Ali İhsan Aksamaz

(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Yasin Aslan. Yasin Aslan, çalışkan Aydınlarımızdan birisi. Kendisi; eğitimci, akademisyen, araştırmacı, yazar, stratejist. Kendisi, Hür Avrupa ve Azadlık Radyosu’nun Azerbaycan Bölümünün başyazarı, program amiri ve spikeriydi. Çeşitli yayın organlarında yayınlanmış hem Türkçe hem de İngilizce makaleleri var kendisinin. Yasin Aslan’ın yayınlanmış kitapları da var: “Bugün Azerbaycan’da Pantürkizm ve Panislâmizm”, “Can Azerbaycan- Karabağ’da Talan Var”, “Azerbaycan Tam Bağımsızlık Yolunda”, “Azerbaycan Bağımsızlık Mücadelesi”, “Yeni Demokrat Rus Çarları ve Türk Gerçeği”, “Üçüncü Roma’nın Jeopolitik Arzuları”, “Ermenistan Tarihi Yol Ayrımında”, Hazar Petrolleri – Kafkas Kördüğümü ve Türkiye” “21. Yüzyılda Avrasya’da Güçler Dengesi- Sarı İstilâ”, “İleri Tercüme Metodları”, “Gizli Belgeler Işığında Etnik Grupların Devleti Ele Geçirme  Metodları- Baltanın Sapı Bizden”, “İpler Kimin Elinde”, “Tavşana Kaç, Tazıya Tut”, “Güneye Doğru Son Hamle”.

20- 25 yıl önceden günümüze ilişkin doğru analizleri vardı ve analizlerini kitap ve makaleleriyle millete duyurdu Yasin Aslan; ben bu durumu biliyorum.  Bu sebeple de kendisini kıymetli büyüklerimden birisi olarak sayıyorum. Yasin Aslan ile bir söyleşi yaptım. Biyografisi ve jeopolitik analizleri yapan kitaplarından bahsettik. Bu metin, söyleşimize ait. Ali İhsan Aksamaz)

+

Ali İhsan Aksamaz: Siz de isterseniz, lütfen, bize önce biyografinizden bahsedin! Nerede doğdunuz? Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Evli misiniz? Çocuk ve torunlarınız var mı? Şimdi nerede yaşıyorsunuz? Ne işle meşgûlsünüz?

Yasin Aslan: 1953’te Kars’ın Sarıkamış kazasında dünyaya geldim. Ailem Arpaçay’ın SOSGERT köyündendir. İlk ve ortaokulu Kars’ın Aralık kazasında, Liseyi Tokat’ta bitirdi. Eğitim Enstitüsünün İngilizce bölümüne Diyarbakır’da başladım fakat 1977’de Konya’da bitirdim. Eğitim Enstitüsünü bitirdikten sonra aynı okulda öğretim görevlisi olarak çalıştım. 1985’te girdiğim imtihanı kazanarak Almanya’nın Münih şehrindeki Hür Avrupa ve Azadlık Radyosunun Azerbaycan Masasında Başyazar ve spiker olarak çalışmaya başladım. Söz konusu Radyolar 1995’te Çek Cumhuriyetinin başşehri Prag’a taşınıncaya kadar burada çalıştım. On yılı aşkın bir süre bu radyoda çalıştıktan sonra, Başbakan Müşaviri olarak çalışmak için Türkiye’den davet alınca, tereddütsüz bu teklifi kabul ederek Ankara’ya geldim. 2003 yılında emekli oluncaya kadar 3 Başbakanla birlikte çalıştım. Evliyim ve 2 çocuğum ve 2 torunum var.

Ali İhsan Aksamaz: Azerbaycan, Orta Asya Cumhuriyetleri ve Rusya Federasyonu konularında uzmansınız. Yayınlanmış makale ve kitaplarınız var. Kitaplarınızdan konuşalım, lütfen, bize kitaplarınızdan bahsedin! Önce, Azerbaycan’a ilişkin kitaplarınızdan bahsedin bize: “Bugün Azerbaycan’da Pantürkizm ve Panislamizm” adlı kitabınız 1990’da; “Can Azerbaycan- Karabağ’da Talan Var” adlı kitabınız 1992’de; “Azerbaycan Tam Bağımsızlık Yolunda” ve “Azerbaycan’ın Bağımsızlık Mücadelesi”  adlı kitaplarınız da 1992’de yayınlandı. Sovyetler Birliği, 1991’nin sonunda yıkıldı. Biliyorum; siz Sovyetler Birliği zamanında ve sonrasındaki Azerbaycan’a ilişkin sosyal, siyasî, askerî, iktisadî; jeopolitik analizlerinizi makale ve kitaplarınızla duyurdunuz. 1990’lı yılların başında, akademisyenlerin de, aydınların da, siyasetçilerin de çoğunlukla eski ve yeni jeopolitik durumlardan haberleri yoktu; yine de haberleri yok. Ancak siz, önceden bunu, o zamanki jeopolitik durumu çok önceden gördünüz ve akademisyenlere, aydınlara ve siyasetçilere duyurdunuz; siz bu alanda haklı çıktınız. Hem bu kıymetli kitaplarınız hem de o zamanki/ şimdiki akademisyenler, aydınlar ve  siyasetçilerin yetersiz  jeopolitik algılarına ilişkin neler söyleyebilirsiniz?

Yasin Aslan: Sevgili Ali İhsan kardeşim, ‘bilgi kuvvettir.’ Eğer bir konuda geniş bilginiz yoksa, o konu hakkında yapacağınız tahminler de doğru olmayacaktır. Ben o dönemde Türkiye’de, Azerbaycan ve diğer cumhuriyetlerin bütün yayın organlarını okuyan ve takip eden bir kaç kişiden biriydim. Bilgileri birinci elden alıyordum, elbette bilgi edinmek yetmiyor, bir de bu bilgileri analiz etmeniz ve bir sonuç çıkarmanız gerekiyor. Sağlıklı bir sonuç elde etmek için de sağlam bir alt yapınızın olması gerekiyor. Ben yalnızca okuduğum ve edindiğim bilgileri doğru bir şekilde yorumlamaya çalıştım. Yaklaşık 22 yıl önce Hazar’ın millî sektörlere bölüneceğini yazdığım ve bunun haritasını yayınladığım zaman, çoğu bölge uzmanı bu fikrime şüphe ile baktı, böyle bir şeyin olmayacağını iddia edenler de oldu. Ama zaman bizi haklı çıkardı.

Diğer taraftan, Sovyetler Birliği dağılmadan önce ben Sovyet kaynaklarına dayalı yazılar yazıyor ve insanımızı bilgilendirmeye çalışıyordum. Sovyetler Birliğinin dağılacağını yazdığım zaman da yine aynı olumsuz tepkilerle karşılaşmıştım. Bunun mümkün olmayacağını söyleyen bölge uzmanlarının sayısı oldukça fazlaydı. Yine Komünist Gazetesi ve diğer mahalli gazete ev dergilerden alıntılar yaparken, bugün çok yüksek mevkilerde olan bölge uzmanları, Komünist Gazetesinden alıntı yaptığım için benim tutuklanabileceğimi söylüyordu.

Daha fazla örnek verebilirim fakat diğer konulara da vakit ayırmak için bunu burada noktalamayı düşünüyorum. Sevgili Ali İhsan kardeşim, ‘Bakmak farklı şeydir, görmek başka şey’

Ali İhsan Aksamaz: “Yeni Demokrat Rus Çarları ve Türk Gerçeği” adlı kitabınız 1994’de ve “Üçüncü Roma’nın Jeopolitik Arzuları” adlı kitabınız 1995’te yayınlandı. 1995’te yayınlanmış bir başka kitabınız daha var. Bu, “Güneye Doğru Son Hamle” adlı kitabınız. Jirinovski’den tercume; ben öyle biliyorum. Hem bu iki kitabınız hem de Jirinovski’den tercüme çalışmanızla, akademisyenler, aydınlar ve siyasetçilere hangi mesajları vermek istediniz? Bu çalışmalarınızdan bahsedin, lütfen!

Yasin Aslan: Maalesef, ülkemizde uzmanlarımızın çoğu, başkalarının fikirlerinin hamallığını ve taşıyıcılığını yapıyor. Onların yazdıklarını ve söylediklerini marifet sananlar var. Akademisyenler, genç akademisyenler aydınlar ve siyasetçiler mutlaka birinci kaynaklara ulaşmalıdır. Bunun için ilgili kaynakları okuyacak, anlayacak ve yorumlayacak yabancı dile ve alt yapıya sahip olmalıdır. Kulaktan dolma bilgiler veya başkasının ortaya çıkardığı bilgiler üzerinden doğru sonuç çıkarmaya çalışmak fazla sağlıklı bir yaklaşım değildir. Biz başkalarının açtığı yoldan yürümek zorunda değiliz, Kendi yolumuzu kendimiz açmamız gerekir.

Ali İhsan Aksamaz: “Ermenistan Tarihî Yol Ayrımında” adlı kitabınız da 1996’da çıktı. Bir ay oluyor; İran İslâm Cumhuriyeti’nin milletvekillerinden biri, “Azerbaycan haklıydı, ancak biz Ermenistan’ı destekledik, “ dedi. Bu kitabınız ve o İranlı milletvekilinin bu sözü üzerine siz ne düşünüyorsunuz?

Yasin Aslan: Devletler arasında dostluk yoktur, çıkarlar vardır. İran, kendi açıcından doğru olanı yapmaya çalışıyor. Beni ilgilendiren, İran’ın değil Türkiye ve Azerbaycan’ın ne yaptığıdır. Azerbaycan ne yaptı veya yapıyor? Azerbaycan, İran’ın yaptıklarına karşı açıkça başta İran’daki Azerbaycan Türkleri olmak üzere, İran Türkleriyle ilgili ne yaptı? İran Türklerine ne tür yardımlar yaptı veya yapacak? Azerbaycan gibi petrol gelirleri olan bir ülke İran Türklerine yardım edemez mi?

Azerbaycan’ın bu söylediklerimizi yaptığını veya yapacağını gösteren hiçbir gelişmeye şahit olmadım, her halde de olamayacağım. Demek ki, siz devlet olarak gereğini yapacaksınız, eğer gereğini yapmıyorsanız ancak İran’ı kınamakla yetinirsiniz. Oysa İran, etnik temelde en kolay parçalanabilecek ülkelerin başında geliyor. İran nüfusunun çoğunluğunun Türklerden oluştuğu da dikkate alınırsa, bunun çok daha kolay olduğu görülecektir. Türklerin katılımı ve desteği olmadan İran’da rejimi değiştirmek mümkün değildir. Son zamanlarda Türklerin katılımı olmadan yapılan bazı ayaklanmalar da bu iddiayı ispata yeterlidir. Kısaca şunu söylemek istiyorum, kusuru kendimizde arayacağız, başkalarında değil.

