YEMT’ITL Razıyet
Tarih Bilimdalı Kandidatı
Adige Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü Baş Bilimsel Çalışanı
Adige Mak Gazetesi, Haziran 2013
Çeviri AÇUMIJ Hilmi

TRAHO RAMAZAN

TRAHO Ramazan henüz delikanlı iken Adigelerin sorunları hakkında kaygılanır. Adigelerin arasında eğitimli olanların sayısının az olmasından rahatsızlık duyar. Genç olmasına rağmen keskin zekası ve anlama kabiliyetinin derin olduğu, ileri görüşlülüğü belli olmaktadır. Pşıseler, söylencelerden hoşlanır onları dinlemekten zevk alır.

Ramazan, 5 Haziran 1914 tarihinde Şıncıye’de doğar. 14-15 yaşalarındayken Moskova’da lise öğrenimi aldı, ardından Öğretmen Enstitüsü’nü bitirir. Profesör Yakovlev onun derin bilgilere sahip olduğunu farkedince diğer öğrencilerden ayırıp birlikte çalışmalar yapmaya başlar.

TRAHO Ramazan’ın yaşı ilerlediğinde Adigelerin maruz kaldığı felaketin büyüklüğünü daha da kavramaya başlar. Köylerde okuma yazma bilenlerin sayısının azlığı karşısında çok üzülür.

TRAHO Ramazan 1930 yılında liseyi 1934 yılında ise Moskova Üniversitesi Filoloji Fakültesi’ni 20 yaşındayken bitirir. Üniversitede okurken 1932-1934 yılları arasında Profesör Yakovlev ile Doğu Halkları Enstiüsü’nde çalışır. SSCB Alfabe Seçim Grubu’nda bulunur. Bunun yanısıra Doğu ve Batı Kafkas dillerinin öğrenimi konusunda yoğun olarak çalışır. Filoloji, dil, yayıncılık, tarih ve stenografi hakkında bilgi sahibidir.

1948-1949 yılları arasında İnsburg’ta bulunan kamplardaki Müslümanların yaşamı hakkında araştırma yapar. Onların başka ülkelere göç etmeleri konusunda onlara yardımcı olur.

Kuzey Kafkasya (1955), Çerkesler (1956), ‘Kuzey Kafkasya SSCB’de Yaşayan Halkların Sağlık Kalesi’ gibi kitapları yayınlanır. Başka kitap çalışmaları, hazırlıkları vardıysa da ömrü yetmez genç yaşında 8 Temmuz 1964 tarihinde henüz 50 yaşındayken çalışma masası başındayken vefat eder. Ulusunun yarınları hakkında kaygılanır, Kuzey Kafkasya halklarının birer birer yerlerini bulmaları için samimi olarak çalışr.

Ramazan 1934-1941 yıllarında Mıyekuape’ye geri döner. Bununla birlikte Yakovlev’in kurduğu gruptan da ayrılmayarak çalışmalarını Moskova’ya göndermeye devam eder. Enstitüde çalışırken aynı zamanda okulda edebiyat ve dilbilgisi öğretmenliği yapar. 1941 yılında savaşa götürülür. O tarihlerde 27 yaşındadır ve iki yaşında bir oğlu vardır. Ramazan iyi birisi olduğu kadarda yakışıklıydır da. Orduya giderken Mıyekuape Askerlik Şubesi’ne kadar eşi, çocuğu ve arkadaşları onu uğurlarlar. PARMEKO Ayşet, TSEY Vunay, YEMT’ITL Nefset vd. Ramazan bahçe duvarının üzerine çıkarak ‘Kızlar ağlamayın, Almanlara gözyaşlarınızı göstermeyin, onları kovup geri geleceğiz’ demiştir. Buradan Ukrayna’ya götürülürler fakat Ramazan’ın bölüğü Alman birliklerince kuşatılır, esir alınır. Pek çokları daha sonra ormana kaçar bir kısmı Türkiye’ye Avusturya’ya gider. Ramazan 1945 yılında Avustruya’ya gider, burada çalışmaya da başlar. Otomobil fabrikasında çalışır. Buradan soydaşları ile birlikte Türkiye’ye gider. Ankara’da üniversite okur, daha sonra 1951 yılında Almanya’ya geri döner. Nerede bulunursa bulunsun Adige dili, tarihi yaşamı hakkında bilgi toplamaya uğraşır.Münih’i yaşamak için seçer. Geriye dönme olanağına sahip değildir. Ailesini Stalin’in rejiminden korumaya çalışır.

