etnik̆uri sinorepe do p̆olit̆ik̆uri sinorepe irote artneri va iqven. Aʒ̆ineri Apxazetis, ma-19 oşʒ̆anuras etnik̆uri sinorepe muşişen, çkva ç̆it̆a etnik̆uri do çkva ç̆it̆a sinorepe kuğun. Mara tarixuri rabisk̆apek moʒ̆irapan, Apxazeti rt̆u Abazapek etnik̆uri didonobaten irote naskidut̆es dobadona. 1810- 1878 ʒ̆anapeşi doloxe Abazepek naskidut̆es dixapeşen vitoşepeten k̆oçi  mendiçkvinu do ek eçidoovro vitoşi k̆oçi doskideret̆u. Ç̆areli mcveşi  rabisk̆apeşi çkinapaten bğarğalap ma. Uk̆ule Abazape mendiçkvinuşi,  Apxazetişi eya uk̆oçeli dixapeşa Kortupe do Rusepek dibardes. Edo Kortu do Rusepeşi aya k̆olonizasyoni k̆aixeşa ižiren  ʒ̆oxleni- uk̆uleni ʒ̆anapes ç̆areli maxorobaşen ambaroni ofiʒialuri rabisk̆apeşenti.

Tkvanti nagiçkinan steri, ginže oraş morgvalis Uçamzoğaşi Gyulva t̆erit̆oryati mtelo  K̆olxidaşi k̆ult̆urişi doloxe rt̆u. K̆olxidaşi k̆ult̆uri naʒ̆opxupt̆u etno-p̆olit̆ik̆uri xalk̆epeşi şkas Abaza cinconi xalk̆epe (Apsili, Abazgi, Misimyani, Sanigi) k̆ala Egrisi-Lazik̆a cinconi xalk̆epeti kort̆u. Jur k̆elek emdğalepeşi xaliten artimajura k̆ala cumaloba oğoderen ginže oras askeruli, p̆olit̆ik̆uri speros.  Edo Roma, Bizant̆ia, P̆ersiaşi ekoni p̆olit̆ik̆apeşa artot nodgites Abazape do Margalepek.

Abaza cinconi xalk̆epe, namtini orapes, p̆olit̆ik̆uri mendaʒ̆k̆omiluten Egrisişi doloxe rt̆es. Namtini orapes aya artoba goşibğu. Mara Abazepekti, Egrisişi xalk̆epekti dudi- moşletinobape mutepeşi şeniti artot ok̆vak̆ides. Namtini orapes Abazepek Egrisiti dixa do xeʒala mutepeşis dolok̆atupt̆es. Aya p̆eriodepeşi morgvalisti, jur k̆eleşi sinorepe  iç̆it̆aneren vana imçiraneren. Andğaneri ndğas, Çkar mitis cedveliten eya sinorepe ozimu do idias amaxtimuşi şansi va uğun. Mara gur-ʒ̆onk̆imerobaten mʒxade matkvenan: Lazi/ Margalepe do Abazepe aya dixapeşi svalyari xalk̆epe renan do dido mcveşi orapeşen doni  manžageroba do cumaloba kuğunan. Lazi/ Margali xalk̆i Abazepeşi artneri cincişen, nenaş artobaşen do k̆ult̆uriş artobaşen moxtimeri va renan mara Abazepeşi irişen mcveşi manžerepeşen arteri renan. Xalk̆epeşi manžageroba, artneri birapa artot obirus nungaps. Namtini orapes aya birapas harmoni va uğuntina, dido oras harmoniuli ren aya birapa. Mara çkinişi steri, didi imp̆eriapeşi limaş dixaşa nakonikteren ar t̆erit̆oryas skidina, aya birapa k̆oroten artot obiru gç̆irs. Xoloti tarixik aya tezi çkinis numxvacups. İmp̆eriapeşi ok̆ok̆idinupeşi doloxe doskideri Abazepe do Lazi/ Margalepek artimajuras şvela ak̆vanderenan do artimajurasti nuşvelerenan. Artneri xali, manžagerepe çkini Çerkesepe şeniti eşo ren. Edo xolo Çerkesepe k̆ala etnik̆uri, nena-k̆ult̆uruli artonoba komiğunan çkin.

Artimajuraşi tarixepes, k̆ult̆urepes, nenapes, mk̆ule nenaten artimajuraşi renobas hurmet̆i oğoduten oşkaruli ğirape yeçkindasunon, aşo vicer ma. Şurimşinepeşi dixa naren şurepeşi dobadona Apxazetis muepe oxvenu dvaç̆irsna, eya qvasinon, tişen k̆udeliş eşo vicer ma.

Yulva Apxazeti do Samargaloşi dixapes oşkaruli sinori nauğut̆u şeni, aya xalik irote nuşveleren k̆ai manžagerobaşi odidanus. Moro, manžagerobas k̆ult̆uruli ok̆otesiruti iqven. Oçilu- okimocuten mzaxalobati yeçkinderen. Oşkaruli gvarepeti yeçkinderen. Didopeten Yulva Apxazetişen namtini gvarepe Margalepeşi doloxe ižiren, Gyulva Samargaloşen namtini gvarepeti Abazepeşi doloxe ižiren; aya ren k̆ult̆uruli ok̆otesiru. Aya ren demografiuri do k̆ult̆uruli xampoba, aşo vizmon ma.

