|
Kuzey Kafkasya
halklarının zengin müzikal kültür tarihi uzun yıllar öncesine
uzanır. Rusyalı müzisyen ve besteciler bu konu üzerinde ilgiyle
çalışmaktadırlar. Dağlı halkların müzikal kültürlerine ilk ilgi
duyan ise 19.yüzyılın ünlü bestecilerinden Aleksandr Alyabeyev
olmuştur. O, Kafkasya’ya sürgün edilmiş biriydi. Alyabeyev,
Kafkasya’dayken bestelediği romans ve şarkıları ‘Kafkas Şarkıcısı’
adı altında toparlamıştı. Alyabeyev ile birlikte Rus yazar ve
şairler A. Bestujev-Marlinskiy, M.Lermontov, besteci M.Balakirev
ve başkaları da Kafkasya’da bulunmuşlardır. Aleksandr Alyabeyev’in
bestelediği ‘Kabardey şarkısı’, ‘Çerkes’ adlı şarkı ve romansların
temelini dağlı halkların şarkıları oluşturmuştur. Bu şarkıların
sözlerini ise bestecinin kardeşi Vladimir yazmıştır. ‘Çerkes
şarkısı’ adlı parçanın sözleri M.Lermontov’a aittir. Müzikal
enstrümanlar için ilk olarak yazılan ‘Çerkes üvertürü’
Alyabeyev’in yapıtıdır.
Bir başka Rus
besteci Mihail Glinka Kafkasya’yı gezerken Adige danslarını
tanımış, dağlıların müziklerini dinlemiş, Kabardey köylerindeki
düğünlerde bulunmuştur. ‘Lezginka’ dansını defalarca izlemiş ve
çok beğenmiştir. Bu sırada yazmış olduğu ‘Ruslan ve Ludmila’
isimli operasına ‘Lezginka’yı koymuştur.
Rus besteci
Miliy Balakirev 1862, 63, 68 yıllarında ьз kez Kafkasya’da
bulundu. Besteci, yerel müzisyenlerimizle zaman geçirmeyi çok
severdi. Çerkes köylerinde bulunduğu esnada onların yaşam
şekillerini derinlemesine öğrenmek için büyük çaba göstermiştir.
Dağlıların müziklerini dinlemiş ve danslarını izlemiştir. Adige
dans müzikleri ve şarkıları üzerine yazdıkları büyük önem
taşımaktadır. Kafkasya’da duyduklarına ve gördüklerine dayanarak
dünya çapında üne sahip doğu fantezisi ‘İslamiy’i bestelemiştir.
Besteci bu eserindeki konuyu Adige halk dansı İslamiy’den
almıştır.
Balakirev,
piyano fantezisi ‘İslamiy’ üzerinde çalışmaya 9 Ağustos 1869’da
Moskova’da başlamış, yapıtını 13 Eylül’de Petersburg’da
bitirmiştir.
Doğu fantezisi
‘İslamiy’ kısa zamanda dünyaca tanındı, müzikal kültür tarihinde
yerini aldı. Onlarca yıldır Balakirev’in ‘İslamiy’i dünya
çapındaki yarışmaların programlarında yer almaktadır.
Dünyaca tanınan
bu müzikal yapıtı ilk yorumlayan ünlü Rus piyanisti ve Moskova
Konservatuarı’nın kurucularından Nikolay Rubinşteyn ( 1835 - 1881
) olmuştur. P. Yurgenson, 1870 ve 1902 yıllarında ‘İslamiy’i iki
kez yayınlamıştır. Macar besteci ve piyanist Ferents List
konserlerinde ‘İslamiy’e sıkça yer vermiştir.
Aradan yüzyıllar
geçmesine karşın ‘İslamiy’ müzikseverlerce hala unutulmamıştır.
Törenlerde yine çalınmaktadır. Adigey halk dansları ve şarkıları
topluluğu İslamiy de konserlerinde daima İslamiy dansına yer
vermektedir. Orkestra tarafından çalınan müziğe oyuncular eşlik
etmekte ve yeteneklerini sergilemektedir.
19.yy sonları ve
20.yy başlarında ünlü Rus besteci Sergey Taneyov, Kabardey-Balkar’da
bulundu. 1885’li yıllarda Kabardey ve Balkarların müzikal
folklorunu öğrenmek için çalıştı. Yaptığı araştırma gezilerine
Moskova Üniversitesi profesörlerinden M.M.Kovalevsk ( 1851-1916 ),
bilimadamı, etnograf İ.İ.İvanyukov ( 1844-1912 ) ve başkaları
katılmışlardır. Grup, Kislovodsk yakınlarındaki köylerde
bulunmuştur. Taneyev ve arkadaşları dağlı halkların dans ve
oyunlarını izlemiş, şarkılarını dinlemişlerdir.
S.İ. Taneyev 20
şarkı yazmış, ulusal müzik enstrümanları üzerine bilgiler
toplamış, Adigelerin şarkı besteleme şekillerini derlemiştir.
Çalışmalarında halk şarkıcıları hakkında bilgiler yer almıştır.
Profesyonel
Adige müziğinin temelinin oluşturulması ve geliştirilmesinde
klasik Rus bestecilerinin katkıları büyüktür. Adige folklorunun
araştırılıp öğrenilmesi için besteci A.M.Avraamov, M.F.Gnesin,
A.F.Grebnev ve başkaları çalışmışlardır. Onların, ulusal müzik
tarihi üzerine yaptıkları derlemelerden, daha sonra yapılan
çalışmalarda da yararlanılmıştır.
Leningrad
Konservatuarı profesörü Mihail Gnesin 1932 yılında folklor
araştırma grubu ile birlikte Adigey’de Afipsip köyünde
bulunmuştur. Derlediği folklor ürünlerinden yararlanarak ‘Adigey’
adlı seksteti, ‘Çerkeslerin şarkıları ve dansları’ isimli süiti,
piyano izin ‘Camirze’ isimli fanteziyi ve başkalarını
bestelemiştir.
Mihail Gnesin’in
‘Çerkes şarkıları’ adlı makalesi ‘Halk Sanatı’ dergisinde ( yıl
1937, sayı 12) yer almıştır. Makalenin konusu halk şarkılarının
ulusal müzik enstrümanları ile çalınışları üzerinedir.
Besteci, Adige
müzik sanatının, yaşamın çeşitli alanlarına uzandığını yazılarında
belirtir. Ulusun müzikal folklorunun zengin olduğunu, eski
zamanlarda halkın bestelediği kimi şarkıların zamanla
kaybolduğunu, şarkıların sanatsal değerlerinde olumlu değişimler
kaydedildiğini dile getirir.
Rus kültür ve
sanat adamlarının Adige müzikal folkloruna verdikleri önem, tarih
sayfalarından kaybolmayacaktır. Onlar, yazdıkları yapıtlarda Adige
şarkısının katettiği tarihi yolu göstermişlerdir. Dağlı halkların
müzikal kültürlerine ilk ilgi duyanlar, müzikal kültürümüzün Rus
ve başka halklarca tanınmasını sağlayanlar, sanat yoluyla halklar
arası yakınlaşmanın ilk çığırını açanlar onlar olmuştur. |