Ali İhsan Aksamaz: 1997 tarihli “Hazar Petrolleri- Kafkas Kördüğümü ve Türkiye” ve 2004 tarihli “21. Yüzyılda Avrasya’da Güçler Dengesi- Sarı İstilâ” adlı kitabınızla akademisyenler, aydınlar ve siyasetçilere hangi jeopolitik mesajları veriyorsunuz? Lütfen, bize de kısaca bahsediniz!

Yasin Aslan: Maalesef, mevcut eğitim sistemimiz okuyan, okuduğunu anlayan ve anladığını analiz edebilen insanlar yetiştirmiyor. Üniversitelerimizde hazırlanan tez sayısı ve konu dağılımı da bu iddiamızı doğruluyor. Artık başkalarının çalışmalarından kopyala-yapıştır yöntemiyle aşırmalar bir hayli artmıştır. Ben kendimden örnek vereyim. Yine bugün yüksek görevde olan bazı kişiler, kaynak göstermeden benim kitabın neredeyse tamamına yakınını kendi kitabına aktarmış. Göz boyamak için kitabın sonuna faydalandığı kaynaklar arasına, benim kitapları yazmış. Ancak kendi kitabında kaynak olarak, kitabı, alıntıyı aldığı sayfayı değil, benim kitapta gösterdiğim orijinal kaynak göstermiş. Bir başkası benim bir makalemi olduğu gibi almış, girişe bir cümle, sonuç bölümüne bir cümle eklemiş, yine adımdan bahsetmeden, makalemden bahsetmeden, makaleyi kendi adına yayınlamıştır. Bunlar benim ve benim gibi insanların emeğini çalıyorlar. Peki onların tezlerini okuyan ve değerlendiren hocalarımız ne yapıyor? Onlar neden bu konularda hassas davranmıyorlar? Bu işler kuralına uygun olarak yapılsa, insanlar başkalarının emeğini çalamazlar.

Durumun hep böyle olduğunu söylemiyorum, ama durum fazla iç açıcı değildir. Yalnız bir kaç kişinin hassas davranmasıyla mesele çözülmüyor. Herkes, hepimiz hassas davranmalıyız. Önce bilime, sonra ona katkı yapanların emeğine saygı göstermeliyiz. Bu tür hırsızlıklar er-geç ortaya çıkıyor. İnsan utanacağı davranışlardan sakınmalıdır.

Eğitim seviyemiz, üniversitelerimizin dünya çapındaki durumu da bulunduğumuz yeri özetliyor. Geldiğimiz durumda fazla hoşnut olduğumu söyleyemem.

Ali İhsan Aksamaz: “Gizli Bilgiler Işığıyla Etnik Grupların Devleti Ele Geçirme Metodları- Baltanın Sapı Bizden” adlı kitabınız 2005’te çıktı. “İpler Kimin Elinde”  adlı kitabınız 2016’da yayınlandı Kitabınızın içeriğinden baştan aşağıya derinlemesine bilgim var.  Ancak yine de bize söyleyiniz; okuyucularınıza hangi bilgileri veriyorsunuz?

Yasin Aslan: Ülkemizde hemen hemen herkes, şu veya bu şekilde, ülkemize dışarıdan müdahale edildiğine inanıyor ama bunu bir türlü ispatlayamıyor veya ortaya koyamıyor.

Bu yüzden gizli belgeler, gizliliği kaldırılmış belgeler ve orijinal kaynaklara dayanarak, şimdiye kadar bir türlü açığa çıkarılamayan ‘Gizli Elleri’, bizi dışarıdan kontrol ettiğine inandığımız sistemin nasıl kurulduğunu, nasıl çalıştığını ve kendisini nasıl gizlediğini, insanlarımızın iradesine ve beyinlerine nasıl ipotek koyduğunu, bazılarının ruhlarını nasıl satın aldığını ve hangi kaynaklardan beslendiğini ortaya koymaya çalıştım.

Son yüz yıldır perde arkasında ipleri ellerinde tutanlar, aslında basit fakat etkili bir sistem kurmuştur. Güç merkezleri hükümran oldukları ve perde arkasından idare ettikleri ülkelerde özellikle kendilerine hizmet edecek olan grupları veya aileleri tespit ediyor, onları gizli teşkilât ve yapılanmalarla kendilerine bağlıyor, onları eğitiyor, toplumda söz sahibi olması için ekonomik olarak güçlenmesini sağlıyor, bütün akımları temsil eden aydınları ve yöneticileri yaratıyor ve onların yardımıyla ülkeyi kontrol etmeye çalışıyorlar. Söz konusu gizli teşkilâtlardan birisi, son zamanlarda kısmen de olsa halka açılmaya çalışan ve bu bağlamda üyelik yaşını 18’e indiren Mason Localarıdır. Onların nasıl teşkilâtlandıklarını, hangi sembolleri kullandıklarını, bu sembollerin hangi anlama geldiğini, kime inandıklarını,  kimlere ve neye hizmet ettiklerini, kısacası; Masonluğun bir din olduğunu, tanrılarının kim olduğunu ve yalnızca Yahudilere hizmet ettiklerini birinci el ve gizli Mason belgeleriyle ortaya koyuyoruz.  Bunduğumuz belgeler, bu kuruluşla ve diğer gizli cemiyetlerle ilgili sis perdesini tamamen ortadan kaldırıyor.

Eğer siz sistemin nasıl kurulduğunu ve işlediğinizi bilmezseniz, kişilerle uğraşırsınız. Kişilerle uğraşmak zaman kaybından başka bir şey değildir çünkü sizi doğru hedefe götürmez.

Yapabileceğimiz şeyleri şöyle özetleyebiliriz:

Araştırmak, okumak, okuduğunu anlamak, anladığını analiz etmek

Ali İhsan Aksamaz: Başka çalışmalarınız da var mı. Bu, Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarma. Kitabınızın adı “Tavşana Kaç, Tazıya Tut”. Rahmetli Bahtiyar Vahapzade, bu kitabıyla bize hangi bilgileri aktarıyor?

Yasin Aslan: Rahmetli Bahtiyar Vahapzade’nin “Tavşana Kaç, Tazıya Tut” adlı kitabını Türkiye Türkçesine aktardım. Kitabın orijinal adı ‘Şenbe (Cumartesi) Gecesine Giden Yol’ idi. Daha sonra “Tavşana Kaç, Tazıya Tut” şeklinde değiştirdim. Kitap,  ’20 Ocak Kanlı Bakü Olaylarını’ anlatıyor. Azerbaycan liderlerinin Sovyet ordusunu ülkeye çağırmasıyla 150’ye yakın sivili katletmiş ve yüzlerce kişiyi yaralamıştı. Olaya şahid olan ve bu konuda da çok etkili bir şiir yazan Bahtiyar Vahapzade’nin eseri kandondurucu niteliktedir. Kısacası kitap, ’20 Ocak Kanlı Bakü Olayları’yla ilgilidir. Onu bir kaç gün içerisinde Türkiye Türkçesine aktarmak da bize nasip oldu.

Ali İhsan Aksamaz: “İleri Tercüme Metodları” adlı çalışmanız diğer çalışmalarınızdan farklı; meslekî bir çalışmanız. 1980’li yılların başıydı, ben de Konya’da, Eğitim Fakültesi’nde sizin öğrencilerinden birisiydim. Derslerinizden biliyorum; mesleğinizi seviyor ve bizlere canla-başla İngiliz Dili Gramerini öğretiyordunuz. Her zaman ders materyalleriniz elinizdeydi. Baştan aşağıya bize öğretiyordunuz. Çok güzel de el yazınız vardı. En bilgili ve çalışkan Hocamızdınız. Şimdi söylemek zorundayım; siz, bana da yardımcı olmuştunuz ve Konya’da bir de iş bulmuştunuz. “İleri Tercüme Metodları” adlı kitabınızın içeriğinden de bize bahsedin, lütfen!

Yasin Aslan: “İleri Tercüme Metodları” talebelik ve hocalık yıllarında öğrendiklerimizin bir kısmının toplandığı ve tecrübelerimizin paylaşıldığı bir kitaptır. Aslında bir ihtiyaç üzerine o kitabı yayınladık. Tanıdığım kişiler ve bazı arkadaşlar, benden onlara kurs vermemi istediler. Kurs veremeyeceğimi söylediğimde bu sahadaki tecrübelerimizi paylaşabileceğimiz bir kitap hazırlayıp hazırlayamayacağını sordular. Ben de ikinci isteklerini gerçekleştirebileceğimi söyledim ve kitabı hazırlayıp bastırdık. Kitap bir hayli ilgi gördü, hatta bazı üniversitelerde tabiri caizse, tercüme derslerinin el kitabı haline geldi. Geri dönüşler, yorumlar beklediğimden daha iyi idi. Elbette biz de bundan mutluluk duyduk.

Ali İhsan Aksamaz: Yeni makale ve/ya kitap projeniz var mı? Bize yeni müjdeler verecek misiniz?

Yasin Aslan: Allah bize yaşama sevinci verdiği ve bu can bu bedende durduğu sürece yazmaya, insanlarımızı aydınlatmaya gayret edeceğiz. Her hafta en azından 500-750 sayfa belge ve yazı okuyorum. Allaha şükür, bizde kaynak bol, bu yüzden de çeşitli konular üzerinde çalışıyorum. Kitap veya makale yazmak sara nöbetine benziyor; siz istediğiniz zaman değil, içinizden geldiği zaman yazabiliyorsunuz. Birkaç projemiz var, inşallah kısa zamanda onları gerçekleştirme fırsatı buluruz.

Ali İhsan Aksamaz: Ben bu söyleşi için size teşekkür ederim. Baştan aşağıya güzelce sorularımı cevapladınız. Siz de isterseniz, bu söyleşimizi sonlandıralım. Ancak yine de söyleyecekleriniz varsa, buyurun, lütfen onlardan da bahsediniz! Allah, çoluk-çocuğunuzla beraber sizi her zaman mutlu kılsın!

Yasin Aslan: Ali İhsan Gardaşım, bana düşüncelerimi aktarma fırsatı verdiğin için sana teşekkür ediyor, başarılar diliyorum.

+

“Çkinapa ren Menceli. Oʒ̆k̆edu do ožiramu ar va ren!”