Ramazan Münih’te vefat eder ve orada defnedilir.

Münih’te bulunan SSCB Araştırma Enstitüsü’nde çalışır. ‘Müjdeci’ isimli dergide Rusca, ‘Kafkas’, El Madecalle isimli İngilizce yayınlarda, Özgürlük Radyosu’nda çalışır. 1954 yılında İnsburg Üniversitesi‘nde asistan olarak çalışmaya başlar. Ramazan bir çok deneme ve makale yazar. Örneğin Çerkesler, Kremlinin Dil Politikası, Buluşma gibi eserleri bunlar arasındadır. Ramazan’ın kaleme aldığı eserlerin sayısı çoktur. Bunları derleyip toplu olarak yayınlayabilseydik iyi olurdu.

MAMIY YERECIB

MAMIY Yerecıb’ın Şıncıyenin yetiştirdiği evlatları arasında TSEY İbrahim’in açtığı yoldan gittiğini söylemek yanlış olmasa gerek.  O iyi bir tiyatro yazarı olur. Yerecıb 1926 yılında Şıncıye’de doğar.  Altı yaşındayken annesi babası vefat eder, kızkardeşleri ile birlikte yetim kalır. Şincıye’de bulunan yetimhaneye kardeşleri ile birlikte verilir. Yerecıb beşinci sınıfı burada bitirir. Daha çocukken çalışmaya başlar. Kızkardeşlerini de hiç unutmaz…

14 yaşında traktörcü olarak çalışmaya başlar. Daha sonra Donbask’a giderek orada Almanların yıktıkları madenlerin yeniden çalıştırılması, inşası çalışmalarına katılır.

Savaşın ardından Mıyekuape’ye geri dönerek şarkı-dans ansamblesinde çalışmaya başlar. Yerecıb çok iyi dans eder ve şarkı söyler. Nereye giderse gitsin yanında kitapları götürür. Rusça’dan çeviri yapmak konusunda çok yeteneklidir. Sesinin güzel olduğunu İnna Svetlovskaya’da kabul etmiştir. TEMZOKO İbrahim’de dans ediş şeklinden hoşlanmıştır. Ansamble’de çalışırken ‘Psetlıhoher’ isimli piyesi yazar.

Bu piyesin dışında ‘Dehebarine’nin Konukevi’, ‘Gölge’, ‘Kimin Suçu?’  ‘Baş Ağrısı İçin Gönül Yas Tutar’, ‘Yaşam İlerliyor’, ‘Sevginin Ölçütleri’ isimli piyesleri de yazar. Bunları daha sonra Rusça’ya da çevirir. Eserleri Perm, Krasnodar tiyatrolarında da sahnelendi.

Yerecıb ilerlemiş yaşlarında Edebiyat Enstitüsü’nü de bitirir. Onu ilk defa, Moskova’dan geldiğinde Şıncıye’de görmüştüm. Bende henüz üniversiteden mezun olmuştum. Amcasının oğlu Yunus’la birlikte okula gelmişlerdi. Yunıs ‘Bu ağabeyim’ demişti. Elini uzatıp tokalaşarak ‘Tebrikler Raziyet, köyümüzden ilk defa bir bayan üniversite mezunu yetişti’ demişti. Yerecıb’ı işte böyle hatırlıyorum.

Yerecıb yazdıklarını eserlerindeki kahramanaları halktan seçer, köyden bulur. Haçık, Hepap, Mıhamçerıyekolar Şıncıye’de yaşıyorlardı. Adige Tiyatrosu’nda ilk komedi türü eserleri MAMIY Yerecıb yazmıştı.

Şıncıye’nin yetiştirdiği TSEY İbrahim’in adını köy okulu taşıyor, bahçesinde de onun büstü var. Yerecıb 68 yaşına kadar yaşadı. Moskova’da 1994 yılında vefat etti, oğlu da onu orada defnetti.

Şıncıye’nin yetiştirdiği evlatları nerede olurlarsa olsunlar milletlerini unutmadılar, Adigeler de onları unutmayacaklar.