Diʒxirimşinobaşen xolo molagişinat: Mteli xalk̆epes dudi-mutepeşişi diʒxirimşinobaşi k̆arak̆t̆erist̆uri doxmeloba kuğunan. Abazepeşi diʒxirimşinepesti dudi mutepeşi  diʒxirimşinobaşi  k̆arak̆t̆erist̆uri doxmeloba do tarixuri mʒxadoba kuğunan. Aya diʒxirimşimepek Azhvala (artneri cinconoba), Ayeşara (cumaloba) do Abiparalardan (Arteri babaşi motalepe) ʒ̆opxupan. Aya mʒxade ožiramu navaunonan namtini k̆erk̆elepe do namtini k̆oçepek mʒudi diʒxirimşinobaten majura k̆oçepe moğerdinapan. “Abazepeşi diʒxirimşenepe didopeten Kortu cinconi ren” yado otkvaluk aya noğiras nuşvels. Ma-19 do ma-20 oşʒ̆anurepes k̆oloniast̆epeşi dobarginuşi p̆olit̆ik̆epeten Apxazetişi demografya tişen k̆udelişa iktiru. Emuşen feide ožiramu naunt̆u Tiflisişi k̆udeli Kortu p̆olit̆ik̆osepe, ist̆orik̆osepe, mç̆aru do jurnalist̆epek xalk̆i mutepeşis do mteli dunyas p̆ropaganda doqves. “Apxazeti ren Gurcistanişi  noʒ̆ile ren, Kortupeşi tarixuri dixa ren”  yado udodginu p̆ropaganda oxvenus kogeoç̆k̆es. İdiape mutepeşi mʒxade oʒ̆iramu şeniti, Apxazetişi limaş ʒ̆oxleni demografiuri xali oʒ̆ires entepek. “Abazepeşi ar noʒ̆ile Oçildre K̆afk̆asyaşen Apxazetişa ma-17 oşʒ̆anuras gextu (Ingorok̆vaşi teori), entepeşen ar noʒ̆ileti Kortu cinconi rt̆u” yado idia oxvenus kogeoç̆k̆es. Entepe Kortu cinconi nart̆uşi tezis omxvacu şeniti udodginu diʒxirimşinepeşen manipulasyoni naoğodapt̆u ketabepe, mak̆alepe, noç̆arepeşi gamoçkvus kogeoç̆k̆es. Andğaneri ndğas, naç̆vaten bžiropt: Turkiyes namtini k̆erk̆elepek aya mʒudi noç̆ape ixmarnan. Aya k̆erk̆elepeşi mʒudis mo nusiminit.

Ali İhsan Aksamazi: Andğaneri ndğas xvala ar- jur oxenʒalek içinops Apxazetişi Cumhuriyeti. Turkiyeşi Cumhuriyetişi dudmaxvanceşi dudk̆onsult̆ant̆i Yalçin Topçuk Apxazeti viçinatminonanya tkveret̆u 2015 ʒ̆anas. Apxazetişi Ek̆onomiş Naziri Adgur Aržinbak mok̆itxeret̆u Vatan Part̆işi goʒ̆oncğoneri Doğu Perinçeki 2019 ʒ̆anas. Perinçekikti Adgur Aržinbaşi xeten, Apxazetişi Dudmaxvance Raul Xacimbas ar kart̆ali nuncğoneret̆u. Perinçekik otxo beciti ambarişen molaşinapt̆u kart̆ali muşis: “Turkiyeşi Cumhuriyetik içinasunon Apxazetişi Oxenʒale. Rusyaşi Federasyonik do Apxazetişi Cumhuriyetik içinasunon Olande K̆ip̆risişi Turkuli Cumhuriyeti. K̆irimi ren Rusyaşi Federasyonişi dixa yado gonk̆vatasunon Turkiyeşi Cumhuriyetik do Olande K̆ip̆risişi Turkuli Cumhuriyetik. K̆arabağis Ermenistanişi xegedva oçodinu şeni Rusyaşi Federasyonik do Apxazetişi Cumhuriyetik gzalepe gorasunon.” Tkvan mu izmont?

Selçuk Simsimi: Sovyeturi oxenʒale dilixvuşk̆ule, dudmoşletinoba muşi nagamognapu, Gurcistani k̆ala ok̆ok̆idinuşen çkva gza navaduskidu do uk̆uleti Dudmoşletineri Oxenʒalepeşi ambargo nakožiru Apxazetik meç̆ireli mucadele çkar va naşkvu do k̆uçxepe muşiş jin dvadgineret̆u. Amerik̆aşi Ok̆ont̆aleri Oxenʒaleşi askeruli omxvacuten, Kortuli armiak, 2008 ʒ̆anas, Omjore Oseti do Apxazetis xe gedvalu unt̆uşi, nakogeoç̆k̆u oraten Rusyaşi Federasyonik Apxazeti diçinu.

Dudmoşletineri do xemoşletineri ar oxenʒale naren Apxazetişi Cumhuriyetis p̆olit̆ik̆uro Turkiyeşi Cumhuriyeti k̆ala munasepetepe muşi monžinu do ağani xincepe ok̆iduşi hak̆i kuğun. Turkiyeşi Cumhuriyeti k̆ala Apxazetişi Cumhuriyeti tarixuro, ek̆onomik̆uro, k̆ult̆urulo munasebetepe nakuğunan Uçamzoğaşa manžageri jur dobadona renan. Aya jur dobadonaşi p̆olit̆ik̆uro xeʒala, muxalefet̆i vana p̆olit̆ik̆uri p̆art̆epeşi seviyes artimajura k̆ala ok̆oğarğalu, akt̆epe oxvenu do moxtanora şeni p̆lanepeşi omordinu ren epto normali.

Apxazetişi Cumhuriyetişi, Turkiyeşi Cumhuriyetis oʒ̆k̆omilu irote p̆ozit̆iuri iqu. Apxazetişi P̆arlament̆ok, 22 Xʒala 1992 tariğis dobadonaşi dudmoşletinoba gomagnapuşk̆ule, gendğanis, Vladislav Aržinba begi Turkiyeşa komoxteret̆u, aya goşinapu minon ma. Vladislav Aržinba begi do heyeti muşişi  Turkiye mok̆itxuk Apxazetişi manebra Turkiyeşa oʒ̆k̆omilu moʒ̆irapan. Emdğaşen andğaşakis Apxaz k̆eles Turkiyeşa artneri oʒ̆k̆omilu kuğun; mutu va iktiru.

Apxazetişi Cumhuriyetişi ar ʒ̆oxleni dudmaxvance Raul Hacimba begi k̆ala Vatan P̆art̆işi goʒ̆oncğoneri Doğu Perinçek beğişi şkas nageç̆k̆u jur k̆eloni munasebetepes niqoninen Apxazetişi aʒ̆ineri dudmaxvance Aslan Bjaniaşi xeʒalasti.   Jur k̆eleşi heyetepek temasepes naqonupan, dvaç̆ironi dulyape ikipan, aya komiçkin ma.  Jur dobadonaşi coxoten, amk̆ata p̆olit̆ik̆uri temasepe pelaperi pşinap. Aya xali xoloti naqonasunon, eşo mepşven ma.