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi ren Yasin Aslani. Yasin Aslani ren dulyamxvenu gamantanerepe çkinişi art-arti. Ti-muşi ren magamantane, ak̆ademisyeni, magoşogore, mç̆aru, st̆rat̆ejist̆i. Radio Dudmoşletineri  Avrop̆a do Radio Dudmoşletinobaşi Azerbaycanişi Noʒ̆ileşi dudmç̆aru, p̆rogramişi umçane do sp̆ik̆eri rt̆u xolo emu. Çkvadoçkva jurnalepes gamiçkvineri hemi Turkuli hemiti İnglisuri mak̆elepe kuğun emus. Yasin Aslanis kuğun gamiçkvineri ketabepeti: “Panturkizmi do Panislamizmi andğaneri Azerbaycanis”, “Şurimşine Azerbaycani- Yağma koren K̆arabağis”, “Azerbaycani Mteli Timoşletinobaşi Gzas”, “Azerbaycanişi Timoşletinobaşi Ok̆vak̆idinu”, “Ağani Demok̆rat̆iuli Rusuli ʒarepe do Turkuli Mʒxade”, “Masumani Romaşi Jeop̆olit̆ik̆uri K̆vandape”, “Ermenistanişi Tarixi Ok̆ogzas”, Xazarişi Neftepe – K̆afk̆asiuri Dolok̆ireloba do Turkiye”, “Mencelepeşi Balansi Avrasias Eçi do maartani Oşʒ̆anuras- Kvint̆eli İstila”, “ʒ̆oxlextimeri Tercumeşi Suverepe”, “Mpuleri Rabisk̆apeşi Toliten Et̆nik̆uri Grubepeşi Oxenʒales Xe Gedvuşi Suverepe- Argunişi Ondreʒ̆e Çkinden”, “Tok̆epe Miepek xes okaçapan”, “Mʒkvit̆uras İmt̆i, Tazis Oç̆opi”, “Çodinoni Okimoloba Omjorek̆eleşa”.  20- 25 ʒ̆ana ʒ̆oxleşen andğaneri dğalepeşen mtini analizepe kuğut̆u do analizepe muşi ketabepe do mak̆alepe muşiten milletis gamognapu Yasin Aslanik; ma aya komiçkin.  Emuşeniti emu ğorsoni umçanepe çkimişi art-arti pşinap. Yasin Aslani k̆ala ar int̆erviu dop̆i ma. Edo muşi biyografi do jeop̆olit̆ik̆uri analizoni ketabepe muşişen molapşinit çkin. Aya ren çkini int̆erviuşi t̆ekst̆i. Ali İhsan Aksamazi)

+

Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti ginonan na, ipti biyografi tkvanişen molamişinit, mu iqven! So yeçkindit? Namu nʒ̆opulapes igurit? Çileri reti? Berepe do motape giqonunani? Aʒ̆i so skidurt? Mu dulya ikipt?

Yasin Aslani: Ma dovibadi (1953) vit̆on çxoro oşi do jure neçi do vit̆o sum ʒ̆anas, noğa K̆arsi- Sarik̆amişis. Ocaği çkimi ren Arpaçayişi oput̆e  Sosgert̆işen. Ma vik̆itxi geç̆k̆apuroni  do oşkenoni nʒ̆opulape  noğa K̆arsi- Aralik̆is. Dovoçodini Liseşi gamantana-gurapa çkimi noğa T̆ok̆atis. Noğa Diyarbakirişi Gamantanaşi İnst̆it̆ut̆işi İnglisuri Nenaşi Burmes ogurus kogevoç̆k̆i, mara noğa K̆onyas dovoçodini gamantana çkimi,  (1977) vit̆on çxoro oşi do sume neçi do vit̆o şkvit ʒ̆anas. Gamantanaşi İnst̆it̆ut̆işk̆ule, mamgurapalo doviçalişi ma artneri nʒ̆opulas. (1985) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do xut ʒ̆ana rt̆u, ma imtianis kamapti. Edo eya imtianişen gecgineri kogamapti. Ed eya gecginobaten, Alamanyaşi noğa Munixis gedgineri Dudmoşletineri  Avrop̆a do Radio Dudmoşletinobaşi Azerbaycanişi Masaşa dudmç̆aru do sp̆ik̆eri doviqvi; doviçalişi.  Aya Radiope itirinu Çexyaşi Cumhuriyetişi nananoğa P̆rağişa (1995) vit̆on çxoro oşi do otxo neçi do vit̆o xut ʒ̆anas. Edo emindroşakis, aya dulyas doviçalişi. Vit ʒ̆anaşen ginže oras aya radios doviçalişi. Uk̆ule nananoğa Ank̆araşen ma micoxes dudnazirobaşi moadgilobaşi p̆ost̆is oçalişu şeni. Dobadonaş qoropaten, mutu umeşvenuten govonk̆vati ma. Edo nananoğa Ank̆araşa komepti. (2003) eçi oşi do sum ʒ̆anas t̆ek̆audi gamapti, emindroşakis sum dudnaziri k̆ala doviçalişi ma aya p̆ost̆is. Çileri vore do jur bere do jur mota komiqonun.

Ali İhsan Aksamazi: Azerbaycani, Oşke Asiaşi Cumhuriyetepe do Rusyaşi Federasyonişen ambaroni eksp̆ert̆i ret. Gamiçkvineri mak̆alepe do ketabepe giğunan. Ma minon, ketabepe tkvanişen bğarğalat, ketabepe tkvanişen molamişinit, mu iqven! ʒ̆oxle, Azerbaycanişen ambaroni ketabape tkvanişen molamişinit! “Panturkizmi do Panislamizmi andğaneri Azerbaycanis” coxoni ketabi tkvani 1990 ʒ̆anas; “Şurimşine Azerbaycani- Yağma koren K̆arabağis” coxoni ketabi tkvani 1992 ʒ̆anas; “Azerbaycani Mteli Timoşletinobaşi Gzas” do “Azerbaycanişi Timoşletinobaşi Ok̆vak̆idinu” coxoni ketabepe tkvaniti gamiçkvinu1992 ʒ̆anas. Sovyetistani dilixvu 1991 ʒ̆anaşi çodinas. Ma komiçkin; tkvan Sovyetistanişi oraşi do Sovyetistanişk̆uleni Azerbaycanişen ambaroni mtini  sosyaluri, p̆olit̆ik̆uri, askeruli, ek̆onomiuri; jeop̆olit̆ik̆uri analizepe tkvani  ognapt̆it aya ketabepe tkvaniten. 1990-oni ʒ̆anapeşi geç̆k̆alas, ak̆ademisyenepesti, gamantanerepesti, map̆olit̆ik̆epesti didopeten mcveşi do ağani jeop̆olit̆ik̆uri xalepeşen ambari va uğut̆es; xoloti va uğunan. Mara tkvan ʒ̆oxleşen aya, emindroneri ağani jeop̆olit̆ik̆uri xali žirit do  ak̆ademisyenepe, gamantanerepe do map̆olit̆ik̆epes ognapit; edo tkvan hak̆li gamaxtit aya speros. Hemi aya ğirsoni ketabepe tkvani hemiti emindroneri/ aʒ̆ineri  ak̆ademisyenepe, gamantanerepe do map̆olit̆ik̆epeşi ubağine jeop̆olit̆ik̆uri gagnapa şeni muepe gatkvenan tkvan?

Yasin Aslani: Qoropeli Ali İhsan Cuma çkimi, “çkinapa ren menceli.” Namtini dulyapeşen dobağine çkinapa va giğut̆anşi, emk̆ata dulyapeşen simadepe tkvaniti mtini va gaqvenan. Azerbaycani do majura cumhuriyetepeşi mteli ketabi-gazeta- jurnalepe  vik̆itxupt̆i ma emindros. Emindros aʒ̆ineri steri eya muxurepeşen ambaroni dido k̆oçi va rt̆u. Emk̆ata ambaroni ar-jur k̆oçişen arteri vort̆i ma emindros. Aşoten maartani xeşen  ambarepe domaqu ma. Moro mu, çkinapa gaqvanşi, aya va dogibağun; aya çkinapaşi oanalizu do entepeşi noğira oʒ̆iramuti dogaç̆irnan. Milletis mtini noğira oʒ̆iramu şeniti, k̆ap̆et̆i tudenmoʒ̆opxaşi mance oqopimu dogaç̆irnan.

Ma ekoni ambarepe tişen k̆udelişa dovik̆itxi do aşoten ekoni dulyapeşen ambaroni doviqvi. Edo xvala ekoni ambarepe mç̆ipaşaşi voanalizi do eşoten vognapi. Mexole (22) eçi do jur ʒ̆ana ʒ̆oxleşen eşo p̆ç̆ari ma: Xazarişi muxuri ok̆oirtasunon milleturi sekt̆orepeşi oşkesya. Aya ambarişi xarit̆ati gamavoçkvi ma. Muxurişi emindroneri eksp̆ert̆epeşen didok ğula gomiʒ̆k̆edu simada do zmonas. Eşo dulya va iqven yado idias rt̆es namtinepe. Mara emindroneri ekoni analizepe çkimi ixorʒelinu tarixişi tes.

Majura k̆elendo, Sovyetistanişi ora rt̆u, emindroneri gamiçkvineri Sovyeturi odudepe mskvaşa vik̆itxupt̆i do k̆oçepe çkini gok̆uʒxinuşi gzalepe bgorupt̆i ma. Sovyetistanişi doloxuşen ʒ̆oxleni orape rt̆u;  mak̆alepe dop̆ç̆ari do Sovyetistani dolixvasunan mado  vognapi milletis. Emindrosti negat̆iuri reaksiyonepe momçes namtinepek.  Aşo dulya va iqven. Aya analizi realist̆uri va ren. Mʒudi ren yado ğarğalapt̆es ekoni muxurepeşi emindroneri eksp̆ert̆epek. Edo amk̆ata  eksp̆ert̆işi muk̆onobati ar-jur vardo, dido rt̆u emindros. K̆omunist̆i coxoni gazeta do ekoni majura muxuruli gazeta do jurnalepeşen nok̆vatepeten, Sovyetistanişi doloxuşen ambaroni mak̆alepe p̆ç̆arupt̆i ma xolo. Mara andğaneri ndğaşi dido mağali p̆ost̆epeşen eksp̆ert̆epek eşo miʒ̆umert̆es:   Gazeta  K̆omunist̆işen nok̆vatepeten mak̆alepe ç̆arup si; aya dulya ren dido oşkurinoni. Giçkit̆as, si cixaşa mendegoçkvasunonan.

Amk̆ata majura noʒ̆irenepeti memaçen ma, mara majura ambarepeşen molaşinu dido k̆ai iqven. Aya dulyaşen ak̆onari oğarğalu domibağunan. Ora miğut̆an do majura dulyapeşen bğarğalat. Qoropeli Ali İhsan Cuma çkimi, “Oʒ̆k̆edu do ožiramu ar va ren, çkvaneri ren”.

Ali İhsan Aksamazi: “Ağani Demok̆rat̆iuli Rusuli ʒarepe do Turkuli Mʒxade” coxoni ketabi tkvani 1994 ʒ̆anas do “Masumani Romaşi Jeop̆olit̆ik̆uri K̆vandape” coxoni ketabi tkvaniti 1995 ʒ̆anas gamiçkvinu. 1995 ʒ̆anas gamiçkvineri ar çkva ketabi çkva kogiğunan. Aya ren “Çodinoni Okimoloba Omjorek̆eleşa” coxoni ketabi do Jirinovsk̆işen tercume; eşo komiçkin ma. Hemi aya jur ketabi tkvaniten hemiti Jirinovsk̆işen tercume noçalişe tkvaniten, ak̆ademisyenepe, gamantanerepe do map̆olit̆ik̆epes mu mesajepe meçamu gint̆es? Amk̆ata noçalişepe tkvanişen molamişinit, mu iqven!

