Ali İhsan Aksamaz 

(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Selma Koçiva. Selma Koçiva, Laz Rönesansının önemli öncülerinden biri; 1980’li yıllardan beri Lazcayı yaşatmak için canla- başla çalışıyor.  Kendisini, 1993’den bu yana tanıyorum, ancak makalelerinden çok önceden haberim var. Selma Koçiva, “Lazuri Mektebi”nin de kurucularından. Kendisiyle bir söyleşi yaptım. Biyografisi, çalışmaları- kitapları ve “Laz Alfabesi”nden bahsettik. Ali İhsan Aksamaz/ 24 II 2021)

+

Ali İhsan Aksamaz: Bize önce biyografinizden bahsedin de öyle başlayalım, olur mu?! Nerede doğdunuz? Nerelisiniz? Kimlerdensiniz? Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Mesleğiniz nedir? Çocuklarınız, torunlarınız var mı? Şimdi nerede yaşıyorsunuz? İşiniz nedir? Hangi dilleri biliyorsunuz? Kendinizden bahsedin, lütfen!

Selma Koçiva: 1960‘da Dutxe’de doğdum. Koçivalar’ın kızıyım. İlkokul yıllarım Dutxe’de Didinana‘nın yanında geçti. Ortaokul ve lise yıllarım ise İstanbul’da geçti. Lise sonrası Almanya’ya okumaya geldim. Sosyal Pedagoji Yüksek Okulunu bitirdim. Öğrenciyken ve öğrenim sonrası kendi mesleğimle ilgili değişik alanlarda çalıştım. 1990‘da Birleşik Alman Lisesinde çalışmaya başladim. 2000 yılında malülen emekliye ayrıldım. 32 yaşında bir kızım var. Dortmund’ta doğdu, büyüdü ve burada yaşıyor. Laz Dili ve çalışmaları için gerekli gördüğüm alan çalışmaları dışında, NRW eyaletindeki Dortmund kentinde yaşadım. Halen de burada yaşıyorum. Lazistan’a yerleşmek maalesef mümkün olmadı. Sağlık sorunları gibi bazı engeller yüzünden buradaki yaşam alanıma bağlı kaldım.Lazca ve Türkçe’nin yanısıra Almanca biliyorum. Megrelce’yi çok az da olsa anlıyorum. Gürcüce öğrenmeye başladım ancak geliştiremedim. Sanırım bir süre Gürcistan’da kalmak ve eğitim almam gerekecek.

Ali İhsan Aksamaz: Lazca şiir yazmaya ne zaman, nerede ve hangi duyguyla başladınız? O zamanlar Tzitaşi İskenderi’nin “Laz Alfabesi”nden haberdar mıydınız?

Selma Koçiva: Benim kuşağımda Lazca yazma merakı vardı. Türkiyede Liseyi bitiren Laz  gençleri arasında Lazcayı yazma eğilimi vardı. Fakat birisi Lazcayı, Türkçe alfabenin 29 harfiyle yazdığı zaman bir başkası o yazılanı okumada çok güçlük çekiyordu. Lazcada Türkçedekinden çok fazla ve çok farklı ses var. Bendeki anadili farkındalığı 1980‘de Almanya’da Almanca öğrenirken başladı. İlk Lazca yazma denemelerimi Alman alfabesiyle yaptım. NRW Eyaleti, Ruhr Universität Bochum’a 1980‘li yılların başında başvurdum. O zaman Kafkasoloji bölümünü Kafkasolog Dr. Michael Job yönetiyordu. Lazca okumaya Gürcü alfabesiyle başladım. Dr. Michael Job, Gürcü alfabesiyle derleme kitaplardan Lazca metinlerin fotokopisini bana verdi. Çok yavaş olsa da okuyor ve anlıyordum. Yazmaya gelince yazamıyordum. Dr. Michael Job‘un desteğiyle kendi işaretlerimle Latin alfabesine dayanan bir alfabe hazırladım. Yani kendi alfabemle iki yıl kadar yazdım. Daha çok Dutxe’den bildiğim, hafızamdaki mani ve destanları kaleme alıyordum. 1982- 1984 yıllarında, Gürcistan’daki Laz dili çalışmaları ve İskender Tzitaşi‘den hiç haberimiz yoktu. 1990‘da Wolfgang Feurstein  Hocanın Gürcistan‘a gidip gelmesiyle Gürcistan‘daki Lazcaya ilişkin bilgi ve birikimden benim de haberim böylece oldu.

Ali İhsan Aksamaz: Biraz da bize “Laz Alfabesi”nden bahsedin, lütfen! “Fahri Lazoğlu Alfabesi” diye biliniyor bu alfabe. Bu alfabe yalnızca Mtanebiva Fahri Kahraman’ın çalışmasının bir ürünü müydü, yoksa kolektif bir çalışmanın ürünü müydü? Bu alfabe, “Fahri Lazoğlu Alfabesi” adını taşıyor. Herkes bir şey söylüyor. Biz tam olarak bilmiyoruz. Bu konu üzerine neler söyleyebilirsiniz?