Ali İhsan Aksamazi: Ağani noçalişepe giğunani? Pukironi ambarepe giğunani çkinda?

Selçuk Simsimi:  Aʒ̆i jur goçkvaneri speroşen ketabi oç̆aru şeni pxazirop do arkivepes goşobgorup ma. Noçalişepe çkimişen arteri ren  “Mcveşi Dropes Abazepeşi Tarixi”. Majurati ren “Turkiyes Diasp̆oras Abazepeşi Obargalepe”. Allahik menceli momçuna, “Mcveşi Dropes Abazepeşi Tarixi” coxoni masumani noçalişe çkimi gamiçkvinasunon 2022 ʒ̆anaşi doloxe, eşo mepşven.

Ali İhsan Aksamazi: Selçuk begi, ma aya int̆erviu şeni dido şukuri goğodapt. Çkva k̆itxala va miğun. Mara tkvan otkvaluşi çkva nenape vana mesajepe giğunanna, mu iqven, entepeti miʒ̆vit. Pimpili dixaşa!

Selçuk Simsimi: Mtini giʒ̆vat, aya int̆erviu şeni namicoxit şeni man tkvanda şukuri oğodu minon. Abaza do Lazi/ Margali xalk̆i dido mcveşi manebrepe renan. Artneri dixapes artimajuraşa menʒaxeri voret, aya vicer ma. Artimajuras hurmet̆i oğoduten, omxvacuten,  K̆afk̆asyas çkini renoba namoivarups gagnapaşa nodgituten ç̆umeneri ndğalepe xe ok̆ok̆limeri p̆k̆idatminonan, aşo vicer ma. Ayati otkvalu domaç̆irs:  Lazuri/ Margaluri minoba va ren ar majura xalk̆işi tudeni minoba. Nena muşiti ar majura nenaşi diyalekt̆i va ren.  Aya gagnapaten,  Faşist̆ur- Kartvelist̆uri gagnapaşa nodgituten,  Lazi/ Margalepek minoba, k̆ult̆uri do nena mutepeşis mancoba qvasunonan, aşo vicer ma. Guris muç̆o mek̆agilapanna, Allahik eya eşo yoçkindas. Hurmet̆i do qoropa çkimiten.

+

“ჭუმენერი ნდღალეფე ხე ოკოკლიმერი  პკიდათმინონან!”

(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაჶირი ჩქიმი რენ სელჩუქ სიმსიმი. სელჩუქ სიმსიმი გამიჩქვინერი ქეთაბეფე მუშიშენ ვიჩინოფ: “19 დო 20. ოშწანურაში აბაზეფეში პოლიტიკური თარიხი (1770- 1993)” დო “არ ჩქვა დობადონა ვა მიღუნან/ აფხაზეთიში თიმოშნეთინობაში ლიმა (1992- 1993)”.  სელჩუქ სიმსიმიში ჟურ ქეთაბითი გამამჩქვალე აფრაშენ ქოგამახთუ. მაართანი ქეთაბი მუში თიშენ კუდელიშა ვიკითხი. აჲა ქეთაბი ხესთი ქომიღუნ; კუშბა ეროლიქ ეჲა ოჩუქარე მომჩერერეტუ, არ-ჟურ წანა წოხლე. მაჟურანი ქეთაბი მუში ხეს ვა მიღუნ მარა ქეთაბიშენ ნამთინი ბუტკაფეში ჶოტოკოპეფე ვიკითხერეტი. სელჩუქ სიმსიმი კალა არ ინტერვიუ დოპი; ბიჲოგრაჶი მუშიშენ, ნოჩალიშეფე მუშიშენ დო აბხაზეთიში ანდღანერი ხალიშენ ბღარღალით. ალი იჰსან აქსამაზ)

+

ალი იჰსან აქსამაზი: სელჩუქ ბეგი, თქვანთი გინონანნა, ბიჲოგრაჶი თქვანიშენ მოლამიშინით დო ინტერვიუს ეშო გევოჭკათ. უჩვერი პაპულეფე თქვანი მუნდეს აფხაზეთიში ნამუ ნოღაშენ ანატოლიაშა მოხთერენან? თქვან ნაკოთხანი ჟენერასჲონიშენ რეთ?  სო დო მუნდეს დიბადით? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? აწი სო სქიდუთ დო მუ დულჲა იქიფთ? ჩილერი რეთი? ბერეფე გიყონუნანი? თურქული ნენაშ გალე ნამუ ნენაფე გიჩქინან?

სელჩუქ სიმსიმი: ხელაკაობა, ალი იჰსან ბეგი. პაპულეფე ჩქიმი აბაზეფეში ეთნოგრაჶიური ლამთინალეფეშენ საძეფეშენ/ ჯიქეფეშენ მოხთიმერი რენან.  ანდღანერი ბზიფი დო ჰოსტა ჯოხონი  ღალეფეში შქას დიხაფეშენ, მჯვეში ჯოხო მუშითენ ჭიტა აფხაზეთიში დიხაფეშენ მენდიჩქვინერენან ანატოლიაშა, 1864 წანას. მა მახუთანი ჟენერასჲონიშენ ვორე. 1974 წანას ჰოლანდიას დოვიბადი. გეჭკაფურონი ნწოფულაში არ ნოწილე ჰოლანდიას, მაჟურა ნოწილეთი თურქიჲეს დოვიგური. უნივერსიტეტიში გურაფა-გამანთანათი ნოღა საქარჲა დოვიგური. მამგურაფალე ვორე მარა ეჲა დულჲა ვა ვიქიფ მა. ნოღა საქარჲა- აქჲაზის თიჯარეთიშ დულჲა ვიქიფ. ჩილერი ვა ვორე. თურქული ნენაში გალე არმციქა ჶელემენკური ნენა, არმციქათი აბაზური ნენა მაღარღალენ.