Yasin Aslani: Uxelobaşi ambari ren, dobadona çkinişi eksp̆ert̆epeşen dido ren majurapeşi fik̆irepeşi matirale; galenepeşi  fik̆irepeşi matiraloba ikipan entepek. Amk̆ata k̆oçepeşi noç̆arepe do notkvamepe marifeti şinapan namtinepek. Ak̆ademisyenepe, ağanmordale  ak̆demisyenepe, gamantanerepe do map̆olit̆ik̆epes ok̆itxu dvaç̆irnan  maartani odudepeşen; aya ren irişen beciti. Amk̆ata dulyapeşen ambaroni odudepe ok̆itxu, oxoʒ̆onu do entepeşen molaşinu şeniti, entepes galenişi nena do  tudenmoʒ̆opxaşi mance oqopimu dvaç̆irnan. Majurapeşen ognuten varna çkvalepeşi ambariten, çkineburi dulyape oxoʒ̆onu, oanalizu do gzalepe oʒ̆iramu va ren dido pelaperi. Çkvalepeşi noxveneten gzas gedgitu va domaç̆irnan çkin. Gza çkini oxvenu domaç̆irnan.

Ali İhsan Aksamazi: “Ermenistanişi Tarixi Ok̆ogzas” coxoni ketabi tkvani kogamaxtu 1996 ʒ̆anas. Ar tuta iqven; İran İslamişi Cumhuriyetişi mebusepeşen arik “Azerbeycani hak̆li rt̆u, mara çkin Ermenistanis mevumxvacitya tku. Aya ketabi do em İranuri mebusişi aya notkvame şeni muepe izmont tkvan?

Yasin Aslani: Oxenʒalepe p̆anda manebra va renan; p̆anda manebroba va uğunan entepes entepeşi şkas; manebroba vardo, menfaati ren beciti oxenʒalepeşi şkas. İranik ikips ʒ̆ori dulyape dudi muşi şeni. İranişi noxvene vardo, Turkiye do Azerbaycanişi noxvene monç̆elnan. Azerbaycanik mu qu varna mu ikips? İranişi noxvenepeşa medginu şeni, İranişi Azerbaycanişi Turkepe, İranişi Turkepe şeni ʒ̆oxleşen gonʒ̆k̆imero mu qu Azerbaycanik? İranişi Turkepes muç̆oşi nuşvelu do nuşvelasunon? Azerbaycani ren neftiten xampa; İranişi Turkepes meşvelu şeni gzalepe va ažireni amk̆ata xampa dobadonas?

Jile molapşini ma, ekoni golakteri ambarepe onʒ̆uranu şeni, aʒ̆işa çkar mutu va qu do aʒ̆iti çkar mutu va ikips Azerbaycanik; xveneri çkar mutu va mažiru ma, çkar mututi va mažirasunon ma. K̆aixeşa oxoiʒ̆onen, tkvan oxenʒale ret na, dvaç̆ironi dulya qvaginonan; dvaç̆ironi dulya va ikipt na, İrani xvala op̆et̆est̆u gonç̆elnan.

Mtini giʒ̆vat; İranişi et̆nik̆uro goşobğinu ren dido perpu, amk̆ata dido et̆nik̆oni dobadonapeşi doloxe ʒ̆oxlemxtimu ren. Andğaneri İranişi maxorobaşi dido Turkepek ʒ̆opxupan. Aya meçkineri mʒxade ambarişi teten, İranişi et̆nik̆uro goşobğinu ren umosi perpu. Turkepe va rt̆anşi do mxuci va meçanşi, İranis rejimişi oktiru va aqven. Çodina orapes, namtinepek İranişi rejimişa yedgites, mara gecginoba va moges entepek, İranişi Turkepek tiezdimerepes va  numxvaces do emuşeni. Turkepe va rt̆anşi, gecginoba va yeçkindun. Mk̆ule nenaten giʒ̆vat, mtelis k̆usuri kuğun, mara çkinti uk̆usure va voret,  irişen ʒ̆oxle çkini k̆usuris voʒ̆k̆edat çkin; aya domibağunan.

Ali İhsan Aksamazi: 1997 tariğoni “Xazarişi Neftepe- K̆afk̆asiuri Dolok̆ireloba do Turkiye” do 2004 tariğoni “Mencelepeşi Balansi Avrasias Eçi do maartani Oşʒ̆anuras- Kvint̆eli İstila” coxoni ketabepe tkvaniten ak̆ademisyenepe, gamantanerepe do map̆olit̆ik̆epes mu jeop̆olit̆ik̆uri ambarepe ognapapt? Mk̆ulo çkinti molamişinit, mu iqven!

Yasin Aslani: Uxelobaşi ambari ren, aʒ̆ineri gamantanaşi sist̆emi çkinişen gamaxtimeri  k̆oçepes  ok̆itxu, oxoʒ̆onu do ambarepe mutepeşi oanalizuşen ambari va uğunan. Universit̆et̆epe çkinişen gamaxtimeri t̆ezepeşi muk̆onoba do aya t̆ezepeşi k̆lasifik̆asyoni şk̆elenti itasdik̆inen aya idia çkini. Majurapeşi noçalişepeşen mexireli noʒ̆ilepeten xveneri ak̆ademiuri noçalişepeşi muk̆onoba dido manžinu andğaneri ndğalepes; amk̆ata suveriten ak̆ademiuri noçalişepe manžineren. Dudi çkimişen amk̆ata dulyaşi ambari mekçat tkvanda; xolo andğaneri ndğas, mağali p̆ost̆oni namtini k̆oçepek tişen k̆udelişa mtelo ketabi çkimiten ar ketabi gamoçkverenan. Mara xolo am k̆oçepek ketabişi nanaodude do çkimi coxo va meçerenan ketabi mutepeşişi doloxe. Milleti gopucu şeni, majura odudepe k̆ala çkimi ketabepeşi coxopeti kogedverenan ketabişi çodinas. Mara ketabi çkimişen nok̆vatepeşi but̆k̆apeşi nomeri vardo, majurapeşen odudepe çkimişi coxope meçerenan am k̆oçepek. Majura koçikti ar mak̆ale çkimi tişen k̆udelişa mtelo gamoçkveren dudi muşişi coxoten; mak̆ale çkimişi amaxtimoni do gamaxtimonis tito cumle muşi kogedveren do eşo. Am k̆oçikti xolo coxo çkimişen do mak̆ale çkimişen va molaşineren. Amk̆ata k̆oçepek çkimi steri k̆oçepeşi noçalişepe ixirnan. Dulya aşo ren. Xocapek amk̆ata k̆oçepeşi t̆ezepe ik̆itxupan do p̆uani meçapan; am t̆ezxocapek mu ikipan? Entepek muşeni miç̆ipaşaşi dulya va ikipan? Aya dulyape mtini suveriten ixvenanşi, k̆oçepes majurapeşi emeği mexiruşi zmona va duskidun.

Aya dulya p̆anda aşo ren mado va matkven ma, mara xali çkiniti mtelo k̆ai va ren.  Xvala ar-jur k̆oçişi mtinobaten, aya sosyaluri žabunoba va  ik̆aren. K̆arta koç̆i, Çkin mteliti mtibobaşi gzas gedgitu domaç̆irnan. ʒ̆oxle çkinobas, uk̆açxeti umçanepeşi emeğis oğirsu domaç̆irnan çkin. Amk̆ata maxiralepeşi ambarepe eşo varna aşo oxoiʒ̆onen. Oncğoreşi dulyapeşen omendranu dvaç̆irs.

Gamantana do universit̆et̆epe çkinişi xalik k̆aixeşa moʒ̆irapan çkini sva mteli kianas. Aʒ̆ineri xali çkini k̆ai maʒ̆oneni, var, k̆ai va maʒ̆onen; aşo matkven ma.

Ali İhsan Aksamazi: “Mpuleri Rabisk̆apeşi Toliten Et̆nik̆uri Grubepeşi Oxenʒales Xe Gedvuşi Suverepe- Argunişi Ondreʒ̆e Çkinden” coxoni ketabi tkvani kogamaxtu 2005 ʒ̆anas. Ketabi tkvanişi dolorenaşen tişen k̆utelişa ambari komiğun ma. Mara xoloti miʒ̆vit; mu ambarepe meçapt mak̆itxalepe tkvanis? “Tok̆epe Miepek xes okaçapan” coxoni ketabi tkvani gamiçkvinu 2016 ʒ̆anas. Aya ketabi tkvaniten mu ambarepeşen molamişinapt? Aya ren çodina ketabi tkvani!

Yasin Aslani: Galenepek Turkiyeşi doloxeni dulyapeşa nodgitupan, galenepes Turkiyeşa toli kuğunan yado icers eşo-aşo dobadona çkinişi k̆arta k̆oçik, mara aya dulyaşi isp̆at̆i va axvenen varna aya dulyapeşi ambarepe ognapuşi menceli entepes va aqvenan. Amuşeniti mpuleri rabisk̆ape, aʒ̆i serbest̆i mcveşi mpuleri rabisk̆ape do orijinaluri odudepeten, aʒ̆işa uçkineri “Mpuleri Xepeşi” ambarepe ognapu şeni doviçalişi ma ketabi çkimiten. Galenepeşi “Mpuleri Xepeşi” aya sist̆emik oktalaps k̆oçepe do dobadona çkini mado vicer ma. Muç̆oşi geidginu, muç̆oşi içalişeps do muç̆oşi dudi muşi impulaps, muç̆oşi k̆oçepe çkinişi irade do kunepes xe gedumers, muç̆oşi namtinepeşi şuri yeç̆opups do namu odudepeten skidun aya sist̆emik. Amk̆ata dulyapeşi ambarepe vognapi ketabi çkimiten.

Çodinuri oşʒ̆anuraşen doni, namtinepek t̆k̆obaşa tok̆epe xes okaçapan perdeşi majura k̆elendo. Edo mtini giʒ̆vat; basiti, mara tesironi ar sist̆emi gedginerenan entepek. Mencelişi şkagurepes kuğunan xeʒaloba namtini dobadonapeşi doloxe. Eya mencelişi şkagurepek oktalapan aya dobadonape perdeşi majura k̆elendo. Entepek žiropan k̆udeli grubepe do ocağepe do entepe oteşkilapan trageri gzalepeten. Aşopeten entepeşa dudi gendrik̆upan emk̆ata k̆oçepek. Dudi gendrik̆eri k̆oçepe onʒ̆opulapan do lamtinalaşi doloxe ekonomik̆uri mencelişi mance iqvan yado entepes numxvacupan eya mencelişi şkagurepek. K̆arta p̆olit̆ikuri gubepeşi gamantanerepe do maktalepe yoçkindaps do entepeşi xeten dobadona oktalu şeni gzalepe gorups aya mencelik. Molaşineri trageri teşkilatepeşi art-arti ren Masonepeşi Locape. Çodinuri orapes, xalk̆işa meç̆işu şeni, mʒika rt̆as nati, nek̆nape mutepeşi gonʒ̆k̆es; aʒ̆i Masonepeşi Locapeşa mak̆aturobaşi ʒ̆ana iqu (18) vit̆o ovro. Entepek muç̆oşi oteşkilapan,  namu simbolepe ixmarnan, aya simbolepeşi oxoʒ̆onapa, mis ucerapan,  miepes do  namu noğiras nuxizmet̆upan; mk̆ule otkvaluten, Masonoba ar dini ren, trangi mutepeşi mi ren, xvala Yahudepes nuxizmet̆upan, amk̆ata ambarepe vonapapt, mara maartani xeşen do mpuleri Masoniş rabisk̆apeten.  Çkin bžirit mpuleri rabisk̆epe. Edo eya rabisk̆epeten, eya teşkilati do majure trageri cemiyetepeşi xali kogamaxtu mjoraş teşa.