Selma Koçiva: 1984‘ün Baharında Wolfgang Feurstein Hoca ile tanıştım. Kendisi „Lazuri Alfabe“ üzerine çalışmış ve bir bröşürü de tartışmaya açmıştı. Bu broşürü, Berlin’deki Dilbilimleri Fakültesine (1983 Sonbaharı olmalı) başvurduğumda, Dr. Jost Gippert vermişti. O zamana kadar, iki yıl kadar „kendi alfabem“ ile Lazca notlar tutuyordum. Wolfgang Feurstein  Hoca, Fahri Kahraman’dan söz etti ve onun ideali Lazca yazmaktı. Bir de Wolfgang Feurstein  Hocaya Lazcayı öğreten Fikri Özdemir Abi vardı. Böylece bir grup çalışması yapabilmenin koşulları oluştu. „Lazebura Çalışma Grubu“ adını verdiğimiz grup çalısmasında Wolfgang Feurstein  Hoca , Fikri Özdemir Abi ve ben vardık. Yalnızca üçümüz vardık. Fahri Kahraman Hoca ile mektup üzerinden  haberleşiyorduk. Bir mektubunda Fahri Kahraman Hoca kendi önerdiği işaretlerle „Laz Alfabesi“ni yazmıştı.

Sonuçta şunu söyleyebilirim: „Lazuri Alfabe“nin fikir babası ve 1970‘lerde Lazcayı Latin Alfabesiyle  yazan ilk kişi Fahri Kahraman  Hocadır. Wolfgang Feurstein  Hocanın bilimsel altyapısı ve akademik ilişkileri olmasaydı „Lazuri Alfabe“ bu düzeyde pedagojik doğruluğu olan bir çalışma olmazdı diye düşünüyorum. Benim rolüm daha çok bir praktisyenin rolü gibi tanımlanabilir.  „Lazuri Alfabe“, „Parpali- 1“ kitapçığının içinde yayınlandıktan sonra, benim katkım alfabenin Türkiye’deki Lazlara ulaştırılması noktasında oldu. İlerici ve demokrat çevrelerin iletişim ağı içinde Lazca bilen yoldaşlarımın aracılığıyla „Lazuri Alfabe“ bröşürü elden ele dağıtıldı. „Lazuri Alfabe“nin Lazistan‘ın dağ köylerine ulaştığına ilişkin haberler bize, Almanya’ya kadar  ulaşıyordu.

Ali İhsan Aksamaz: Şimdi de bize kitaplarınızdan bahsedin, lütfen! Yayınlanmış kitaplarınız var: “Nena Murunʒxi/ Dil Yıldızı”, “Ar Mt̆k̆o Oxorca/ Bir Avuç Kadın”, Ax Gidi Uçamzoğa/ Ah Gidi Karadeniz”, “Lazona”, “Bedia Xala/ Bedia Hala” do “Guri Parpali/ Kelebek Yürek”. Bu kitaplarınızdan haberdarım. Bende de bu kitaplarınız mevcut. Bu kitaplarınız ne zaman yayınlandı? Yayınlanmış başka kitaplarınız var mı? Kitaplarınızla ilgili bize hangi bilgileri veriyorsunuz? Birer birer bahsedin, lütfen!

Selma Koçiva: Lazca şiir ve destan denemelerim 1980‘li yıllarda devam etti. 1987‘de Wolfgang Feurstein Hoca, „Pogrom Dergisi“ için bir makale yazacaktı. Benden de bir- iki şiir yazmamı rica etti. İlk serbest şiiri o zaman yazdığımı hatırlıyorum. Sonraları da devam ettim. Şiir, destan ve şarkı sözü olacak metinler yazmayı denedim. Çevremdekiler yazdıklarımı beğendikçe ben daha çok yazdım. Bütün kitaplarım İstanbul’da basıldı: „Nenamurunʒxi“ (Lazca şiir, destan, şarkı sözü. 1997’de  Kurye Yayınları’ndan çıktı. “Lazona“ (Birkaç yazı Lazca, tümü Türkçe. 2000 yılında Akyüz Yayınlarından çıktı. “Ah Gidi Karadeniz“, şiir, Türkçe, 2001 yılında Kaldıraç Yayınlarından çıktı. „Bir Avuc Kadin“, bir kaç öykü Lazca, çoğu Türkçe, yaşanmış kadın Öyküleri. 2004 yılında Kaldıraç Yayınlarından çıktı.  „Bedia Xala -Yürekli Bir Laz Kadını”, Lazca -Türkçe iki dilde,   biyografi. 2012 yılında Kaldıraç Yayınlarından çıktı. „Guriparpali/Kelebek Yürek“, Lazca – Türkçe iki dilde şiir, destan ve şarkı sözü. 2014 yılında Lazi Yayınlarından çıktı. „Ejderhalar ve Çocuklar“, anı-roman, Türkçe- Lazca betimlemelerle. 2020 yılında LKD Yayınlarından çıktı.

 Ali İhsan Aksamaz: Biliyorum; siz çalışkansınız ve hiç de boş oturmuyorsunuz. Yeni Lazca kitap projeleriniz var mı? Bize yeni müjdeli haberleriniz var mı?