ალი იჰსან აქსამაზი:  მაართანი ქეთაბი თქვანი, “19 დო 20. ოშწანურაში აბაზეფეში პოლიტიკური თარიხი (1770- 1993)” ჯოხონი ქეთაბი თქვანი გამიჩქვინუ 2016 წანას. აჲა ქეთაბი თქვანი მუნდეს ოჭარუს გეოჭკით? მუკო ტირაჟითენ გამიჩქვინუ აჲა ნოჩალიშე თქვანი? აჲა ქეთაბი თქვანი დობაღინერი ინჭელინუი? ედო ეჲა ნჭელა მოკწონდესი? ქეთაბი თქვანი, ჩქვა ნენაფეშა გოიქთირინუი?

სელჩუქ სიმსიმი: ნოჩალიჩეს ქოგევოჭკი 2012 წანას. ნოჩალიშეფე ჩქიმი არ- ჟურ გოჩქვანერი სფეროს ვიქიფ მა. აჲა სფეროფეშენ მაართანითენ,  “19 დო 20. ოშწანურაში აბაზეფეში პოლიტიკური თარიხი (1770- 1993)” ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმი გამიჩქვინუ 2016 წანას. მაართანი ქეთაბი ჩქიმი მაღალი ტირაჟითენ ჟურ ჶარა გამიჩქვინუ. აჲა ქეთაბი ჩქიმი მილლეთის ოჩინაფუ შენითი თურქიჲეში დიდო ნოღაფე დო ოფუტეფეს ორგანიზასჲონეფე იწოფხინუ. აფხაზეთისთი ოჩინაფუში ორგანიზასჲონი იხორცელინუ. ემუშენითი ეჲა ნჭელა დიდო მომწონდუ დო დიდო ვიხელი მა. მაართანი ქეთაბი ჩქიმი აწიშა მაჟურა ნენაფეშა ვა გოიქთირინუ დო ეშო ვა გამიჩქვინუ.

ალი იჰსან აქსამაზი: მაჟურანი ქეთაბი თქვანი რენ “არ ჩქვა დობადონა ვა მიღუნან/ აფხაზეთიში თიმოშნეთინობაში ლიმა (1992- 1993)”. აჲა ქეთაბი თქვანითი გამამჩქვალე აფრაშენ ქოგამახთუ; აჲა ქომიჩქინ. მარა აჲა ქეთაბი თქვანი ხეს ვა მიღუნ. ედო თიშენ კუდელიშა ვა მაკითხუ ეჲა. მარა ქეთაბი თქვანიშენ ხვალა ნამთინი ბუტკაფეში ჶოტოკოპეფე ხეს ქომიღუნ დო ხვალა ეჲა ბუტკაფე ვიკითხერეტი. მუნდეს გამიჩქვინუ აჲა ქეთაბი თქვანი? აჲა ქეთაბი თქვანი მუნდეს ოჭარუს გეოჭკით? ქეთაბის მუკო ბუტკა გეძინ? აქონი აფხაზ- აბაზეფექ ქეთაბი თქვანი დობაღინერი ინჭელესი? აჲა ქეთაბი თქვანი ჩქვა ნენაფეშა გოიქთირინუი?

სელჩუქ სიმსიმი: “არ ჩქვა დობადონა ვა მიღუნან/ აფხაზეთიში დუდმოშნეთინობაში ლიმა (1992- 1993)” ჯოხონი ქეთაბი ჩქიმიში  ოჭარუს 2016 წანაშენ წოხლე ქოგევოჭკერეტი. მაართანი ქეთაბი ჩქიმი გამიჩქვინუში, აჲა ქეთაბი ოჩოდინუ შენი შურდოგურითენ დოვიჩალიში მა. ედო გამიჩქვინუ 2018 წანას. ჟურ ქეთაბი ჩქიმითი გამამჩქვალე აფრაშენ ქოგამახთუ. ქეთაბის გეძინ 727 ბუტკა; აფხეზითიში დუდმოშნეთინობაში ლიმა თიშენ კუდელიშა რაბისკეფეთენ, ლიმაშენ წოხლენი დო უკულენი ორაფე გაკითხენან. აჲა ქეთაბიქ აფხაზეთიში ჰაკონობა მთელის გამოგნაფაფს დო ქორთუ ოქთალაფეში მცუდი თარიხიშ თეორიეფესთი ნენა გუქთირაფს. აჲა ქეთაბი ჩქიმითი მაართანი ქეთაბი ჩქიმი სთერი დიდო ინჭელინუ.  ჩქვადოჩქვა ნოღაფე დო ოფუტეფეს ოჩინაფუში ორგანიზასჲონეფე იწოფხინუ. ქეთაბი ჩქიმი აბაზური ნენაშა გუიქთირინუ. მარა პანდემიში სებებითენ, ქეთაბიში აბაზური ვერსიჲონი აწიშა ვა გამიჩქვინუ. პანდემი დიჩოდაში, ქეთაბიში აბაზური ვერსიჲონიში ოჩინაფუ აფხაზეთისთი  იხორცელინასუნონ.  ქეთაბიში მონძინერი დო ხამფინერი მაჟურანი ვერსიჲონი პანდემიში სებებითენ აწი ხეს ეშო ფშინახუფ მა.

ალი იჰსან აქსამაზი: აქონი ნამთინი აფხაზ- აბაზა გამანთანერეფე თქვანიქ ხალკი თქვანის აფხაზი უჯოხოფან, ნამთინი აფხაზ- აბაზა გამანთანერეფექთი ხალკი თქვანის აბაზა უჯოხოფან. ნამუ ჯოხო მაჟურაშენ მოხვა რენ? თქვან მუ იზმონთ?

სელჩუქ სიმსიმი: ჰო, მა ეჲა გიწვათ. აფხაზეთის ნასქიდუნანფექ დუდი-მუთეფეშის “აფსუვა”, დობადონა მუთეფეშისთი “აფსნი” უჯოხოფან. რომა დო ბიზანსტიაში ორაფეშენ გენომსქიდე ჭარელი რაბისკაფეს მოლაშინერი ანტიკური ორაში ლამთინალეფე ჩქინიშენ “აბაზგეფეს” მანძაგერეფე მუთეფეშიქ “აფხაზი/აბხაზი” უჯოხოფტეს. აბაზგეფექ ნასქიდუტეს “აბაზგიასთი” “აფხაზეთი/აბხაზეთი” უჯოხუფტეს. “აფხაზი/აბხაზი” დო “აფხაზეთი/აბხაზეთი”, ართნერი ხალითენ ქორთული ნენაშა ამახთერენ. ედო ეშოთენთი დუნჲაში ნენაფეშა ამახთერენ. აჲა ჯოხო რუსეფეში კელენთი იხმარინერენ; აქონი მთელი ხალკის “აფხაზი”, დობადონა მუთეფეშისთი “აბხაზია” უჯოხოფტეს.