Uçkine k̆arta k̆oçi k̆ala ok̆obu vardo, aya sist̆emi muç̆oşi geidginu do muç̆oşi içalişeps; aya sist̆emi k̆ala ok̆obu domaç̆irnan. Sist̆emişi noxvenepeşen ambari va giğut̆anşi, uçkine k̆arta k̆oçi k̆ala ok̆obut; ayati ren mʒudişi. Uçkine k̆oçepe k̆ala ok̆obuten, ora gogindinun. Uçkine k̆oçepe k̆ala ok̆obuk çkin mʒ̆k̆upis kodomit̆alepan.  Mk̆ule otkvaluten eşo matkven ma; goşogoru, ok̆itxu, oxoʒ̆onu do oanalizu domaç̆irnan.

Ali İhsan Aksamazi: Ar çkva noçalişe çkva kogiğunan. Aya ren Azerbaycanişi Turkulişen Turkiyeşi Turkulişa adap̆t̆asyoni. Ketabis coxons “Mʒkvit̆uras İmt̆i, Tazis Oç̆opi”. Ramet̆li Baxtiyar Vaxapzadek aya ketabi muşiten mu ambarepe momçapan?

Yasin Aslani: Ramet̆li Baxtiyar Vaxapzadeşi “Mʒkvit̆uras İmt̆i, Tazis Oç̆opi” coxoni ketabi, Turkiyeşi Turkulişa  adap̆t̆asyoni  dop̆i ma. Mtini giʒ̆vat, ketabişi orijinaluri coxo ren “Şenbe (Sabat̆onişi  Serişa Gza)”. Uk̆açxe  “Mʒkvit̆uras İmt̆i, Tazis Oç̆opi” coxoten gamavoçkvi ma. (20) Eçi ʒ̆anağani t̆ariğoni Bak̆uşi diʒxironi ambarepeşen molaşinaps ketabik.  Azerbaycanişi emindroneri goʒ̆oncğonerepek uç̆andes Sovyetistanişi ordu dobadonaşa. Mexole(150) usilaxe k̆oçi iğurinu do vit̆oşepeten k̆oçiti iyaralineret̆u. Baxtiyar Vaxapzadek tolepe muşiten kožiru aya dulya do dido tesironi ar şiiri ç̆areret̆u. Aya şiiri muşik dido oşkuroni ambarepe momçapan. Mk̆ule otkvaluten, ketabik eçi ʒ̆anağani t̆ariğoni Bak̆uşi diʒxironi ambarepeşen momçapan. Ar-jur ndğaşi doloxeti Turkiyeşi Turkulişa govoktiri eya, Allahik aya dulya nesibi moğodu.

Ali İhsan Aksamazi: “ʒ̆oxlextimeri Tercumeşi Suverepe” coxoni noçalişe tkvani majura noçalişepe tkvanişen çkvaneri ren; mesleğuri noçalişe tkvani ren. 1980-oni ʒ̆anapeşi geç̆k̆ala rt̆u, mati mamgure tkvanepeşi art-arti vort̆i Gamantanaşi Fak̆ult̆et̆is noğa K̆onyas. Dersepe tkvanişen k̆aixeşa komiçkin, mesleği tkvanis qoropt̆it do şurdoguriten mogurapt̆it İnglisuri grameri. P̆anda dersişi mat̆eryalepes xes giğut̆es tkvan. Tişen k̆udelişa mogurapt̆it. Dido mskvati xeç̆ara kogiğut̆es. İrişen çkineri do dulyamxvenu mamgurapale çkini rt̆it. Aʒ̆i otkvaluşi vore; tkvan memişveleret̆it do ar dulyati komižireret̆it noğa K̆onyas. “ʒ̆oxlextimeri Tercumeşi Suverepe” coxoni ketabi tkvanişenti molamişinit, mu iqven!

Yasin Aslani: Mamguroba do mamgurapuloba çkimişi gamantana-gurapa do tecrubepeşi ar noʒ̆ileten kogamaxtu “ʒ̆oxlextimeri Tercumeşi Suverepe” coxoni ketabi. Mtini giʒ̆vat, dvaç̆irobaşen yeçkindu aya ketabi do eşo gamaviğit çkin. Namtini k̆oçepe do manebrapek k̆ursi mak̆vandes. Edo va govonk̆vati k̆ursi. Emindrosti tecrubepe çkimiten ar ketabi oʒ̆opxu mak̆vandes. Mati amk̆ata k̆etabi oʒ̆opxu govonk̆vati do aya ketabi eşo gamaviğit. Eşo pkvat na, aşo ptkvat na, ketabi dido inç̆elinu. Edoxolo odude ketabi iqu namtini universit̆et̆epes. Ketabişi amk̆ata mskva ambarerepe komomixtu. Moro mu, çkinti vixelit.

Ali İhsan Aksamazi: Ağani mak̆ale do/ varna ketabi oç̆aruşi p̆rojepe giğunani? Ağani pukironi ambarepe momçateni çkinda?

Yasin Aslani: Allahik xela momçaşakis do şuri gemdginşa, oç̆aru do k̆oçepe çkini otanus mevaqonaminon. (500-750) xut oşişen şkvit oşi do jure neçi do vit but̆k̆a k̆onari rabisk̆a do noç̆are vik̆itxup k̆arta dolonis. Allahis şukuri vuʒ̆umer ma, dido odude komiğunan çkin do emuşeni. Emuşeniti çkvadoçkva mevzupeşi jin viçalişep ma. Ketabi do mak̆ale oç̆aru nungaps bendras. Si gint̆aşi var, eya mogixtaşi, gaç̆aren. Ar-j ur p̆roje komiğun, bolaki gamaçkvaluşi fursat̆i momças Allahik.

Ali İhsan Aksamazi: Aya int̆erviu şeni dido şukuri giʒ̆umert ma. Tkvan tişen k̆udelişa mskvaşa nena gemiktirit. Tkvanti ginonan na, aʒ̆i voçodinat aya int̆erviu çkini! Xoloti tkvan otkvaluşi çkva mutu çkva giğunan na, eti miʒ̆vit, mu iqven! Allahik bere- bari k̆ala p̆anda goxelan!

Yasin Aslani: Ali İhsan Cuma çkimi, ma şukuri giʒ̆umer, zmona do gagnapa çkimişi ognapuşi fursat̆i momçi do emuşeni, pimpili dixaşa gegixtas.

+

“ჩქინაფა რენ მენჯელი. ოწკედუ დო ოძირამუ არ ვა რენ!”

(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაфირი ჩქიმი რენ ჲასინ ასლანი. ჲასინ ასლანი რენ დულჲამხვენუ გამანთანერეფე ჩქინიში ართ-ართი. თი-მუში რენ მაგამანთანე, აკადემისჲენი, მაგოშოგორე, მჭარუ, სტრატეჟისტი. რადიო დუდმოშლეთინერი  ავროპა დო რადიო დუდმოშლეთინობაში აზერბაჲჯანიში ნოწილეში დუდმჭარუ, პროგრამიში უმჩანე დო სპიკერი რტუ ხოლო ემუ. ჩქვადოჩქვა ჟურნალეფეს გამიჩქვინერი ჰემი თურქული ჰემითი ინგლისური მაკელეფე ქუღუნ ემუს. ჲასინ ასლანის ქუღუნ გამიჩქვინერი ქეთაბეფეთი: “ფანთურქიზმი დო ფანისლამიზმი ანდღანერი აზერბაჲჯანის”, “შურიმშინე აზერბაჲჯანი- ჲაღმა ქორენ კარაბაღის”, “აზერბაჲჯანი მთელი თიმოშლეთინობაში გზას”, “აზერბაჲჯანიში თიმოშლეთინობაში ოკვაკიდინუ”, “აღანი დემოკრატიული რუსული ცარეფე დო თურქული მცხადე”, “მასუმანი რომაში ჟეოპოლიტიკური კვანდაფე”, “ერმენისთანიში თარიხი ოკოგზას”, ხაზარიში ნეфთეფე – კაфკასიური დოლოკირელობა დო თურქიჲე”, “მენჯელეფეში ბალანსი ავრასიას ეჩი დო მაართანი ოშწანურას- ქვინტელი ისთილა”, “წოხლეხთიმერი თერჯუმეში სუვერეფე”, “მფულერი რაბისკაფეში თოლითენ ეტნიკური გრუბეფეში ოხენცალეს ხე გედვუში სუვერეფე- არგუნიში ონდრეწე ჩქინდენ”, “თოკეფე მიეფექ ხეს ოქაჩაფან”, “მცქვიტურას იმტი, თაზის ოჭოფი”, “ჩოდინონი ოქიმოლობა ომჟორეკელეშა”.  20- 25 წანა წოხლეშენ ანდღანერი დღალეფეშენ მთინი ანალიზეფე ქუღუტუ დო ანალიზეფე მუში ქეთაბეფე დო მაკალეფე მუშითენ მილლეთის გამოგნაფუ ჲასინ ასლანიქ; მა აჲა ქომიჩქინ.  ემუშენითი ემუ ღორსონი უმჩანეფე ჩქიმიში ართ-ართი ფშინაფ. ჲასინ ასლანი კალა არ ინტერვიუ დოპი მა. ედო მუში ბიჲოგრაфი დო ჟეოპოლიტიკური ანალიზონი ქეთაბეფე მუშიშენ მოლაფშინით ჩქინ. აჲა რენ ჩქინი ინტერვიუში ტექსტი. ალი იჰსან აქსამაზი)

+

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვანთი გინონან ნა, იფთი ბიჲოგრაфი თქვანიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! სო ჲეჩქინდით? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? ჩილერი რეთი? ბერეფე დო მოთაფე გიყონუნანი? აწი სო სქიდურთ? მუ დულჲა იქიფთ?