Selma Koçiva: Sanırım, son kitabımla yazma merakımda belli bir noktaya geldim. Bir süreliğine Türkçe yazmaya ara vermek istiyorum. Lazca Edebiyata yönelip son aktif yıllarımı bu alanda çalışmaya vermek istiyorum.  Bunun icin Megrelce ve Gürcüce öğrenmeyi programıma aldım. Sağlıklı olduğum sürece öğrenmeye ve yazmaya devam etmek istiyorum.

Ali İhsan Aksamaz: Biliyorum; siz “Lazebura”nın kurucu ve emaktarlarındansınız. “Lazebura” fikri nereden çıktı ve Laz Kültürü alanında çalışmaya ne zaman başladınız?

Selma Koçiva: Yaşadığım ülke, Almanya bir göçmenler ülkesi. Almanya’da her kültür çevresinin kendi sivil toplum kurumları var ve anadili ve kültür gelişimi için çalışmalar yapmak burada çok olağan bir durum. Biz 1990‘da üniversiteli bir öğrenci gurubuyduk. Süreç içinde bir Laz derneğine ihtiyaç duyduk. İlk yıllarda Almanya’da yaşayan Lazları kültür şenliklerinde biraraya getirdik. Zamanla Almanya‘da doğmus, büyümüş ikinci kuşak Lazların yönettiği iletişim ağının Avrupa geneline yayıldığı bir dernek oldu „Lazebura“.

Ali İhsan Aksamaz: Size teşekkür ediyorum. Başka sorum yok. Ancak sizin bahsedeceğiniz başka konu varsa, lütfen bahsedin!

Selma Koçiva: Ben teşekkür ederim. Bunca işiniz arasinda Laz Kültürü emekçileriyle röportajlar yapıyor, gençlerin bizleri unutmamasına katkıda bulunuyorsunuz. Bu alandaki çalısmalarım iki yıl sonra kırkıncı yılını bulacak. İster istemez insan bir değerlendirme yapıyor. Bundan sonrası için noksan bıraktığım bir alan var mı diye kendime sormadım değil. En çok ihmal ettiğim konu Laz kadını konusu. Lazlara özgü kadın konuları ve Laz kadınlarının bir araya gelmesi. („LKH“) „Laz Kültür Hareketi“nde başaramadığımız ortak paydayı güçlendirip iletişimin sağlanması. Belki Laz kadını üzerine çalışmalarla bu noksanlığı telâfi edebiliriz.

Böyle yeni bir alan çalısması için en yakınımdaki kadn arkadaşlarla şimdiden konuşmaya başladık bile. Tekrar teşekkür ederim.  Çalısmalarınızdaki başarılarınızın devamını dilerim.

+

Önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Laz Kültürel Kimliğini Yaşatma Çabaları” (Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 4, Milliyetçilik (s. 924-926), İletişim Yayınları, İstanbul, 2002; Ali İhsan Aksamaz, “Dünden Bugüne Lazca Gramer ve Sözlük Çalışmaları”, sonhaber.ch, 28 II 2020/ circassiancenter; İsmail Avcı Bucaklişi, “Laz Alfabesinin Gerçek Mimarı”, jinepsgazetesi.com,  1 IV 2017; Mustafa Kazım Yücel Özbirinci, İsmail Muzaffer Özbay, Mehmet Ali Kök, Muhsin Erol ve Metin Bilgin, “Lazca Dilbilgisi”, Arhavililer Vakfı, Ankara, 2006; Selma Koçiva, “Seçmeli Ders Modeli ve Anadili Eğitimi İhtiyacı”, lazca.org, 31 V 2013; Selma Koçiva, “Lazuri Alfabe Halkın Alfabesi”, skociva.blogspot, 24 X 2013; http://skociva.blogspot.com/

+

„Namiğun menceli Lazuri mç̆araloba mebçik̆o guri miğun!“

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi ren Selma K̆oçiva. Selma K̆oçiva ren Lazuri Nenaşi Ronesansişi beciti goʒ̆oncğonerepeşen arteri. 1980-oni ʒ̆anapeşen doni, Lazuri nenaşi oskedinu şeni şurdoguriten içalişeps. Ma eya 1993 ʒ̆anaşen doni viçinop, mara mak̆alepe muşişen dido ʒ̆oxleşenti ambari komiğun. Lazuri Mektebişiti magedginale ren. Muşi k̆ala ar Lazuri int̆erviu dop̆i. Edo çkin bğarğalit biyografi muşi, noçalişepe- ketabepe muşi do Lazuri Albonişen. Ali İhsan Aksamazi/ 24 II 2021)

Ali İhsan Aksamazi: İpti biyografi tkvanişen molapşinat do eşo gevoç̆k̆at, iqveni?! So yeçkindit, so dibadit? Sonuri ret? Miepeşen, mi oğlepeşi ret? Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu mesleği giğunan? Berepe, motape giqonunani? Aʒ̆i so skidut? Mu dulya ikipt? Namu nenape giçkinan? Dudi tkvanişen molamişinit, mu iqven!

