ADİGELERDE THAMADELİK

KUŞHA Faruk Özden

Yıllar önceydi. Zannedersem 1968 yılıydı. Alman Stern dergisinde fotoğraflı olarak Gürcistan’dan bir düğün haberi sayfalarca yayınlanmıştı. Hem derginin kapağında hem içinde kırmızı renkli Adige tsey (çerkeska) giymiş, elindeki ‘’bje’’yi (boynuz kadeh) kaldıran yaşlı birinin resmi vardı. Altında da thamade yazısı vardı. İlk gençlik yıllarım olduğu için genellikle düğünlerde thamade olur zannederdim. Asıl dikkatimi çeken Güney Kafkasya’da yani Gürcistan’da da thamadenin saygın kişi olmasıydı. Sonraları anladım ki hem kuzeyde hem güneyde thamade ortak külttü. Thamade, huahue ve bje, bu üçlü kültün ayrılmaz üç parçasıdır.

Thamade, Tha ile iletişimi sağlayan yani toplumun dilek ve isteklerini Tha’ya huahue ile ileten kutsal kişi.

Thamade, Adige-Abhaz ve Dağıstanlılardan, -sonradan yerleşen Karaçay ve Alanlar dahil- güneydeki Gürcülere kadar ortak bir değeridir Kafkasya’nın.

Thamade Kuzey ve Güney Kafkasya’ nın ortak değeri ise thamadelerin gösterdiği yol doğru yol mudur?

İşte burada thamade kimdir, kimlere thamade denir soruları gündeme gelir? Gup thamade, fızışe/nısaşe thamade, dze thamade.

Her ne kadar günümüzde yaşlı olana thamade dense de her yaşlı thamade değildir. Thamade, yaşça büyük olduğu gibi topluluğu yönlendirecek toplu eylemi selametle sonuçlandıracak kimsedir, diyebiliriz.

Her Adige eylem grubunun bir thamadesi olur. Bu eylem, topluluğu bir yerden başka bir yere götürmekten savaşa kadar çeşitlendirilebilir.

İlklerde Tha ile iletişime geçen veya topluluğun dilek ve isteklerini huahue ile Tha’ya ileten anlamında kullanılan kült organizatörü iken zamanla toplum önderi durumuna gelmiştir.

Adige ve de Kafkas kültünde thamade, huahuenin bir enstrümanı ise bje de objesidir. Bje ile maxsıme de birlikte anılmaktadır.

Huahue yalnızca bir dua değildir. Hem kutsama hem iyi dilekle temenniler hem de duadır.

İlkellikte vuesitha, thalape diye başlayan huahue, günümüzde vıyalıh alıhzakue diye İslami unsurlar içermeye başlamıştır.

Gup thamade, birden fazla kişiden oluşan grubun thamadesidir. Yapılan eyleme göre genellikle xabze uygulamalarına en vakıf ve yaşça büyük olan kişi gup thamade seçilir. Grubun eylemi bitinceye kadar selametle ve xabzeye uygun davranarak izlenecek yolu tayin eder.

Grup sayısı fazla ise bir veya iki kuedze(yardımcı) de thamade ile birlikte tayin edilir. Thamadekudze tarafından thamadelere, grubun büyüklüğüne göre genellikle gençlerden şhağırıt (iletişim sorumlusu) bir veya birden fazla pşafe (ayakçı, ulak) seçilir.

Son zamanlarda nısaşe/fızışe grupları ile dıvesh/jenazı gruplar ve onların eylemlerinde grup ritüelleri uygulanmaktadır.

Günümüzde ise thamade müessesesinin görevi bütün grubu yani bütün Adigeleri selamete ulaştırmaktır. Salim liman ise anavatandır.