ჲასინ ასლანი: მა დოვიბადი (1953) ვიტონ ჩხორო ოში დო ჟურე ნეჩი დო ვიტო სუმ წანას, ნოღა კარსი- სარიკამიშის. ოჯაღი ჩქიმი რენ არფაჩაჲიში ოფუტე  სოსგერტიშენ. მა ვიკითხი გეჭკაფურონი  დო ოშქენონი ნწოფულაფე  ნოღა კარსი- არალიკის. დოვოჩოდინი ლისეში გამანთანა-გურაფა ჩქიმი ნოღა ტოკათის. ნოღა დიჲარბაქირიში გამანთანაში ინსტიტუტიში ინგლისური ნენაში ბურმეს ოგურუს ქოგევოჭკი, მარა ნოღა კონჲას დოვოჩოდინი გამანთანა ჩქიმი,  (1977) ვიტონ ჩხორო ოში დო სუმე ნეჩი დო ვიტო შქვით წანას. გამანთანაში ინსტიტუტიშკულე, მამგურაფალო დოვიჩალიში მა ართნერი ნწოფულას. (1985) ვიტონ ჩხორო ოში დო ოთხო ნეჩი დო ხუთ წანა რტუ, მა იმთიანის ქამაფთი. ედო ეჲა იმთიანიშენ გეჯგინერი ქოგამაფთი. ედ ეჲა გეჯგინობათენ, ალამანჲაში ნოღა მუნიხის გედგინერი დუდმოშლეთინერი  ავროპა დო რადიო დუდმოშლეთინობაში აზერბაჲჯანიში მასაშა დუდმჭარუ დო სპიკერი დოვიყვი; დოვიჩალიში.  აჲა რადიოფე ითირინუ ჩეხჲაში ჯუმჰურიჲეთიში ნანანოღა პრაღიშა (1995) ვიტონ ჩხორო ოში დო ოთხო ნეჩი დო ვიტო ხუთ წანას. ედო ემინდროშაქის, აჲა დულჲას დოვიჩალიში. ვით წანაშენ გინძე ორას აჲა რადიოს დოვიჩალიში. უკულე ნანანოღა ანკარაშენ მა მიჯოხეს დუდნაზირობაში მოადგილობაში პოსტის ოჩალიშუ შენი. დობადონაშ ყოროფათენ, მუთუ უმეშვენუთენ გოვონკვათი მა. ედო ნანანოღა ანკარაშა ქომეფთი. (2003) ეჩი ოში დო სუმ წანას ტეკაუდი გამაფთი, ემინდროშაქის სუმ დუდნაზირი კალა დოვიჩალიში მა აჲა პოსტის. ჩილერი ვორე დო ჟურ ბერე დო ჟურ მოთა ქომიყონუნ.

ალი იჰსან აქსამაზი: აზერბაჲჯანი, ოშქე ასიაში ჯუმჰურიჲეთეფე დო რუსჲაში Фედერასჲონიშენ ამბარონი ექსპერტი რეთ. გამიჩქვინერი მაკალეფე დო ქეთაბეფე გიღუნან. მა მინონ, ქეთაბეფე თქვანიშენ ბღარღალათ, ქეთაბეფე თქვანიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! წოხლე, აზერბაჲჯანიშენ ამბარონი ქეთაბაფე თქვანიშენ მოლამიშინით! “ფანთურქიზმი დო ფანისლამიზმი ანდღანერი აზერბაჲჯანის” ჯოხონი ქეთაბი თქვანი 1990 წანას; “შურიმშინე აზერბაჲჯანი- ჲაღმა ქორენ კარაბაღის” ჯოხონი ქეთაბი თქვანი 1992 წანას; “აზერბაჲჯანი მთელი თიმოშლეთინობაში გზას” დო “აზერბაჲჯანიში თიმოშლეთინობაში ოკვაკიდინუ” ჯოხონი ქეთაბეფე თქვანითი გამიჩქვინუ1992 წანას. სოვჲეთისთანი დილიხვუ 1991 წანაში ჩოდინას. მა ქომიჩქინ; თქვან სოვჲეთისთანიში ორაში დო სოვჲეთისთანიშკულენი აზერბაჲჯანიშენ ამბარონი მთინი  სოსჲალური, პოლიტიკური, ასქერული, ეკონომიური; ჟეოპოლიტიკური ანალიზეფე თქვანი  ოგნაფტით აჲა ქეთაბეფე თქვანითენ. 1990-ონი წანაფეში გეჭკალას, აკადემისჲენეფესთი, გამანთანერეფესთი, მაპოლიტიკეფესთი დიდოფეთენ მჯვეში დო აღანი ჟეოპოლიტიკური ხალეფეშენ ამბარი ვა უღუტეს; ხოლოთი ვა უღუნან. მარა თქვან წოხლეშენ აჲა, ემინდრონერი აღანი ჟეოპოლიტიკური ხალი ძირით დო  აკადემისჲენეფე, გამანთანერეფე დო მაპოლიტიკეფეს ოგნაფით; ედო თქვან ჰაკლი გამახთით აჲა სფეროს. ჰემი აჲა ღირსონი ქეთაბეფე თქვანი ჰემითი ემინდრონერი/ აწინერი  აკადემისჲენეფე, გამანთანერეფე დო მაპოლიტიკეფეში უბაღინე ჟეოპოლიტიკური გაგნაფა შენი მუეფე გათქვენან თქვან?

ჲასინ ასლანი: ყოროფელი ალი იჰსან ჯუმა ჩქიმი, “ჩქინაფა რენ მენჯელი.” ნამთინი დულჲაფეშენ დობაღინე ჩქინაფა ვა გიღუტანში, ემკათა დულჲაფეშენ სიმადეფე თქვანითი მთინი ვა გაყვენან. აზერბაჲჯანი დო მაჟურა ჯუმჰურიჲეთეფეში მთელი ქეთაბი-გაზეთა- ჟურნალეფე  ვიკითხუფტი მა ემინდროს. ემინდროს აწინერი სთერი ეჲა მუხურეფეშენ ამბარონი დიდო კოჩი ვა რტუ. ემკათა ამბარონი არ-ჟურ კოჩიშენ ართერი ვორტი მა ემინდროს. აშოთენ მაართანი ხეშენ  ამბარეფე დომაყუ მა. მორო მუ, ჩქინაფა გაყვანში, აჲა ვა დოგიბაღუნ; აჲა ჩქინაფაში ოანალიზუ დო ენთეფეში ნოღირა ოწირამუთი დოგაჭირნან. მილლეთის მთინი ნოღირა ოწირამუ შენითი, კაპეტი თუდენმოწოფხაში მანჯე ოყოფიმუ დოგაჭირნან.

მა ექონი ამბარეფე თიშენ კუდელიშა დოვიკითხი დო აშოთენ ექონი დულჲაფეშენ ამბარონი დოვიყვი. ედო ხვალა ექონი ამბარეფე მჭიფაშაში ვოანალიზი დო ეშოთენ ვოგნაფი. მეხოლე (22) ეჩი დო ჟურ წანა წოხლეშენ ეშო პჭარი მა: ხაზარიში მუხური ოკოირთასუნონ მილლეთური სექტორეფეში ოშქესჲა. აჲა ამბარიში ხარიტათი გამავოჩქვი მა. მუხურიში ემინდრონერი ექსპერტეფეშენ დიდოქ ღულა გომიწკედუ სიმადა დო ზმონას. ეშო დულჲა ვა იყვენ ჲადო იდიას რტეს ნამთინეფე. მარა ემინდრონერი ექონი ანალიზეფე ჩქიმი იხორცელინუ თარიხიში თეს.

მაჟურა კელენდო, სოვჲეთისთანიში ორა რტუ, ემინდრონერი გამიჩქვინერი სოვჲეთური ოდუდეფე მსქვაშა ვიკითხუფტი დო კოჩეფე ჩქინი გოკუცხინუში გზალეფე ბგორუფტი მა. სოვჲეთისთანიში დოლოხუშენ წოხლენი ორაფე რტუ;  მაკალეფე დოპჭარი დო სოვჲეთისთანი დოლიხვასუნან მადო  ვოგნაფი მილლეთის. ემინდროსთი ნეგატიური რეაქსიჲონეფე მომჩეს ნამთინეფექ.  აშო დულჲა ვა იყვენ. აჲა ანალიზი რეალისტური ვა რენ. მცუდი რენ ჲადო ღარღალაფტეს ექონი მუხურეფეში ემინდრონერი ექსპერტეფექ. ედო ამკათა  ექსპერტიში მუკონობათი არ-ჟურ ვარდო, დიდო რტუ ემინდროს. კომუნისტი ჯოხონი გაზეთა დო ექონი მაჟურა მუხურული გაზეთა დო ჟურნალეფეშენ ნოკვათეფეთენ, სოვჲეთისთანიში დოლოხუშენ ამბარონი მაკალეფე პჭარუფტი მა ხოლო. მარა ანდღანერი ნდღაში დიდო მაღალი პოსტეფეშენ ექსპერტეფექ ეშო მიწუმერტეს:   გაზეთა  კომუნისტიშენ ნოკვათეფეთენ მაკალეფე ჭარუფ სი; აჲა დულჲა რენ დიდო ოშქურინონი. გიჩქიტას, სი ჯიხაშა მენდეგოჩქვასუნონან.

ამკათა მაჟურა ნოწირენეფეთი მემაჩენ მა, მარა მაჟურა ამბარეფეშენ მოლაშინუ დიდო კაი იყვენ. აჲა დულჲაშენ აკონარი ოღარღალუ დომიბაღუნან. ორა მიღუტან დო მაჟურა დულჲაფეშენ ბღარღალათ. ყოროფელი ალი იჰსან ჯუმა ჩქიმი, “ოწკედუ დო ოძირამუ არ ვა რენ, ჩქვანერი რენ”.

ალი იჰსან აქსამაზი: “აღანი დემოკრატიული რუსული ცარეფე დო თურქული მცხადე” ჯოხონი ქეთაბი თქვანი 1994 წანას დო “მასუმანი რომაში ჟეოპოლიტიკური კვანდაფე” ჯოხონი ქეთაბი თქვანითი 1995 წანას გამიჩქვინუ. 1995 წანას გამიჩქვინერი არ ჩქვა ქეთაბი ჩქვა ქოგიღუნან. აჲა რენ “ჩოდინონი ოქიმოლობა ომჟორეკელეშა” ჯოხონი ქეთაბი დო ჟირინოვსკიშენ თერჯუმე; ეშო ქომიჩქინ მა. ჰემი აჲა ჟურ ქეთაბი თქვანითენ ჰემითი ჟირინოვსკიშენ თერჯუმე ნოჩალიშე თქვანითენ, აკადემისჲენეფე, გამანთანერეფე დო მაპოლიტიკეფეს მუ მესაჟეფე მეჩამუ გინტეს? ამკათა ნოჩალიშეფე თქვანიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ!