Selma K̆oçiva: 1960 ʒ̆anas Dutxes dobibadi. K̆oçivapxe bore. Beroba şk̆imis didinana şk̆ala Dutxes bsk̆udi, ortamektebi do liseş ora St̆anbolis bort̆itu. Liseşk̆ule Germaniaşa komoft̆i. Hako Sosyal Pedagoji Mağali Mektebis doviç̆itxi do mesleği şk̆imite 1990 ʒ̆anas dulyas kodobguti, Almanuri Gesamtschule. Uk̆açxe, 2000 ʒ̆anas emekli dobiyi. Ar bozonta miyonun. Eçidovit̆ojur ʒ̆aneri ren. Germanias, noğa Dortmundis psk̆udur. Onç̆aruşi dulyape şk̆imi şeni Lazist̆anişa, Turketişa do Korturaşa bidi. Ar- jur doloni, ar- jur tuta kodobguti, gobikti, komoft̆i.

Menceli na miğut̆u ʒ̆anape ar- jur sayet̆i berepe doguri şeni dulyas kodobguti. Ma sum nena mişk̆un: Lazuri, Turkuli, Germanuli. Megreluri nena mʒika oxoboʒ̆onam. Korturi doguru komobiç̆i mara var momanžinu. Korturaşa olvoni bore, Korturi do Megreluri doguru şeni.

Ali İhsan Aksamazi: Tkvan mundes, so do namu zmonaten geoç̆k̆it Lazuri şiirepe oç̆arus? Emindros ʒ̆it̆aşi İskenderişi Lazuri Albonişen ambari giğut̆esi?

Selma K̆oçiva: Ma na mişk̆un, jenerasyoni şk̆imişi Liseşa na idu bazi cencepe Lazuri onç̆aruşa meraği kuğut̆es. Mati Lazuri muşeni mişk̆unan mado didepes buç̆itxamt̆i, mitis mutu var uşk̆ut̆u. 1980 ʒ̆anas Germaniaşa moft̆isi, Germanuri dobiguramt̆işa Lazuri onç̆aru guris domayu. Enogi Germanuri alfabete mç̆ari. Uk̆açxe NRW eyaletis Boxum Universit̆eşi K̆afk̆asolojis mcveşi Lazuri nç̆arelepe kobžiri. K̆afk̆asolog Dr. Jost̆ Gip̆ert̆i biçini, himuşa Korturi alfabete Lazuri tek̆st̆epe golayonu (ok̆itxu) kodobiguri. Dr.  Jost̆ Gip̆ert̆i meşvelute, Latinuri Alfabete onç̆aru şeni alfabe şk̆imi domç̆ari, jur ʒ̆ana şik̆u alfabe şk̆imite na mişk̆ut̆u mani do dest̆anepe onç̆arute golilu. Uk̆açxe Wolfgang Feurstein Xoca biçini.

Ali İhsan Aksamazi: Armʒik̆ati Lazuri Albonişen molamişinit, mu iqven?! “Fexri Lazoğlişi Alboni” yado içkinen aya alboni. Aya alboni xvala Mtanebiva Fexri K̆axramanişi noçalişeşi monoçane rt̆ui, varna k̆olektiuri noçalişeşi monoçane rtui? Aya albonis coxons “Fexri Lazoğlişi Alboni”. Arik aşo zop̆ons, majurak eşo. İrik eşo- aşo mutu tkumers. Çkin akonepes tamam mutu va miçkinan. Muepe gatkvenan aya temaşi jin?

Selma K̆oçiva: 1984 ʒ̆anas Wolfgang Feurstein Xoca biçinisi, adresi muşi Berliniş Nenakçina Fak̆ult̆eşi Xoca Dr. Michael Jobik komomçu. Wolfgang Feurstein  Xoca şk̆ala Lazebura Çalışma Grubis dulya komobiç̆itu, Lazuri Alboni ok̆ok̆ateri gamobiğitu. Fahri K̆ahraman (Lazoğli) Xoca Arkabis sk̆udurt̆u, Lazuri Alboni himişi yoxo komebçitu. Lebaşa Alfabe Lazoğli Alfabe yoxote gobişinitu. Uk̆açxe leba ora, Wolfgang Feurstein  Xoca Lazuri Alboni şk̆imi xete nç̆areri oren dei itirazi doyu. Lazebura Çalişma Grubu dulyas mobiç̆iti na mepçitu k̆arari hişo var ort̆u. Lazuri onç̆aru enogi na miʒ̆u Fahri K̆ahramani yoxote Lazuri Alboni gobişinatet̆u. Wolfgang Feurstein  Xoca biçinisi ma jur ʒ̆ana şik̆u alfabe şk̆imite mç̆arumt̆i, ham roport̆ajişa ma p̆ot̆e nena var eşk̆ebiği, ma onç̆aru Wolfgang Feurstein Xocaşa va dobiguri mado. Şk̆imi şeni, Lazuri Alboni k̆olekt̆ivuri ar dulya oren. 1984  ʒ̆anas Korturaşi nek̆na cenk̆oleri ort̆u do İskender ʒ̆it̆aşiş ambari 1990  ʒ̆anas Wolfgang Feurstein  Xocak Korturaşa idusi hekolendo moğu. Him oraşa şk̆u Lazuri Alboni xepeşan xe goburtamt̆itu. Nena do k̆ult̆ura becit̆oba na uşk̆un ağani Lazepe onç̆ari komiç̆esdort̆u.

Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti ketabepe tkvanişen molamişinit, mu iqven! Tkvan gamiçkvineri ketabepe kogiğunan. “Nena Murunʒxi”, “Ar Mt̆k̆o Oxorca”, Ax Gidi Uçamzoğa”, “Lazona”, “Bedia Xala” do “Guri Parpali” coxoni gamiçkvineri ketabepe kogiğunan. Aya gamiçkvineri ketabepe tkvanişen ambari komiğun; mati xes komiğun tkvani ketabepe. Mundes gamiçkvinu ketabepe tkvani? Gamiçkvineri çkva ketabi giğunani? Mu ambarepe momçapt ketabepe tkvanişen? Tito- tito molamişinit, mu iqven!

Selma K̆oçiva: Lazuri Nenate leksepe onç̆aru 1987 ʒ̆anas mobiç̆i. Wolfgang Xoca „Pogrom Dergisi“ şeni ar mak̆ale nç̆araset̆u „ar- jur leksi dominç̆ari” yado. Mati serbest şiiri domç̆ari mendebuncğoni. Haşote Lazuri mç̆araloba komobiç̆i.  Na gamobiği nç̆arelepe şk̆imi: “Nenamurunʒxi”, Lazuri leksepe,  destanepe do birapape onç̆aru kocebaği. 1997 ʒ̆anas kogamobiği. Xvala Lazuri Nenate. Çivi Yazilarişa Ozcan Sapan memişvelu. “Lazona”: 1990 ʒ̆anas Lazuri Nena do k̆ult̆ura şeni mak̆alepe, denemepe onç̆aru komobiç̆i, muxalifi gazeta Ozgur Gundemi ham nç̆arape gamiyonamt̆u. Uk̆açxe ʒ̆ana 2000-s Akyuz Yayinlari “Lazona” yoxoni nç̆areli şk̆imi kogamiğu, ar- jur sayfa Lazuri, mteli Turkuli nenate. ” Ah Gidi Karadeniz”: Ar k̆aleti Turkuli Nenate leksepe mç̆arumti. Lazuri nena do k̆ult̆uraşi meselepe, çainat̆işi dulyape, oropa do oxoşk̆va meselepe şeni mç̆arumt̆i. Ham leksepeti  Kaldiraç Yayinlarişa 2001 ʒ̆anas ” Ah Gidi Karadeniz ” yoxoni nç̆areli kogamobiği. “Bir Avuç kadin”: Uk̆açxe oxoržaluri hecayepe kok̆omağu. Haniti “Bir Avuç kadin” yoxoni nç̆arelis kogamobiği. Xolo Kaldiraç Yayinlarişa, 2004 ʒ̆anas. Ham nç̆areli xuti hecaye Lazuri, manjurape Turkuli nenate. “Bedia Xala-Guroni Ar Lazi Oxorža”: 2012 ʒ̆anas “Bedia Xala-Guroni Ar Lazi Oxorža”, ar biyografi nç̆areli Kaldiraç Yayinlarişa kogamaxt̆u. Ham Lazuri do Turkuli, jur nenate gamaxt̆u. „Guriparpali / Kelebek Yurek“: 2014 ʒ̆anas „Guriparpali / Kelebek Yurek“, leksi, dest̆ani do  birapate ar nç̆areli kogamobiği, LKD Yayinlarişa. Lazuri do Turkuli, jur nenate. „Ejderhalar ve çocuklar“ 2020 ʒ̆anas na gamobiği. Ani-Romani, xvala Turkuli nenate. Tişa na golomixt̆u ar meselişi romani ren. Ham nç̆ara LKD Yayinlarisa gamaxt̆u.

Ali İhsan Aksamazi: Ma miçkin; tkvan dulyamxvenu ret do xoloti xemboşi va doxedut. Ağani Lazuri ketabiş p̆rojepe giğunani? Ağani pukironi ambarepe giğunani çkinda?

Selma K̆oçiva: Ağani ambari şk̆imi, huy na goʒ̆obidvi dulyas ort̆asen: Açkva Lazuri Mç̆araloba şeni onç̆aru guri memižun. Ar romani şeni çona p̆k̆orobum. Mi uşk̆un, açkva xvala Lazuri onç̆arute ora golobit̆oçik̆o bit̆ur. Ora golilams ʒ̆anape kemadves, na miğun menceli Lazuri mç̆araloba mebçik̆o guri miğun.

Ali İhsan Aksamazi:  Ma komiçkin; tkvan “Lazeburaşi” beciti magedginale do emektarepeşen arteri ret. Solen yeçkindu “Lazeburaşi” fik̆iri do mundes geoç̆k̆it oçalişus Lazuri K̆ult̆urişi speros?

Selma K̆oçiva: Hakoni mteli muacirepe derneği kuğunan. Şk̆u Lazepeti ar derneği domaç̆it̆es. Ok̆oxunaşe şk̆uni şeni, hako na mirdenan berepe şk̆uni şeni. Nananena do k̆ult̆ura şk̆uni şeni. Hako Germanias iri xelk̆epe k̆ult̆uraşi derneği kuğunan, şk̆u Lazepeti ar derneği kocebdgitu, Lazebura yoxote, 1997 ʒ̆anas eyaleti şk̆uni NRW-s.