ქორთუფექ აფხაზეთის მანძეგერეფე მუთეფეშის “აფხაზი” უჯოხესშკულე, რუსული ნენას ნაიხმარინენ მილლიჲეტობაში სუჶიქსითენ “აბაზინ” იყვერენ აჲა ჯოხო. ედო აჲა ჯოხო იხმარინერენ ოჩილდრე კაჶკასჲას დიცხირიმშინეფე ჩქინიშენ “აშუვა” დო “აშქარუვა” შენი.

თურქიჲეს დიასპორას, დიდო მჯვეში ორაშენ დონი ხალკი ჩქინის “აბაზა” უჯოხუფტეს. თურქული დო არაპური ჭარელი რაბისკაფექთი არ ჯინჯიშენ მოხთიმერი აფსუვა, აშუვა დო აშქარუვაფეს “აბაზა” უჯოხუფტეს. აჲა რენ აქონერეფეში ოშქარული ჯოხო.

აფხაზეთიში დუდმოშლეთინობაში ლიმაში მორგვალის დო ეკულენი ორაფეს,  “აბხაზია” დო “აბხაზი” იხმარინუ თურქიჲეს დიასპორასთი. 2008 წანას, რუსჲაში ჶედერასჲონიქ აბხაზიაში ჯუმჰურიჲეთი დიჩინუში, “აბხაზია” დო “აბხაზი”-ში ოხმარუ წოხლენერიშენ დიდო გოინტალუ. დიასპორას გამანთანერეფექთი ამუთენ დუდი-მუთეფეშიში ჟარგონი დოწოფხეს.

თურქიჲეს დიასპორას, ნოჭარე დო ოკოჭარუს  აფსუვა, აშქარუვა დო აშუვაში ოშქარული ჯოხო, “აბაზა” ვიხმარ მა. ემუშენითი აწიშკულე აჲა  ჯოხო, “აბაზა” ვიხმარამინონ ინტერვიუს.

ალი იჰსან აქსამაზი: აფხაზეთი სტრატეჟიული ბეჯითაბო ნაუღუნ დიხაფეში ართ-ართი რენ. აფხაზეთიში თარიხი დიდო ხამფა რენ. რომაში იმპერიაში, ბიზანტიაში იმპერიაში, სელჩუკეფეში იმპერიაში, ჯენევიზარეფეში, ოსმანეთიში იმპერიაში, ცარობაში რუსჲაში, სოვჲეთური ოხენცალეში თარიხეფეში დიდო ბეჯითი ნოწილეფეში ართ-ართი რენ აწინერი აფხაზეთი. აფხაზეთიში სინორეფეთი  ხვალა აწინერი სინორეფე კონარი ვა რტუ. არ ორაფეს, აფხაზეთი რტუ კოლხეთი/ ლაზიკა/ ეგრისი. აწინერი ომჟორე- გჲულვა კაჶკასჲათი აფხაზეთი რტუ. ემუშენითი აწინერი აფხაზეთი ხვალა აფხაზეფეში ვარ, მარგალეფეში, სვანეფეში, ლაზეფეში, ქორთუფეშითი დობადონა რენ. ხვალა ამ ხალკეფეში ვარ, რუსეფეში, ხემშინლეფეში, თურქეფეში, ურუმეფეში დო მაჟურა ხალკეფეშითი დობადონა რენ აფხაზეთი.    აფხაზეფეში თარიხი, აფხაზეთიშა წოხლეშენ ვანა უკაჩხე დობარგერი ხალკეფეში თარიხეფეში დოლოხე შინახერი რენ. ედო ამ ხალკეფეში  თარიხეფეთი  აფხაზეფეში თარიხიში დოლოხე შინახერი რენ. ემუშენითი მათი აფხაზეთის შურეფეში დობადონა ვუჯოხოფ.  აფხაზეთის აწი ნასქიდუნან მთელი ხალკეფეს დიდო ოშქარული  ღირა ქუღუნან. მარა აფხაზეფე დო მარგალეფეს ჩქვა დიდო ოშქარული კულტურული ღირა ქუღუნან: ოშქარული ოჭკომუ- ოშუმუში კულტური ქუღუნან. ოშქარული გვარეფეთი ქუღუნან. ემუშენითი აფხაზეფე მარგალეფეშენ, მარგალეფეთი აფხაზეფეშენ ოკოწკუ ჩკუაში დულჲა ვა რენ. აფხაზეფეში აწინერი მაჟურა ხალკეფეთი აფხაზი დო მარგალეფეშენ ოკოწკუთი ჩკუაში დულჲა ვა რენ. თქვან მუ იზმონთ?

სელჩუქ სიმსიმი: ჟეო-პოლიტიკური დო ჟეო- სტრატეჟიული ხალი მუში სებებითენ, აფხაზეთიში დიხას იროთე ბეჯითობა ქუღუნ თარიხიში მორგვალის. ემუშენითი ხეცალეფე მუთეფეში ოკაპეტანუ შენი დიდი იმპერიაფეს იროთე აფხაზეთიში დიხაფეშა თოლი ქუღუტეს. თქვან ნამოლამიშინით დიდი იმპერიაფეში დოლოხე პერსეფე, არაპეფე, მოღოლეფეთი ქორენ; ენთეფეში ჯოხოფეშენთი მოლაფშინათ. აჲა იმპერიაფეში აჲა ტერიტორჲას რენობაქ ჩქინ პოლიტიკური, ეკონომიური, სოსჲალური დო კულტურული მუნასებეტეფე მომიღეს. თარიხი ნაოხამფაფსთი, მთელი აჲა უნსურეში დოლოხე შინახერი ნარენ, აჲა დეტაჲი ვა რენი?