ჲასინ ასლანი: უხელობაში ამბარი რენ, დობადონა ჩქინიში ექსპერტეფეშენ დიდო რენ მაჟურაფეში фიკირეფეში მათირალე; გალენეფეში  фიკირეფეში მათირალობა იქიფან ენთეფექ. ამკათა კოჩეფეში ნოჭარეფე დო ნოთქვამეფე მარიфეთი შინაფან ნამთინეფექ. აკადემისჲენეფე, აღანმორდალე  აკდემისჲენეფე, გამანთანერეფე დო მაპოლიტიკეფეს ოკითხუ დვაჭირნან  მაართანი ოდუდეფეშენ; აჲა რენ ირიშენ ბეჯითი. ამკათა დულჲაფეშენ ამბარონი ოდუდეფე ოკითხუ, ოხოწონუ დო ენთეფეშენ მოლაშინუ შენითი, ენთეფეს გალენიში ნენა დო  თუდენმოწოფხაში მანჯე ოყოფიმუ დვაჭირნან. მაჟურაფეშენ ოგნუთენ ვარნა ჩქვალეფეში ამბარითენ, ჩქინებური დულჲაფე ოხოწონუ, ოანალიზუ დო გზალეფე ოწირამუ ვა რენ დიდო ფელაფერი. ჩქვალეფეში ნოხვენეთენ გზას გედგითუ ვა დომაჭირნან ჩქინ. გზა ჩქინი ოხვენუ დომაჭირნან.

ალი იჰსან აქსამაზი: “ერმენისთანიში თარიხი ოკოგზას” ჯოხონი ქეთაბი თქვანი ქოგამახთუ 1996 წანას. არ თუთა იყვენ; ირან ისლამიში ჯუმჰურიჲეთიში მებუსეფეშენ არიქ “აზერბეჲჯანი ჰაკლი რტუ, მარა ჩქინ ერმენისთანის მევუმხვაჯითჲა თქუ. აჲა ქეთაბი დო ემ ირანური მებუსიში აჲა ნოთქვამე შენი მუეფე იზმონთ თქვან?

ჲასინ ასლანი: ოხენცალეფე პანდა მანებრა ვა რენან; პანდა მანებრობა ვა უღუნან ენთეფეს ენთეფეში შქას; მანებრობა ვარდო, მენфაათი რენ ბეჯითი ოხენცალეფეში შქას. ირანიქ იქიფს წორი დულჲაფე დუდი მუში შენი. ირანიში ნოხვენე ვარდო, თურქიჲე დო აზერბაჲჯანიში ნოხვენე მონჭელნან. აზერბაჲჯანიქ მუ ყუ ვარნა მუ იქიფს? ირანიში ნოხვენეფეშა მედგინუ შენი, ირანიში აზერბაჲჯანიში თურქეფე, ირანიში თურქეფე შენი წოხლეშენ გონწკიმერო მუ ყუ აზერბაჲჯანიქ? ირანიში თურქეფეს მუჭოში ნუშველუ დო ნუშველასუნონ? აზერბაჲჯანი რენ ნეфთითენ ხამფა; ირანიში თურქეფეს მეშველუ შენი გზალეფე ვა აძირენი ამკათა ხამფა დობადონას?

ჟილე მოლაფშინი მა, ექონი გოლაქთერი ამბარეფე ონწურანუ შენი, აწიშა ჩქარ მუთუ ვა ყუ დო აწითი ჩქარ მუთუ ვა იქიფს აზერბაჲჯანიქ; ხვენერი ჩქარ მუთუ ვა მაძირუ მა, ჩქარ მუთუთი ვა მაძირასუნონ მა. კაიხეშა ოხოიწონენ, თქვან ოხენცალე რეთ ნა, დვაჭირონი დულჲა ყვაგინონან; დვაჭირონი დულჲა ვა იქიფთ ნა, ირანი ხვალა ოპეტესტუ გონჭელნან.

მთინი გიწვათ; ირანიში ეტნიკურო გოშობღინუ რენ დიდო ფერფუ, ამკათა დიდო ეტნიკონი დობადონაფეში დოლოხე წოხლემხთიმუ რენ. ანდღანერი ირანიში მახორობაში დიდო თურქეფექ წოფხუფან. აჲა მეჩქინერი მცხადე ამბარიში თეთენ, ირანიში ეტნიკურო გოშობღინუ რენ უმოსი ფერფუ. თურქეფე ვა რტანში დო მხუჯი ვა მეჩანში, ირანის რეჟიმიში ოქთირუ ვა აყვენ. ჩოდინა ორაფეს, ნამთინეფექ ირანიში რეჟიმიშა ჲედგითეს, მარა გეჯგინობა ვა მოგეს ენთეფექ, ირანიში თურქეფექ თიეზდიმერეფეს ვა  ნუმხვაჯეს დო ემუშენი. თურქეფე ვა რტანში, გეჯგინობა ვა ჲეჩქინდუნ. მკულე ნენათენ გიწვათ, მთელის კუსური ქუღუნ, მარა ჩქინთი უკუსურე ვა ვორეთ,  ირიშენ წოხლე ჩქინი კუსურის ვოწკედათ ჩქინ; აჲა დომიბაღუნან.

ალი იჰსან აქსამაზი: 1997 თარიღონი “ხაზარიში ნეфთეფე- კაфკასიური დოლოკირელობა დო თურქიჲე” დო 2004 თარიღონი “მენჯელეფეში ბალანსი ავრასიას ეჩი დო მაართანი ოშწანურას- ქვინტელი ისთილა” ჯოხონი ქეთაბეფე თქვანითენ აკადემისჲენეფე, გამანთანერეფე დო მაპოლიტიკეფეს მუ ჟეოპოლიტიკური ამბარეფე ოგნაფაფთ? მკულო ჩქინთი მოლამიშინით, მუ იყვენ!

ჲასინ ასლან: უხელობაში ამბარი რენ, აწინერი გამანთანაში სისტემი ჩქინიშენ გამახთიმერი  კოჩეფეს  ოკითხუ, ოხოწონუ დო ამბარეფე მუთეფეში ოანალიზუშენ ამბარი ვა უღუნან. უნივერსიტეტეფე ჩქინიშენ გამახთიმერი ტეზეფეში მუკონობა დო აჲა ტეზეფეში კლასიфიკასჲონი შკელენთი ითასდიკინენ აჲა იდია ჩქინი. მაჟურაფეში ნოჩალიშეფეშენ მეხირელი ნოწილეფეთენ ხვენერი აკადემიური ნოჩალიშეფეში მუკონობა დიდო მანძინუ ანდღანერი ნდღალეფეს; ამკათა სუვერითენ აკადემიური ნოჩალიშეფე მანძინერენ. დუდი ჩქიმიშენ ამკათა დულჲაში ამბარი მექჩათ თქვანდა; ხოლო ანდღანერი ნდღას, მაღალი პოსტონი ნამთინი კოჩეფექ თიშენ კუდელიშა მთელო ქეთაბი ჩქიმითენ არ ქეთაბი გამოჩქვერენან. მარა ხოლო ამ კოჩეფექ ქეთაბიში ნანაოდუდე დო ჩქიმი ჯოხო ვა მეჩერენან ქეთაბი მუთეფეშიში დოლოხე. მილლეთი გოფუჯუ შენი, მაჟურა ოდუდეფე კალა ჩქიმი ქეთაბეფეში ჯოხოფეთი ქოგედვერენან ქეთაბიში ჩოდინას. მარა ქეთაბი ჩქიმიშენ ნოკვათეფეში ბუტკაფეში ნომერი ვარდო, მაჟურაფეშენ ოდუდეფე ჩქიმიში ჯოხოფე მეჩერენან ამ კოჩეფექ. მაჟურა ქოჩიქთი არ მაკალე ჩქიმი თიშენ კუდელიშა მთელო გამოჩქვერენ დუდი მუშიში ჯოხოთენ; მაკალე ჩქიმიში ამახთიმონი დო გამახთიმონის თითო ჯუმლე მუში ქოგედვერენ დო ეშო. ამ კოჩიქთი ხოლო ჯოხო ჩქიმიშენ დო მაკალე ჩქიმიშენ ვა მოლაშინერენ. ამკათა კოჩეფექ ჩქიმი სთერი კოჩეფეში ნოჩალიშეფე იხირნან. დულჲა აშო რენ. ხოჯაფექ ამკათა კოჩეფეში ტეზეფე იკითხუფან დო პუანი მეჩაფან; ამ ტეზხოჯაფექ მუ იქიფან? ენთეფექ მუშენი მიჭიფაშაში დულჲა ვა იქიფან? აჲა დულჲაფე მთინი სუვერითენ იხვენანში, კოჩეფეს მაჟურაფეში ემეღი მეხირუში ზმონა ვა დუსქიდუნ.

აჲა დულჲა პანდა აშო რენ მადო ვა მათქვენ მა, მარა ხალი ჩქინითი მთელო კაი ვა რენ.  ხვალა არ-ჟურ კოჩიში მთინობათენ, აჲა სოსჲალური ძაბუნობა ვა  იკარენ. კართა ქოჭი, ჩქინ მთელითი მთიბობაში გზას გედგითუ დომაჭირნან. წოხლე ჩქინობას, უკაჩხეთი უმჩანეფეში ემეღის ოღირსუ დომაჭირნან ჩქინ. ამკათა მახირალეფეში ამბარეფე ეშო ვარნა აშო ოხოიწონენ. ონჯღორეში დულჲაფეშენ ომენდრანუ დვაჭირს.

გამანთანა დო უნივერსიტეტეფე ჩქინიში ხალიქ კაიხეშა მოწირაფან ჩქინი სვა მთელი ქიანას. აწინერი ხალი ჩქინი კაი მაწონენი, ვარ, კაი ვა მაწონენ; აშო მათქვენ მა.

ალი იჰსან აქსამაზი: “მფულერი რაბისკაფეში თოლითენ ეტნიკური გრუბეფეში ოხენცალეს ხე გედვუში სუვერეფე- არგუნიში ონდრეწე ჩქინდენ” ჯოხონი ქეთაბი თქვანი ქოგამახთუ 2005 წანას. ქეთაბი თქვანიში დოლორენაშენ თიშენ კუთელიშა ამბარი ქომიღუნ მა. მარა ხოლოთი მიწვით; მუ ამბარეფე მეჩაფთ მაკითხალეფე თქვანის? “თოკეფე მიეფექ ხეს ოქაჩაფან” ჯოხონი ქეთაბი თქვანი გამიჩქვინუ 2016 წანას. აჲა ქეთაბი თქვანითენ მუ ამბარეფეშენ მოლამიშინაფთ? აჲა რენ ჩოდინა ქეთაბი თქვანი!

ჲასინ ასლანი: გალენეფექ თურქიჲეში დოლოხენი დულჲაფეშა ნოდგითუფან, გალენეფეს თურქიჲეშა თოლი ქუღუნან ჲადო იჯერს ეშო-აშო დობადონა ჩქინიში კართა კოჩიქ, მარა აჲა დულჲაში ისპატი ვა ახვენენ ვარნა აჲა დულჲაფეში ამბარეფე ოგნაფუში მენჯელი ენთეფეს ვა აყვენან. ამუშენითი მფულერი რაბისკაფე, აწი სერბესტი მჯვეში მფულერი რაბისკაფე დო ორიჟინალური ოდუდეფეთენ, აწიშა უჩქინერი “მფულერი ხეფეში” ამბარეფე ოგნაფუ შენი დოვიჩალიში მა ქეთაბი ჩქიმითენ. გალენეფეში “მფულერი ხეფეში” აჲა სისტემიქ ოქთალაფს კოჩეფე დო დობადონა ჩქინი მადო ვიჯერ მა. მუჭოში გეიდგინუ, მუჭოში იჩალიშეფს დო მუჭოში დუდი მუში იმფულაფს, მუჭოში კოჩეფე ჩქინიში ირადე დო ქუნეფეს ხე გედუმერს, მუჭოში ნამთინეფეში შური ჲეჭოფუფს დო ნამუ ოდუდეფეთენ სქიდუნ აჲა სისტემიქ. ამკათა დულჲაფეში ამბარეფე ვოგნაფი ქეთაბი ჩქიმითენ.