 Ali İhsan Aksamazi: Ma şukuri giʒ̆umert. Aʒ̆i çkva k̆itxala va miğun. Mara tkvan otkvaluşi çkva mutu  giğunanna, eti molamişinit, mu iqven!

Selma K̆oçiva: Ham rop̆ort̆aji şeni zade bixeli, Ğormoti tkvati goxelas. Guri k̆aite. Şk̆u Lazepe vorsi ndğalepe bižirat.

+

„ნამიღუნ მენჯელი ლაზური მჭარალობა მებჩიკო გური მიღუნ!“

(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაфირი ჩქიმი რენ სელმა კოჩივა. სელმა კოჩივა რენ ლაზური ნენაში რონესანსიში ბეჯითი გოწონჯღონერეფეშენ ართერი. 1980-ონი წანაფეშენ დონი, ლაზური ნენაში ოსქედინუ შენი შურდოგურითენ იჩალიშეფს. მა ეჲა 1993 წანაშენ დონი ვიჩინოფ, მარა მაკალეფე მუშიშენ დიდო წოხლეშენთი ამბარი ქომიღუნ. ლაზური მექთებიშითი მაგედგინალე რენ. მუში კალა არ ლაზური ინტერვიუ დოპი. ედო ჩქინ ბღარღალით ბიჲოგრაфი მუში, ნოჩალიშეფე- ქეთაბეფე მუში დო ლაზური ალბონიშენ. ალი იჰსან აქსამაზი/ 24 II 2021)

ალი იჰსან აქსამაზი: იფთი ბიჲოგრაфი თქვანიშენ მოლაფშინათ დო ეშო გევოჭკათ, იყვენი?! სო ჲეჩქინდით, სო დიბადით? სონური რეთ? მიეფეშენ, მი ოღლეფეში რეთ? ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? მუ მესლეღი გიღუნან? ბერეფე, მოთაფე გიყონუნანი? აწი სო სქიდუთ? მუ დულჲა იქიფთ? ნამუ ნენაფე გიჩქინან? დუდი თქვანიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ!

სელმა კოჩივა: 1960 წანას დუთხეს დობიბადი. კოჩივაფხე ბორე. ბერობა შკიმის დიდინანა შკალა დუთხეს ბსკუდი, ორთამექთები დო ლისეშ ორა სტანბოლის ბორტითუ. ლისეშკულე გერმანიაშა ქომოфტი. ჰაქო სოსჲალ ფედაგოჟი მაღალი მექთების დოვიჭითხი დო მესლეღი შკიმითე 1990 წანას დულჲას ქოდობგუთი, ალმანური გესამთსჯგულე. უკაჩხე, 2000 წანას ემექლი დობიჲი. არ ბოზონთა მიჲონუნ. ეჩიდოვიტოჟურ წანერი რენ. გერმანიას, ნოღა დორთმუნდის ფსკუდურ. ონჭარუში დულჲაფე შკიმი შენი ლაზისტანიშა, თურქეთიშა დო ქორთურაშა ბიდი. არ- ჟურ დოლონი, არ- ჟურ თუთა ქოდობგუთი, გობიქთი, ქომოфტი. მენჯელი ნა მიღუტუ წანაფე არ- ჟურ საჲეტი ბერეფე დოგური შენი დულჲას ქოდობგუთი. მა სუმ ნენა მიშკუნ: ლაზური, თურქული, გერმანული. მეგრელური ნენა მციქა ოხობოწონამ. ქორთური დოგურუ ქომობიჭი მარა ვარ მომანძინუ. ქორთურაშა ოლვონი ბორე, ქორთური დო მეგრელური დოგურუ შენი.

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვან მუნდეს, სო დო ნამუ ზმონათენ გეოჭკით ლაზური შიირეფე ოჭარუს? ემინდროს წიტაში ისქენდერიში ლაზური ალბონიშენ ამბარი გიღუტესი?

სელმა კოჩივა: მა ნა მიშკუნ, ჟენერასჲონი შკიმიში ლისეშა ნა იდუ ბაზი ჯენჯეფე ლაზური ონჭარუშა მერაღი ქუღუტეს. მათი ლაზური მუშენი მიშკუნან მადო დიდეფეს ბუჭითხამტი, მითის მუთუ ვარ უშკუტუ. 1980 წანას გერმანიაშა მოфტისი, გერმანური დობიგურამტიშა ლაზური ონჭარუ გურის დომაჲუ. ენოგი გერმანური ალфაბეთე მჭარი. უკაჩხე NRW ეჲალეთის ბოხუმ უნივერსიტეში კაфკასოლოჟის მჯვეში ლაზური ნჭარელეფე ქობძირი. კაфკასოლოგ დრ. ჟოსტ გიპერტი ბიჩინი, ჰიმუშა ქორთური ალфაბეთე ლაზური თეკსტეფე გოლაჲონუ (ოკითხუ) ქოდობიგური.

