|
Genç birisine nasihat edilirken atasözlerininde söylendiği
çıkıyor. Bunlardan birisi 'бэщ цIыкIур уапэ рагъэуцуагъэми,
едэIу - Önüne konulmuş olan ufak sopayı da dinle'. Bu
atasözü uzun zamandır insanların dilinde. Atasözünün ilk
oluşduğu dönemlerde yüklenmiş olduğu anlam ile günümüzde ki
anlamı arasında kayma var, günümüzde, atanan yönetici, idareci
kim olursa olsun söylediklerini dinlemen gerçekleştirmen
gerekir gibi bir anlamda yüklenmiş halde.
Daha önceleri milletimiz kendisinin oluşturduğu
gelenek-göreneklerimiz doğrultusunda birlik, yardımlaşma ve
kolektif çalışma içerisinde olma huyuna sahipti.
En ufak yerleşkeden millete kadar her zaman çözümlenmesi
gereken şeylerle karşı karşıya kalınıyor. Bunların
gerçekleştirilmesi aşılması için gereken şeyleri insanlar
toplanarak ne yapılması gerektiğine karar vererek
çözümlüyorlardı. Eskiden yapılan toplantı ve kongrelere
(Zefes) akıllı insanlar, yaşamdan tecrübeler edinmiş nahıjlar
katılıyorlardı.
Belirli, köy - ülke xaselerinin toplanma yerleri, dua edilen
yerler vardı. Böylesi toplantıları (ТхьэчIэгъ - Tanrı
altında) Tanrı’nın açık alanlarında yapıyorlardı. O dönemlerde
Adigelerin sahip olduğu dini inançları doğrultusunda
toplandıkları yerin ortasına bir sopa çakılıyordu. Bu sopa
herhangi bir şekilde soyulmuş düzeltilmiş bir sopa değildi,
üst tarafında dal ayrımları bırakılıyordu.
Çoğu zaman tanrılarından birisini sembolize eder şekilde insan
veya hayvan başını andıran kumaştan nesne veya bayrak
benzeri bir kumaş asılırdı.
Toplanılan dua, mahkeme, xase alanının ortasına bunların derin
köklere sahip olmasını sembolize eder şekilde sopanın ucu
sivriltilerek, sivri bir demir parçasıda ilave edilerek yere
saplanırdı. İşte bu çakılan şeye'de 'XASE- ÇAKMA' denilirdi.
Çok tanrılı zamanlarda toplantıya katılanlar o sopaya 'bir
nevi toteme' yaklaşıp ellerini sırayla üzerine koyup yemin
ederlerdi.
Böyle antik dönemlerden kök bulan gelenek sonraki dönemlerde
uygulanmaya devam edegeldi. Adigeler 5. yüzyıldan sonra
Hıristiyan dini üzerine yaşamaya başlamışlardı. Hıristiyanlık
Bizans üzerinden gelmiş Rumların mezhebi üzerineydi.
Atalarımız bu dine bin yıldan biraz daha uzun süre
inanmışlardı. Adigeler İslam dinini 1717'lerden itibaren
aldılar.
Milletimiz hangi dine girmiş olursa olsun, hangi dinde olursa
olsun Xase geleneği olmaya devam etti. Toplantıya katılan
herkes antik dönemlerdeki gibi meydana çakılan sopanın yanına
gelir yemin ederdi.
Hıristiyanlık süresince bu sopaya İncil'in asıldığını
varsaymamız mümkün. Ama Müslüman olduktan sonra bu sopaya
Kuran asmaya başladılar. Xase'de çalışacak olan herkes birer
birer Kuran’a el basar üzerinde konuşulacak konu hakkında
adalet ve doğruluk üzerine karar vermek üzere yemin ederdi.
Kuran'a el basarak yemin etmek günümüze kadar ulaştı.
YÖNETİCİYE TABİ OL
'Бэщ цIыкIур уапэ рагъэуцуагъэми, едэIу - Önüne konulmuş
olan ufak sopayı dahi dinle' denildiğinde anlatılan şey
kim olursan ol Xase'de alınan verilen kararlara beğensen de
beğenmesen de uymak zorundasın. Başında yemin edilen bu sopaya
değer verildiğini atasözümüzde kanıtlıyor. Xaselerle alakalı
olarak destanlarımız, Nart eposu pek çok nüveyi barındırıyor.
Xase ve zefes ile alakalı pek çok atasözümüz var. ‘’Evinde
kendini geliştirdikten sonra Xase’ye katıl’’, ‘’Xase’nin
buyruğu kanun, kanunun buyruğu ölçüttür’’.
Nartlarda Heğegu Zefes - Ülke Kongresi'ne sahiplerdi. Xase’nin
toplandığı yer tarihi Adigeya’nın tam merkezinde Nart Alec'in
evinin bulunduğu yer. Eski anlatılarda yer aldığına göre Pşışe
nehri sahilinin sağ tarafında Dencıvu Bjap olarak
isimlendirilen yer. Ğobekuaye'nin doğu tarafından Pşışe nehri
üst tarafına doğru beş kilometre kadar çıkıldığında bu yere
ulaşılır. Günümüzde burası Krasnodar Eyaletine bağlı topraklar
arasında yer alıyor. Devletimizin sınırları Pşışe'yi geçinci
bitiyor. Alec Yivunej Nartların Xaselerini topladıkları yerdi.
Kendisi de onlara Thamadelik yapardı. Jıvuç' Xase (yaşlı
olanların öldürülme zamanının geldiğine karar veren Xase) de
burada toplanırdı. Nı Xase 'Anneler Xasesi' de burada
toplanırdı. Nı Xase'nin thamatesi ise Alec'ın eşi Bet'ın dı.
Belirttiğimiz gibi Xase Beş - Xase sopasına asılan din
kitaplarına el basarak yemin ederlerdi. Antik dönemlerden
kalan bu geleneği veya benzerlerini pek çok ülke günümüzde de
gerçekleştiriyor.
Örneğin ülke başkanları, yöneticileri seçildiklerinde büyük
bir toplantı düzenlenerek toplanmış kalabalık insan kitleleri
karşısında bu makama gelmiş kişi elini anayasanın
üzerine koyarak yemin ediyor.
Bizde günümüzde, kanun koyucu organ olarak Adige Cumhuriyeti
Devlet Konseyi -Xase'yi, toplumsal hareket 'Adige Xase'
ve yurt dışında yaşamak durumuna düşmüş Adigelerin farklı pek
çok ülkede kurdukları Xase'lere sahibiz. Her birinin tüzükleri
var. Kongre katılımcılarının daha önceden olduğu gibi bu
tüzüklere el basarak söz verecek olurlarsa alacakları
kararların daha adil olacağına kanaatim var.
|