თქვან ნამოლამიშინით მაანათენ “სინორი” კოჩიშენ კოჭიშა გოჩქვანერი რენ, აშო ვისიმადეფ მა. ნამუ პერიოდიშენ დო ნამუ პერსპეკთიჶიშენ ძიროფთნა, ეჲა ხალიშა მეკირელი რენ აჲა. თარიხიში დოლოხე აფხაზეთის ქუღუტუ აწინერიშენ ჩქვა ჭიტა პოლიტიქური სინორეფეთი, აწინერიშენ ჩქვა დიდო პოლიტიკური სინორეფეთი ქუღუტუ. ლაზი/ მარგალეფე შენითი აჲა ხალი მათქვენან. ეთნიკური სინორეფე დო პოლიტიკური სინორეფე იროთე ართნერი ვა იყვენ. აწინერი აფხაზეთის, მა-19 ოშწანურას ეთნიკური სინორეფე მუშიშენ, ჩქვა ჭიტა ეთნიკური დო ჩქვა ჭიტა სინორეფე ქუღუნ. მარა თარიხური რაბისკაფექ მოწირაფან, აფხაზეთი რტუ აბაზაფექ ეთნიკური დიდონობათენ იროთე ნასქიდუტეს დობადონა. 1810- 1878 წანაფეში დოლოხე, აბაზეფექ ნასქიდუტეს დიხაფეშენ ვითოშეფეთენ კოჩი  მენდიჩქვინუ დო ექ ეჩიდოოვრო ვითოში კოჩი დოსქიდერეტუ . ჭარელი მჯვეში  რაბისკაფეში ჩქინაფათენ ბღარღალაფ მა. უკულე აბაზაფე მენდიჩქვინუში,  აფხაზეთიში ეჲა უკოჩელი დიხაფეშა ქორთუფე დო რუსეფექ დიბარდეს. ედო ქორთუ დო რუსეფეში აჲა კოლონიზასჲონი კაიხეშა იძირენ  წოხლენი- უკულენი წანაფეს ჭარელი მახორობაშენ ამბარონი ოჶიციალური რაბისკაფეშენთი.

თქვანთი ნაგიჩქინან სთერი, გინძე ორაშ მორგვალის უჩამზოღაში გჲულვა ტერიტორჲათი მთელო კოლხიდაში კულტურიში დოლოხე რტუ. კოლხიდაში კულტური ნაწოფხუფტუ ეთნო-პოლიტიკური ხალკეფეში შქას აბაზა ჯინჯონი ხალკეფე (აფსილი, აბაზგი, მისიმჲანი, სანიგი) კალა ეგრისი-ლაზიკა ჯინჯონი ხალკეფეთი ქორტუ. ჟურ კელექ ემდღალეფეში ხალითენ ართიმაჟურა კალა ჯუმალობა ოღოდერენ გინძე ორას ასქერული, პოლიტიკური სფეროს.  ედო რომა, ბიზანტია, პერსიაში ექონი პოლიტიკაფეშა ართოთ ნოდგითეს აბაზაფე დო მარგალეფექ.

აბაზა ჯინჯონი ხალკეფე, ნამთინი ორაფეს, პოლიტიკური მენდაწკომილუთენ ეგრისიში დოლოხე რტეს. ნამთინი ორაფეს აჲა ართობა გოშიბღუ. მარა აბაზეფექთი, ეგრისიში ხალკეფექთი დუდი- მოშლეთინობაფე მუთეფეში შენითი ართოთ ოკვაკიდეს. ნამთინი ორაფეს აბაზეფექ ეგრისითი დიხა დო ხეცალა მუთეფეშის დოლოკათუფტეს. აჲა პერიოდეფეში მორგვალისთი, ჟურ კელეში სინორეფე  იჭიტანერენ ვანა იმჩირანერენ. ანდღანერი ნდღას, ჩქარ მითის ჯედველითენ ეჲა სინორეფე ოზიმუ დო იდიას ამახთიმუში შანსი ვა უღუნ. მარა გურ-წონკიმერობათენ მცხადე მათქვენან: ლაზი/ მარგალეფე დო აბაზეფე აჲა დიხაფეში სვალჲარი ხალკეფე რენან დო დიდო მჯვეში ორაფეშენ დონი  მანძაგერობა დო ჯუმალობა ქუღუნან. ლაზი/ მარგალი ხალკი აბაზეფეში ართნერი ჯინჯიშენ, ნენაშ ართობაშენ დო კულტურიშ ართობაშენ მოხთიმერი ვა რენან მარა აბაზეფეში ირიშენ მჯვეში მანძერეფეშენ ართერი რენან. ხალკეფეში მანძაგერობა, ართნერი ბირაფა ართოთ ობირუს ნუნგაფს. ნამთინი ორაფეს აჲა ბირაფას ჰარმონი ვა უღუნთინა, დიდო ორას ჰარმონიული რენ აჲა ბირაფა. მარა ჩქინიში სთერი, დიდი იმპერიაფეში ლიმაშ დიხაშა ნაქონიქთერენ არ ტერიტორჲას სქიდინა, აჲა ბირაფა კოროთენ ართოთ ობირუ გჭირს. ხოლოთი თარიხიქ აჲა თეზი ჩქინის ნუმხვაჯუფს. იმპერიაფეში ოკოკიდინუფეში დოლოხე დოსქიდერი აბაზეფე დო ლაზი/ მარგალეფექ ართიმაჟურას შველა აკვანდერენან დო ართიმაჟურასთი ნუშველერენან. ართნერი ხალი, მანძაგერეფე ჩქინი ჩერქესეფე შენითი ეშო რენ. ედო ხოლო ჩერქესეფე კალა ეთნიკური, ნენა-კულტურული ართონობა ქომიღუნან ჩქინ.

ართიმაჟურაში თარიხეფეს, კულტურეფეს, ნენაფეს, მკულე ნენათენ ართიმაჟურაში რენობას ჰურმეტი ოღოდუთენ ოშქარული ღირაფე ჲეჩქინდასუნონ, აშო ვიჯერ მა. შურიმშინეფეში დიხა ნარენ შურეფეში დობადონა აფხაზეთის მუეფე ოხვენუ დვაჭირსნა, ეჲა ყვასინონ, თიშენ კუდელიშ ეშო ვიჯერ მა.