დრ.  ჟოსტ გიპერტი მეშველუთე, ლათინური ალфაბეთე ონჭარუ შენი ალфაბე შკიმი დომჭარი, ჟურ წანა შიკუ ალфაბე შკიმითე ნა მიშკუტუ მანი- დესტანეფე ონჭარუთე გოლილუ. უკაჩხე ვოლфგანგ Фეურშთეინ ხოჯა ბიჩინი.

ალი იჰსან აქსამაზი: არმციკათი ლაზური ალბონიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ?! “Фეხრი ლაზოღლიში ალბონი” ჲადო იჩქინენ აჲა ალბონი. აჲა ალბონი ხვალა მთანებივა Фეხრი კახრამანიში ნოჩალიშეში მონოჩანე რტუი, ვარნა კოლექთიური ნოჩალიშეში მონოჩანე რთუი? აჲა ალბონის ჯოხონს “Фეხრი ლაზოღლიში ალბონი”. არიქ აშო ზოპონს, მაჟურაქ ეშო. ირიქ ეშო- აშო მუთუ თქუმერს. ჩქინ აქონეფეს თამამ მუთუ ვა მიჩქინან. მუეფე გათქვენან აჲა თემაში ჟინ?

სელმა კოჩივა: 1984 წანას ვოლфგანგ Фეურშთეინ ხოჯა ბიჩინისი, ადრესი მუში ბერლინიშ ნენაქჩინა Фაკულტეში ხოჯა დრ. მიჯჰაელ ჟობიქ ქომომჩუ. ვოლфგანგ Фეურშთეინ ხოჯა შკალა ლაზებურა ჩალიშმა გრუბის დულჲა ქომობიჭითუ, ლაზური ალბონი ოკოკათერი გამობიღითუ. Фაჰრი კაჰრამან (ლაზოღლი) ხოჯა არქაბის სკუდურტუ, ლაზური ალბონი ჰიმიში ჲოხო ქომებჩითუ. ლებაშა ალфაბე ლაზოღლი ალфაბე ჲოხოთე გობიშინითუ. უკაჩხე ლება ორა, ვოლфგანგ Фეურშთეინ   ხოჯა ლაზური ალბონი შკიმი ხეთე ნჭარერი ორენ დეი ითირაზი დოჲუ. ლაზებურა ჩალიშმა გრუბუ დულჲას მობიჭითი ნა მეფჩითუ კარარი ჰიშო ვარ ორტუ. ლაზური ონჭარუ ენოგი ნა მიწუ Фაჰრი კაჰრამანი ჲოხოთე ლაზური ალბონი გობიშინათეტუ. ვოლфგანგ Фეურშთეინ   ხოჯა ბიჩინისი მა ჟურ წანა შიკუ ალфაბე შკიმითე მჭარუმტი, ჰამ როფორტაჟიშა მა პოტე ნენა ვარ ეშკებიღი, მა ონჭარუ ვოლфგანგ Фეურშთეინ   ხოჯაშა ვა დობიგური მადო. შკიმი შენი, ლაზური ალბონი კოლექტივური არ დულჲა ორენ. 1984  წანას ქორთურაში ნეკნა ჯენკოლერი ორტუ დო ისქენდერ წიტაშიშ ამბარი 1990  წანას ვოლфგანგ Фეურშთეინ   ხოჯაქ ქორთურაშა იდუსი ჰექოლენდო მოღუ. ჰიმ ორაშა შკუ ლაზური ალბონი ხეფეშან ხე გობურთამტითუ. ნენა დო კულტურა ბეჯიტობა ნა უშკუნ აღანი ლაზეფე ონჭარი ქომიჭესდორტუ.

ალი იჰსან აქსამაზი: აწითი ქეთაბეფე თქვანიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! თქვან გამიჩქვინერი ქეთაბეფე ქოგიღუნან. “ნენა მურუნცხი”, “არ მტკო ოხორჯა”, ახ გიდი უჩამზოღა”, “ლაზონა”, “ბედია ხალა” დო “გური ფარფალი” ჯოხონი გამიჩქვინერი ქეთაბეფე ქოგიღუნან. აჲა გამიჩქვინერი ქეთაბეფე თქვანიშენ ამბარი ქომიღუნ; მათი ხეს ქომიღუნ თქვანი ქეთაბეფე. მუნდეს გამიჩქვინუ ქეთაბეფე თქვანი? გამიჩქვინერი ჩქვა ქეთაბი გიღუნანი? მუ ამბარეფე მომჩაფთ ქეთაბეფე თქვანიშენ? თითო- თითო მოლამიშინით, მუ იყვენ!