ჩოდინური ოშწანურაშენ დონი, ნამთინეფექ ტკობაშა თოკეფე ხეს ოქაჩაფან ფერდეში მაჟურა კელენდო. ედო მთინი გიწვათ; ბასითი, მარა თესირონი არ სისტემი გედგინერენან ენთეფექ. მენჯელიში შქაგურეფეს ქუღუნან ხეცალობა ნამთინი დობადონაფეში დოლოხე. ეჲა მენჯელიში შქაგურეფექ ოქთალაფან აჲა დობადონაფე ფერდეში მაჟურა კელენდო. ენთეფექ ძიროფან კუდელი გრუბეფე დო ოჯაღეფე დო ენთეფე ოთეშქილაფან თრაგერი გზალეფეთენ. აშოფეთენ ენთეფეშა დუდი გენდრიკუფან ემკათა კოჩეფექ. დუდი გენდრიკერი კოჩეფე ონწოფულაფან დო ლამთინალაში დოლოხე ექონომიკური მენჯელიში მანჯე იყვან ჲადო ენთეფეს ნუმხვაჯუფან ეჲა მენჯელიში შქაგურეფექ. კართა პოლიტიქური გუბეფეში გამანთანერეფე დო მაქთალეფე ჲოჩქინდაფს დო ენთეფეში ხეთენ დობადონა ოქთალუ შენი გზალეფე გორუფს აჲა მენჯელიქ. მოლაშინერი თრაგერი თეშქილათეფეში ართ-ართი რენ მასონეფეში ლოჯაფე. ჩოდინური ორაფეს, ხალკიშა მეჭიშუ შენი, მციქა რტას ნათი, ნეკნაფე მუთეფეში გონწკეს; აწი მასონეფეში ლოჯაფეშა მაკათურობაში წანა იყუ (18) ვიტო ოვრო. ენთეფექ მუჭოში ოთეშქილაფან,  ნამუ სიმბოლეფე იხმარნან, აჲა სიმბოლეფეში ოხოწონაფა, მის უჯერაფან,  მიეფეს დო  ნამუ ნოღირას ნუხიზმეტუფან; მკულე ოთქვალუთენ, მასონობა არ დინი რენ, თრანგი მუთეფეში მი რენ, ხვალა ჲაჰუდეფეს ნუხიზმეტუფან, ამკათა ამბარეფე ვონაფაფთ, მარა მაართანი ხეშენ დო მფულერი მასონიშ რაბისკაფეთენ.  ჩქინ ბძირით მფულერი რაბისკეფე. ედო ეჲა რაბისკეფეთენ, ეჲა თეშქილათი დო მაჟურე თრაგერი ჯემიჲეთეფეში ხალი ქოგამახთუ მჟორაშ თეშა.

უჩქინე კართა კოჩი კალა ოკობუ ვარდო, აჲა სისტემი მუჭოში გეიდგინუ დო მუჭოში იჩალიშეფს; აჲა სისტემი კალა ოკობუ დომაჭირნან. სისტემიში ნოხვენეფეშენ ამბარი ვა გიღუტანში, უჩქინე კართა კოჩი კალა ოკობუთ; აჲათი რენ მცუდიში. უჩქინე კოჩეფე კალა ოკობუთენ, ორა გოგინდინუნ. უჩქინე კოჩეფე კალა ოკობუქ ჩქინ მწკუფის ქოდომიტალეფან.  მკულე ოთქვალუთენ ეშო მათქვენ მა; გოშოგორუ, ოკითხუ, ოხოწონუ დო ოანალიზუ დომაჭირნან.

ალი იჰსან აქსამაზი: არ ჩქვა ნოჩალიშე ჩქვა ქოგიღუნან. აჲა რენ აზერბაჲჯანიში თურქულიშენ თურქიჲეში თურქულიშა ადაპტასჲონი. ქეთაბის ჯოხონს “მცქვიტურას იმტი, თაზის ოჭოფი”. რამეტლი ბახთიჲარ ვახაფზადექ აჲა ქეთაბი მუშითენ მუ ამბარეფე მომჩაფან?

ჲასინ ასლანი: რამეტლი ბახთიჲარ ვახაფზადეში “მცქვიტურას იმტი, თაზის ოჭოფი” ჯოხონი ქეთაბი, თურქიჲეში თურქულიშა  ადაპტასჲონი  დოპი მა. მთინი გიწვათ, ქეთაბიში ორიჟინალური ჯოხო რენ “შენბე (საბატონიში  სერიშა გზა)”. უკაჩხე  “მცქვიტურას იმტი, თაზის ოჭოფი” ჯოხოთენ გამავოჩქვი მა. (20) ეჩი წანაღანი ტარიღონი ბაკუში დიცხირონი ამბარეფეშენ მოლაშინაფს ქეთაბიქ.  აზერბაჲჯანიში ემინდრონერი გოწონჯღონერეფექ უჭანდეს სოვჲეთისთანიში ორდუ დობადონაშა. მეხოლე(150) უსილახე კოჩი იღურინუ დო ვიტოშეფეთენ კოჩითი იჲარალინერეტუ. ბახთიჲარ ვახაფზადექ თოლეფე მუშითენ ქოძირუ აჲა დულჲა დო დიდო თესირონი არ შიირი ჭარერეტუ. აჲა შიირი მუშიქ დიდო ოშქურონი ამბარეფე მომჩაფან. მკულე ოთქვალუთენ, ქეთაბიქ ეჩი წანაღანი ტარიღონი ბაკუში დიცხირონი ამბარეფეშენ მომჩაფან. არ-ჟურ ნდღაში დოლოხეთი თურქიჲეში თურქულიშა გოვოქთირი ეჲა, ალლაჰიქ აჲა დულჲა ნესიბი მოღოდუ.

ალი იჰსან აქსამაზი: “წოხლეხთიმერი თერჯუმეში სუვერეფე” ჯოხონი ნოჩალიშე თქვანი მაჟურა ნოჩალიშეფე თქვანიშენ ჩქვანერი რენ; მესლეღური ნოჩალიშე თქვანი რენ. 1980-ონი წანაფეში გეჭკალა რტუ, მათი მამგურე თქვანეფეში ართ-ართი ვორტი გამანთანაში Фაკულტეტის ნოღა კონჲას. დერსეფე თქვანიშენ კაიხეშა ქომიჩქინ, მესლეღი თქვანის ყოროფტით დო შურდოგურითენ მოგურაფტით ინგლისური გრამერი. პანდა დერსიში მატერჲალეფეს ხეს გიღუტეს თქვან. თიშენ კუდელიშა მოგურაფტით. დიდო მსქვათი ხეჭარა ქოგიღუტეს. ირიშენ ჩქინერი დო დულჲამხვენუ მამგურაფალე ჩქინი რტით. აწი ოთქვალუში ვორე; თქვან მემიშველერეტით დო არ დულჲათი ქომიძირერეტით ნოღა კონჲას. “წოხლეხთიმერი თერჯუმეში სუვერეფე” ჯოხონი ქეთაბი თქვანიშენთი მოლამიშინით, მუ იყვენ!

ჲასინ ასლანი: მამგურობა დო მამგურაფულობა ჩქიმიში გამანთანა-გურაფა დო თეჯრუბეფეში არ ნოწილეთენ ქოგამახთუ “წოხლეხთიმერი თერჯუმეში სუვერეფე” ჯოხონი ქეთაბი. მთინი გიწვათ, დვაჭირობაშენ ჲეჩქინდუ აჲა ქეთაბი დო ეშო გამავიღით ჩქინ. ნამთინი კოჩეფე დო მანებრაფექ კურსი მაკვანდეს. ედო ვა გოვონკვათი კურსი. ემინდროსთი თეჯრუბეფე ჩქიმითენ არ ქეთაბი ოწოფხუ მაკვანდეს. მათი ამკათა კეთაბი ოწოფხუ გოვონკვათი დო აჲა ქეთაბი ეშო გამავიღით. ეშო ფქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა, ქეთაბი დიდო ინჭელინუ. ედოხოლო ოდუდე ქეთაბი იყუ ნამთინი უნივერსიტეტეფეს. ქეთაბიში ამკათა მსქვა ამბარერეფე ქომომიხთუ. მორო მუ, ჩქინთი ვიხელით.

ალი იჰსან აქსამაზი: აღანი მაკალე დო/ ვარნა ქეთაბი ოჭარუში პროჟეფე გიღუნანი? აღანი ფუქირონი ამბარეფე მომჩათენი ჩქინდა?

ჲასინ ასლანი: ალლაჰიქ ხელა მომჩაშაქის დო შური გემდგინშა, ოჭარუ დო კოჩეფე ჩქინი ოთანუს მევაყონამინონ. (500-750) ხუთ ოშიშენ შქვით ოში დო ჟურე ნეჩი დო ვით ბუტკა კონარი რაბისკა დო ნოჭარე ვიკითხუფ კართა დოლონის. ალლაჰის შუქური ვუწუმერ მა, დიდო ოდუდე ქომიღუნან ჩქინ დო ემუშენი. ემუშენითი ჩქვადოჩქვა მევზუფეში ჟინ ვიჩალიშეფ მა. ქეთაბი დო მაკალე ოჭარუ ნუნგაფს ბენდრას. სი გინტაში ვარ, ეჲა მოგიხთაში, გაჭარენ. არ-ჟ ურ პროჟე ქომიღუნ, ბოლაქი გამაჩქვალუში фურსატი მომჩას ალლაჰიქ.

ალი იჰსან აქსამაზი: აჲა ინტერვიუ შენი დიდო შუქური გიწუმერთ მა. თქვან თიშენ კუდელიშა მსქვაშა ნენა გემიქთირით. თქვანთი გინონან ნა, აწი ვოჩოდინათ აჲა ინტერვიუ ჩქინი! ხოლოთი თქვან ოთქვალუში ჩქვა მუთუ ჩქვა გიღუნან ნა, ეთი მიწვით, მუ იყვენ! ალლაჰიქ ბერე- ბარი კალა პანდა გოხელან!

ჲასინ ასლანი: ალი იჰსან ჯუმა ჩქიმი, მა შუქური გიწუმერ, ზმონა დო გაგნაფა ჩქიმიში ოგნაფუში фურსატი მომჩი დო ემუშენი, ფიმფილი დიხაშა გეგიხთას.