ჲულვა აფხაზეთი დო სამარგალოში დიხაფეს ოშქარული სინორი ნაუღუტუ შენი, აჲა ხალიქ იროთე ნუშველერენ კაი მანძაგერობაში ოდიდანუს. მორო, მანძაგერობას კულტურული ოკოთესირუთი იყვენ. ოჩილუ- ოქიმოჯუთენ მზახალობათი ჲეჩქინდერენ. ოშქარული გვარეფეთი ჲეჩქინდერენ. დიდოფეთენ ჲულვა აფხაზეთიშენ ნამთინი გვარეფე მარგალეფეში დოლოხე იძირენ, გჲულვა სამარგალოშენ ნამთინი გვარეფეთი აბაზეფეში დოლოხე იძირენ; აჲა რენ კულტურული ოკოთესირუ. აჲა რენ დემოგრაჶიური დო კულტურული ხამფობა, აშო ვიზმონ მა.

დიცხირიმშინობაშენ ხოლო მოლაგიშინათ: მთელი ხალკეფეს დუდი-მუთეფეშიში დიცხირიმშინობაში კარაკტერისტური დოხმელობა ქუღუნან. აბაზეფეში დიცხირიმშინეფესთი დუდი მუთეფეში  დიცხირიმშინობაში  კარაკტერისტური დოხმელობა დო თარიხური მცხადობა ქუღუნან. აჲა დიცხირიმშიმეფექ აზჰვალა (ართნერი ჯინჯონობა), აჲეშარა (ჯუმალობა) დო აბიფარალარდან (ართერი ბაბაში მოთალეფე) წოფხუფან. აჲა მცხადე ოძირამუ ნავაუნონან ნამთინი კერკელეფე დო ნამთინი კოჩეფექ მცუდი დიცხირიმშინობათენ მაჟურა კოჩეფე მოღერდინაფან. “აბაზეფეში დიცხირიმშენეფე დიდოფეთენ ქორთუ ჯინჯონი რენ” ჲადო ოთქვალუქ აჲა ნოღირას ნუშველს. მა-19 დო მა-20 ოშწანურეფეს კოლონიასტეფეში დობარგინუში პოლიტიკეფეთენ აფხაზეთიში დემოგრაჶჲა თიშენ კუდელიშა იქთირუ. ემუშენ ჶეიდე ოძირამუ ნაუნტუ თიჶლისიში კუდელი ქორთუ პოლიტიკოსეფე, ისტორიკოსეფე, მჭარუ დო ჟურნალისტეფექ ხალკი მუთეფეშის დო მთელი დუნჲას  პროფაგანდა დოყვეს. “აფხაზეთი რენ გურჯისთანიში  ნოწილე რენ, ქორთუფეში თარიხური დიხა რენ”  ჲადო უდოდგინუ პროფაგანდა ოხვენუს ქოგეოჭკეს. იდიაფე მუთეფეში მცხადე ოწირამუ შენითი, აფხაზეთიში ლიმაშ წოხლენი დემოგრაჶიური ხალი ოწირეს ენთეფექ. “აბაზეფეში არ ნოწილე ოჩილდრე კაჶკასჲაშენ აფხაზეთიშა მა-17 ოშწანურას გეხთუ (ინგოროკვაში თეორი), ენთეფეშენ არ ნოწილეთი ქორთუ ჯინჯონი რტუ” ჲადო იდია ოხვენუს ქოგეოჭკეს. ენთეფე ქორთუ ჯინჯონი ნარტუში თეზის ომხვაჯუ შენითი უდოდგინუ დიცხირიმშინეფეშენ მანიფულასჲონი ნაოღოდაფტუ ქეთაბეფე, მაკალეფე, ნოჭარეფეში გამოჩქვუს ქოგეოჭკეს. ანდღანერი ნდღას, ნაჭვათენ ბძიროფთ: თურქიჲეს ნამთინი კერკელეფექ აჲა მცუდი ნოჭაფე იხმარნან. აჲა კერკელეფეში მცუდის მო ნუსიმინით.

ალი იჰსან აქსამაზი: ანდღანერი ნდღას ხვალა არ- ჟურ ოხენცალექ იჩინოფს აფხაზეთიში ჯუმჰურიჲეთი. თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთიში დუდმახვანჯეში დუდკონსულტანტი ჲალჩინ თოფჩუქ აფხაზეთი ვიჩინათმინონანჲა თქვერეტუ 2015 წანას. აფხაზეთიში ეკონომიშ ნაზირი ადგურ არძინბაქ მოკითხერეტუ ვათან ფარტიში გოწონჯღონერი დოღუ ფერინჩექი 2019 წანას. ფერინჩექიქთი ადგურ არძინბაში ხეთენ, აფხაზეთიში დუდმახვანჯე რაულ ხაჯიმბას არ ქარტალი ნუნჯღონერეტუ. ფერინჩექიქ ოთხო ბეჯითი ამბარიშენ მოლაშინაფტუ ქარტალი მუშის: “თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთიქ იჩინასუნონ აფხაზეთიში ოხენცალე. რუსჲაში ჶედერასჲონიქ დო აფხაზეთიში ჯუმჰურიჲეთიქ იჩინასუნონ ოლანდე კიპრისიში თურქული ჯუმჰურიჲეთი. კირიმი რენ რუსჲაში ჶედერასჲონიში დიხა ჲადო გონკვათასუნონ თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთიქ დო ოლანდე კიპრისიში თურქული ჯუმჰურიჲეთიქ. კარაბაღის ერმენისთანიში ხეგედვა ოჩოდინუ შენი რუსჲაში ჶედერასჲონიქ დო აფხაზეთიში ჯუმჰურიჲეთიქ გზალეფე გორასუნონ.” თქვან მუ იზმონთ?

