Bjedughlu Tl'ap'  El Hac Mustafa Mahir Efendi

Osmanlıca'dan Çeviri: Bidanıko Mahmut Fidan
Yayına Hazırlayanlar: Dr. Batıray Özbek Yedic, İrfan Genel 14 Ocak 2004
Mısır, 1865 Bulak Matbaası Ethnographie der Tscherkessen, 10 Edingen, 2004

DİPNOTLAR
(*) Tüm Kafkas halklarınca manto olarak kullanılan, yünden yapılma soğuğa ve yağışa dayanıklı giysi. (YEDİC Batıray Özbek)
(**) Dr. Batırbi Bırsır 1992 yılında onunla ilgili şu olayları anlatmıştı. Selkeri ufak tefek yapılı, cesaretli, akılllı, ünü ise her tarafa yayılmış sevilen ve sayılan bir kişi idi. Bir gün Ruslarla yapılacak bir görüşme için Rus askeri kampına giderler. Rus General Petersburg’a kadar duyulan Selkeri'nin bu kafilenin başkanı olduğunu duyunca onunla tanışacağı için sevinir.  Seleskeri’nin atının üstünde küçücük kişinin olduğu söylenince general kahkahalarla gülmeye başlamış. Selkeri tercümana General’in neden bu kadar güldüğünü sorunca, tercüman‚ ’’senin ufak tefek yapınla, ününü bir birine yakıştırmadı da ondan gülüyor’’ diye cevap vermiş. Selkeri: "Sayın Generale söyler misin benimle at üstünde güreş tutar mı?" diye. General yine kahkaha atar ve hemen atına atlar birbirlerine ters giderek mesafeyi açarlar ve karşı karşıya dikilirler.. Son süratle atlar bir birine yaklaşırken Selkeri birden bire uzanarak koca gövdeli generali atından alarak tek eliyle ileriye doğru götürerek Rus subayların içine atıverir. Ne olduğunu anlayamayan general ve Rus subayları hemen gülmelerini keserler ve görüşmelere otururlar.

Çerkes adetlerine göre, hemen hemen her üç senede bir kere gereğinde ise daha evvelde Çerkesya’nın ileri gelenleri toplanarak toplumsal konularda, örf adetlerde değişiklikler yani reformlar yaparlardı. İşte bu toplantıların en sonu Selker'inin başkanlığında 1828 senelerinde yapılmıştır. Çerkes adetlerine göre başlık olarak kızın dayısına tam eğerli bir at hediye edilirdi. Bu ata ise binmek yasaktı. Yılkıya katılır ve ölünceye kadar da yılkıda kalırdı. Bu durum savaş nedeniyle ekonomik yönden zor durumda kalan Çerkesler için -herhalde Çerkes Rus savaşlarının en yoğun olduğu zamanlar- bu atlar ailelere yük olmaya başlar. Selkeri bu serzenişleri duymaktadır. Bir gün evine geldiğinde, avluda bir at bağlı görür. Atın o yokken evlenen kızın dayısı olduğundan başlık değeri olarak kendisine getirildiğini öğrenince, hemen getirilen ata biner ve köyünde herkesin göreceği şekilde bir baştan öbür başa bir kez gider gelir. Zeleskeri'nin yaptığı ve dediği Chabze olarak kabul edildiğinden o günden bu yana da en azından Batı Çerkeslerinde bu halka yük olan eski adet böylece kalkarak yerini yeni adete bırakmış olur. (YEDİC Batıray Özbek)
(***) Bjedugh toprakları iki eyalettir: Çeçenay ve Xımışey