სელმა კოჩივა: ლაზური ნენათე ლექსეფე ონჭარუ 1987 წანას მობიჭი. ვოლфგანგ Фეურშთეინ   ხოჯა „ფოგრომ დერგისი“ შენი არ მაკალე ნჭარასეტუ „არ- ჟურ ლექსი დომინჭარი” ჲადო. მათი სერბესთ შიირი დომჭარი მენდებუნჯღონი. ჰაშოთე ლაზური მჭარალობა ქომობიჭი.  ნა გამობიღი ნჭარელეფე შკიმი: “ნენამურუნცხი”, ლაზური ლექსეფე,  დესთანეფე დო ბირაფაფე ონჭარუ ქოჯებაღი. 1997 წანას ქოგამობიღი. ხვალა ლაზური ნენათე. ჩივი ჲაზილარიშა ოზჯან საფან მემიშველუ. “ლაზონა”: 1990 წანას ლაზური ნენა დო კულტურა შენი მაკალეფე, დენემეფე ონჭარუ ქომობიჭი, მუხალიфი გაზეთა ოზგურ გუნდემი ჰამ ნჭარაფე გამიჲონამტუ. უკაჩხე წანა 2000-ს აქჲუზ ჲაჲინლარი “ლაზონა” ჲოხონი ნჭარელი შკიმი ქოგამიღუ, არ- ჟურ საჲфა ლაზური, მთელი თურქული ნენათე. ” აჰ გიდი ქარადენიზ”: არ კალეთი თურქული ნენათე ლექსეფე მჭარუმთი. ლაზური ნენა დო კულტურაში მესელეფე, ჩაინატიში დულჲაფე, ოროფა დო ოხოშკვა მესელეფე შენი მჭარუმტი. ჰამ ლექსეფეთი  ქალდირაჩ ჲაჲინლარიშა 2001 წანას ” აჰ გიდი ქარადენიზ ” ჲოხონი ნჭარელი ქოგამობიღი. “ბირ ავუჩ ქადინ”: უკაჩხე ოხორძალური ჰეჯაჲეფე ქოკომაღუ. ჰანითი “ბირ ავუჩ ქადინ” ჲოხონი ნჭარელის ქოგამობიღი. ხოლო ქალდირაჩ ჲაჲინლარიშა, 2004 წანას. ჰამ ნჭარელი ხუთი ჰეჯაჲე ლაზური, მანჟურაფე თურქული ნენათე. “ბედია ხალა-გურონი არ ლაზი ოხორძა”: 2012 წანას “ბედია ხალა-გურონი არ ლაზი ოხორძა”, არ ბიჲოგრაфი ნჭარელი ქალდირაჩ ჲაჲინლარიშა ქოგამახტუ. ჰამ ლაზური დო თურქული, ჟურ ნენათე გამახტუ. „გურიფარფალი / ქელებექ ჲურექ“: 2014 წანას „გურიფარფალი / ქელებექ ჲურექ“, ლექსი, დესტანი დო  ბირაფათე არ ნჭარელი ქოგამობიღი, ლაზი ჲაჲინლარიშა. ლაზური დო თურქული, ჟურ ნენათე. „ეჟდერგალარ ვე ჩოჯუქლარ“ 2020 წანას ნა გამობიღი. ანი-რომანი, ხვალა თურქული ნენათე. თიშა ნა გოლომიხტუ არ მესელიში რომანი რენ. ჰამ ნჭარა LKD ჲაჲინლარიშა გამახტუ.

ალი იჰსან აქსამაზი: მა მიჩქინ; თქვან დულჲამხვენუ რეთ დო ხოლოთი ხემბოში ვა დოხედუთ. აღანი ლაზური ქეთაბიშ პროჟეფე გიღუნანი? აღანი ფუქირონი ამბარეფე გიღუნანი ჩქინდა?

სელმა კოჩივა: აღანი ამბარი შკიმი, ჰუჲ ნა გოწობიდვი დულჲას ორტასენ: აჩქვა ლაზური მჭარალობა შენი ონჭარუ გური მემიძუნ. არ რომანი შენი ჩონა პკორობუმ. მი უშკუნ, აჩქვა ხვალა ლაზური ონჭარუთე ორა გოლობიტოჩიკო ბიტურ. ორა გოლილამს წანაფე ქემადვეს, ნა მიღუნ მენჯელი ლაზური მჭარალობა მებჩიკო გური მიღუნ.

ალი იჰსან აქსამაზი:  მა ქომიჩქინ; თქვან “ლაზებურაში” ბეჯითი მაგედგინე დო ემექთარეფეშენ ართერი რეთ. სოლენ ჲეჩქინდუ “ლაზებურაში” фიკირი დო მუნდეს გეოჭკით ოჩალიშუს ლაზური კულტურიში სფეროს?

სელმა კოჩივა: ჰაქონი მთელი მუაჯირეფე დერნეღი ქუღუნან. შკუ ლაზეფეთი არ დერნეღი დომაჭიტეს. ოკოხუნაშე შკუნი შენი, ჰაქო ნა მირდენან ბერეფე შკუნი შენი. ნანანენა დო კულტურა შკუნი შენი. ჰაქო გერმანიას ირი ხელკეფე კულტურაში დერნეღი ქუღუნან, შკუ ლაზეფეთი არ დერნეღი ქოჯებდგითუ, ლაზებურა ჲოხოთე, 1997 წანას ეჲალეთი შკუნი NRW-ს.

 ალი იჰსან აქსამაზი: მა შუქური გიწუმერთ. აწი ჩქვა კითხალა ვა მიღუნ. მარა თქვან ოთქვალუში ჩქვა მუთუ გიღუნანნა, ეთი მოლამიშინით, მუ იყვენ!

სელმა კოჩივა: გამ როპორტაჟი შენი ზადე ბიხელი, ღორმოთი თქვათი გოხელას. გური კაითე. შკუ ლაზეფე ვორსი ნდღალეფე ბიძირათ.