სელჩუქ სიმსიმი: სოვჲეთური ოხენცალე დილიხვუშკულე, დუდმოშლეთინობა მუში ნაგამოგნაფუ, გურჯისთანი კალა ოკოკიდინუშენ ჩქვა გზა ნავადუსქიდუ დო უკულეთი დუდმოშლეთინერი ოხენცალეფეში ამბარგო ნაქოძირუ აფხაზეთიქ მეჭირელი მუჯადელე ჩქარ ვა ნაშქვუ დო კუჩხეფე მუშიშ ჟინ დვადგინერეტუ. ამერიკაში ოკონტალერი ოხენცალეში ასქერული ომხვაჯუთენ, ქორთული არმიაქ, 2008 წანას, ომჟორე ოსეთი დო აფხაზეთის ხე გედვალუ უნტუში, ნაქოგეოჭკუ ორათენ რუსჲაში ჶედერასჲონიქ აფხაზეთი დიჩინუ.

დუდმოშლეთინერი დო ხემოშლეთინერი არ ოხენცალე ნარენ აფხაზეთიში ჯუმჰურიჲეთის პოლიტიკურო თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთი კალა მუნასეფეთეფე მუში მონძინუ დო აღანი ხინჯეფე ოკიდუში ჰაკი ქუღუნ. თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთი კალა აფხაზეთიში ჯუმჰურიჲეთი თარიხურო, ეკონომიკურო, კულტურულო მუნასებეთეფე ნაქუღუნან უჩამზოღაშა მანძაგერი ჟურ დობადონა რენან. აჲა ჟურ დობადონაში პოლიტიკურო ხეცალა, მუხალეჶეტი ვანა პოლიტიკური პარტეფეში სევიჲეს ართიმაჟურა კალა ოკოღარღალუ, აქტეფე ოხვენუ დო მოხთანორა შენი პლანეფეში ომორდინუ რენ ეფთო ნორმალი.

აფხაზეთიში ჯუმჰურიჲეთიში, თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთის ოწკომილუ იროთე პოზიტიური იყუ. აფხაზეთი პარლამენტოქ, 22 ხცალა 1992 თარიღის, დობადონაში დუდმოშლეთინობა გომაგნაფუშკულე, გენდღანის, ვლადისლავ არძინბა ბეგი თურქიჲეშა ქომოხთერეტუ, აჲა გოშინაფუ მინონ მა. ვლადისლავ არძინბა ბეგი დო ჰეჲეთი მუშიში  თურქიჲე მოკითხუქ აფხაზეთიში მანებრა თურქიჲეშა ოწკომილუ მოწირაფან. ემდღაშენ ანდღაშაქის აფხაზ კელეს თურქიჲეშა ართნერი ოწკომილუ ქუღუნ; მუთუ ვა იქთირუ.

აფხაზეთიში ჯუმჰურიჲეთიში არ წოხლენი დუდმახვანჯე რაულ ჰაჯიმბა ბეგი კალა ვათან პარტიში გოწონჯღონერი დოღუ ფერინჩექ ბეღიში შქას ნაგეჭკუ ჟურ კელონი მუნასებეთეფეს ნიყონინენ აფხაზეთიში აწინერი დუდმახვანჯე ასლან ბჟანიაში ხეცალასთი.   ჟურ კელეში ჰეჲეთეფექ თემასეფეს ნაყონუფან, დვაჭირონი დულჲაფე იქიფან, აჲა ქომიჩქინ მა.  ჟურ დობადონაში ჯოხოთენ, ამკათა პოლიტიკური  თემასეფე ფელაფერი ფშინაფ. აჲა ხალი ხოლოთი ნაყონასუნონ, ეშო მეფშვენ მა.

ალი იჰსან აქსამაზი: აღანი ნოჩალიშეფე გიღუნანი? ფუქირონი ამბარეფე გიღუნანი ჩქინდა?

სელჩუქ სიმსიმი:  აწი ჟურ გოჩქვანერი სფეროშენ ქეთაბი ოჭარუ შენი ფხაზიროფ დო არქივეფეს გოშობგორუფ მა. ნოჩალიშეფე ჩქიმიშენ ართერი რენ  “მჯვეში დროფეს აბაზეფეში თარიხი”. მაჟურათი რენ “თურქიჲეს დიასპორას აბაზეფეში ობარგალეფე”. ალლაჰიქ მენჯელი მომჩუნა, “მჯვეში დროფეს აბაზეფეში თარიხი” ჯოხონი მასუმანი ნოჩალიშე ჩქიმი გამიჩქვინასუნონ 2022 წანაში დოლოხე, ეშო მეფშვენ.

ალი იჰსან აქსამაზი: სელჩუქ ბეგი, მა აჲა ინტერვიუ შენი დიდო შუქური გოღოდაფთ. ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ. მარა თქვან ოთქვალუში ჩქვა ნენაფე ვანა მესაჟეფე გიღუნანნა, მუ იყვენ, ენთეფეთი მიწვით. ფიმფილი დიხაშა!

სელჩუქ სიმსიმი: მთინი გიწვათ, აჲა ინტერვიუ შენი ნამიჯოხით შენი მან თქვანდა შუქური ოღოდუ მინონ. აბაზა დო ლაზი/ მარგალი ხალკი დიდო მჯვეში მანებრეფე რენან. ართნერი დიხაფეს ართიმაჟურაშა მენცახერი ვორეთ, აჲა ვიჯერ მა. ართიმაჟურას ჰურმეტი ოღოდუთენ, ომხვაჯუთენ,  კაჶკასჲას ჩქინი რენობა ნამოივარუფს გაგნაფაშა ნოდგითუთენ ჭუმენერი ნდღალეფე ხე ოკოკლიმერი პკიდათმინონან, აშო ვიჯერ მა. აჲათი ოთქვალუ დომაჭირს:  ლაზური/ მარგალური მინობა ვა რენ არ მაჟურა ხალკიში თუდენი მინობა. ნენა მუშითი არ მაჟურა ნენაში დიჲალექტი ვა რენ.  აჲა გაგნაფათენ,  ჶაშისტურ- ქართველისტური გაგნაფაშა ნოდგითუთენ,  ლაზი/ მარგალეფექ მინობა, კულტური დო ნენა მუთეფეშის მანჯობა ყვასუნონან, აშო ვიჯერ მა. გურის მუჭო მეკაგილაფანნა, ალლაჰიქ ეჲა ეშო ჲოჩქინდას. ჰურმეტი დო ყოროფა ჩქიმითენ.