ADİGELERDE SAYGI KURALLARI (ШЪХЬЭК1ЭФАГЪЭР)

Doç. Dr. VINEREKO Mir
Adige Geleneği (Адыгэ Хабз),
İlkokul 1. sınıf ders kitabı çevirisi, Maykop, 2007. s.46-.47.
Çeviri: HAPİ Cevdet Yıldız

SAYGI KURALI ÖRNEKLERİ (ШЪХЬЭК1ЭФЭ ХАБЗЭМ ЩЫЩХЭР)

İnsana saygı (шъхьэк1эфэ) ve  değer (лъытэныгъэ) vermek gerekir.

Saygı gösterilmesi gerekenler, yaşlılar, aile bireyleri (nine, dede, anne, baba, hala, anne, teyze, dayı), komşular, arkadaşlar ve konuklardır.

Sözlük:

Saygı gösterme (шъхьэк1эфагъ) – Yaşlıya, kadına, konuğa ve gelenek kurallarına bağlı kişileri memnun edecek bir biçimde karşılama.

DEĞER VERMENİN BAŞLADIĞI YERLER
(ЛЪЫТЭНЫГЪЭ КЪЫЗЩЕЖЬЭРЭР).

Ulus

Toplum, köy halkı

Aile

Anne-baba

Sen ve ben


Baş içeri girdiğinde, sen de onun için ayağa kalk (Шъхьэр къызихьэрэм, ппкъы фэ1эт) (Adige atasözü).

                    
UTANMAK İNSANI GÜZELLEŞTİRİR (УК1ЫТЭМ  Ц1ЫФЫР  ЕГЪЭДАХЭ)(Adige deyişi).

                    
YAŞLINA  DEĞER  VERİRSEN, İNSANLAR DA SENİ SEVERLER (УИЖЪ БГЪАШ1ОМЭ, Ц1ЫФМЭ Ш1У  УАЛЪЭГЪУН) (Adige deyişi).

 

ÇOCUK OYUNLARI  (К1ЭЛЭЦ1ЫК1У ДЖЭГУК1ЭХЭР)
Doç.  Dr.  VINEREKO Mir
Adige Geleneği (Адыгэ Хабз),

İlkokul 1.  sınıf ders kitabı çevirisi,  Maykop,  2007. s. 48-. 49

Çeviri:  HAPİ Cevdet Yıldız

BİLMECE  OYUNLARI (ХЫРЫХЫХЬЭ ТЕШ1Э)

Gunes ile Uşıtse bilmece (хырыхыхь) (*) oynuyorlar. Soruyu yanıtlayamayan bir deniz  ya da köy veriyor.

Bilmeceyi bilen kazandığını yitirmemek için:


Aldım, yedim, elimden  gömülsün, çukuru kazılsın. Üstüne  Nartların koca taşı kapatılsın! diye ardından söyle. Bu bir oyun kuralıdır (Къэсэхь, къэсэшх, с1ызыхыжьырэр харэт1, рат1ых. Нарт ямыжъошхуи  тырагъэожь!-1уи те1о фэш1. Мыр джэгук1э хабз).

Uşıtse ile Gunes bilmece oynuyorlar.

Uşıts: -Bilmeceye başlayalım:  ‘Kuyruğu çatallı, çatı kirişleri de evi (Зык1э т1аркъо, бгыкъур зиун)’. Bil bakalım!

– Bilmiyorum.

– Bir köy verirsen söylerim.

– Cecehable köyünü veriyorum.

– Kırlangıç.

Başı sepet, kuyruğu top (Зышъхьэ матэ, зык1э 1эгуау)- Aslan.

Durmadan  gidiyor, bir adım bile atmıyor (Мэк1о зэпыт, лъэбэкъу щиз ык1урэп)-Saat.

Bilgi notu:

Yejeh’ade-Eskiden erişkin kişiler bile haç’eşlerde/konuk odalarında “yejeh’ade” (ежьэхадэ) oynarlardı. Ocak külüne gizlice bir küçük çırpı bırakılır, bilen bir kent ya da memleket kazanmış sayılırdı. -HCY

Sözlük:

Bilmece (Хырыхыхь) – Bilmece, madde ve doğa içinde olup biteni öğreten söz.

Bilmece (Къоджэхь-къоджэшх) – Basit bilmece, çocuk oyunu, doğaya ve eşyalara ilişkin sorulan soruları düşününce anlayıp yanıtlayabileceğin bir biçimde düzenlenmiş söz.

Üstünden/ardından söyleme (Те1о) – Bir kişinin dua (thatle’u/тхьалъэ1у), kadeh kaldırma (hohu/хъохъу),  yemin/ahdetme (nevzır/нэузыр) ve ceza verilmesi (tazır/тазыр) durumlarında söylenen söz.