Dr. MEŞFEŞ’Ü Necdet Hatam
Bizler diasporada olduğumuz yıllarda anavatanda yayınlanan kitapların tümüne ulaşamazdık. Kitapların daha iyi olanını ayıklayacak, yazarlarımızın yetkinliğini karşılaştırabilecek, şiirleri yazıları değerlendirebilecek bilgimiz de yoktu. Az sayıda elimize geçen kitaplarda savaşın yıkımından, büyük zaferin coşkusundan sıkça ve çokça söz edilmesini de doğrusu biraz yadırgardık. Hayır, Sovyetler Birliği’nin faşizmden sadece kendi ülkesini değil tüm dünyayı da kurtardığını bilmiyor değildik. Ama yine de “acaba biraz abartılmıyor mu” diye de düşünmezlik edemezdik.
Şairlerimizin, yazarlarımızın hiç de abartmadıklarını anavatana dönüş yaptıktan sonra anladım ben de. Gerçekten anavatanın da olsa doğup büyüdüğün köy de olsa uzak olduğun coğrafyada geçen trajik olayları anlatan yazıları okumak ile bunları, ateşin yanık izlerini, yürek sızını bugün de taşıyanların yüzlerinde okumak, babasız büyüyenlerin tutamadıkları gözyaşları titreyen sesleri ile anlatırken dinlemek ne kadar farklıymış…
Ey, anavatan bekçisi Adığe! Meğer ne kadar da çok çekmişsin… Kökün de ne kadar derinlere gidiyormuş… Kazanımların da ne kadar büyükmüş… Biz diasporadakiler, dönüş yapanlarımız da ne kadar şanslıymışız. Evet, köklerin derinlerde olmasaydı, diaspora olarak şanslı olmasaydık bunca çektiğin bunca acıdan sonra nasıl olur da ayakta kalabilirdin? Nasıl olur da anavatanı koruyabilir, cumhuriyetleri kurabilirdin?..
Ey anavatan bekçisi sevgili kardeşim! Düşünüyorum da ne kadar da mangal yürekliymişsin. Trajik olaylara kendini ezdirmedin. Evet, onları hiç unutmadın ama teslim de olmadın. Geriye değil ileriye hep ileriye baktın. Şiirler yazdın, romanlar yazdın, şarkılar besteledin, söylenceleri, Nartlar’ı derledin, halkını yaşatmayı, halkın için yaşamayı önceledin.
Seslendiklerinde de vatanı savunacak, düşmanı karşı duracaklarla birlikte yola çıktın. Farklı halkların çocukları ile birlikte aynı anadan doğma kardeşleri gibi vatanı savundun. Faşistlerden ülkeyi de dünyayı da korudun. Canını hiçe saydın. Yiğitlerden geri kalmadın “Sovyetler Birliği Kahramanı” sanını ilk sen aldın.
Diasporadaki kardeşlerine de ilgisiz kalmadın. İri olmalarına karşın ana sütü emmedikleri için güçsüz olduklarının farkında oldun. Özgür olmadıklarını göz önde bulundurdun. Anadilini unutmuş olmalarını da parmağına dolamadın. Sana dudak bükenleri bile dışlamamayı başarabildin. Vatanın kök olmasından, vatanda yaşıyor olmaktan güç aldın. Diasporadaki kardeşlerine elini uzattın. Düşlerini Rusya Federasyonu yetkililerine anlattın, onları ikna edebildin. Federal Hükümet kararı ve Devlet Başkanının imzası, RF’nin politik ve ekonomik katkıları ile kardeşlerini anavatana kavuşturdun.
Ey anavatan bekçisi değerli kardeşim! Biz diasporadakilerin, diasporadan dönüş yapanların ne kadar da büyükmüş sana olan borcumuz? Ne kadar da çokmuş!.. Bizler de bu borcun birazını olsun ödemeye çalışıyor, bu şansı bulduğumuzda da mutlu oluyoruz. Bu amaçla elimizden geldiğince yürüdüğün zorlu yolu anlamaya çalışıyoruz. Yükünü kaldırmana yardımcı oluyoruz, paylaşarak üzüntülerini azaltmaya sevinçlerini büyütmeye çalışıyoruz.
İşte bugün de son yılların geleneği, caddelerden taşan “Ölümsüzler Alayı”ndayım. Ancak içimde bir sıkıntı. Vatan savunmasında canını veren dedemin, ninemin, babamın amcasının, halasının, aileden birinin fotoğrafını taşıyamadığımın utancı ile boğuluyorum. Ayağımı sürüyerek böylesi fotoğrafları yükseltenlerle birlikte yürümeye çalışsam da uyum sağlayamıyorum. Beni tutsak eden utancımdan kendimi kurtaramıyorum. “Ölümsüzler Alayı”ndan süzülerek ayrılıyor ve kaldırımdan alayın geçişini izliyorum. Tanıdık birini gördüğümde kollarım havalarda selamlıyor ve hemen bakışlarımı kaçırıyorum.
Derken işte, işte alayda wınequeşım bir kadını görüyorum. Beni tanıyor ve hemen geliyor yanıma. Taşıdığı wınequeşım Mefeşşü Hacımosoğlu Yunus’un fotoğrafını daha bir yükseltiyor. Biraz olsun rahatlıyorum… Evet, şimdi daha rahat nefes alabiliyorum ama yine de birlikte yürüme gücünü kendimde bulamıyorum, Uğurladığım kızımız ölümsüzlere karışıyor bir süre sonra da kayboluyor…
Bakışlarımı caddeye sığmayan “Ölümsüzler Alayı”nda gözlerim dalıyor, yanaklarımdan üzüntü değil sevinç gözyaşları süzülüyor. Ve Meşbeş’e İshak’ın büyük yazar, büyük ozanımızın çok sevdiğim bir kaç mısrası dökülüyor ağzımdan:
«Bugün huzur içinde benim ülkem
Üzüntü kaygı başka coğrafyalarda…
Yaşamın kendisidir mezar taşları
Can verenlerin özgürlük uğruna.
Bilmiyor değilsiniz
Budur özlemimiz bizim de.»
Ama kimselere duyurmuyorum.
ЕгъэшIэрэ Полк2020
илъэсТэ хэхэсыгъэхэм хэкум къыщыдэкIырэ тхылъхэр пстэури къытIэкIэхьащтыгъэп. Тхылъхэр зэпэтлъытын, тхакIохэр зэпэтщэчын,тхыгъэм, усэмнахь дэгъур къыхэтхын шIэныгъи тиIагъэп. Арэу щытми джа къытIэкIэхьэщтыгъэ тхылъ макIэмзэомэхъаджэм итхьамыкIагъо, текIоныгъэшхом игушхуагъобэрэ дэдэрэкъазэрэхэфэщтыгъэртымыгъэшIэгъон тлъэкIыщтыгъэп. Хьау Совъет Союзымежь ихэгъэгуимызакъоудунаири фащистхэм къызэраригъэлыгъэртамыгъэджыгъэу, тымышIэу щытыгъэп. Ау етIани ῝зы тIэкIу рагъэлыебама῎ тигъаIощтыгъэ…
ТиусэкIо-тхакIохэм зэрэрамыгъэлыягъэр хэкум къызысэгъэзэжьыр ары сэри къызызгурыIуагъэр. ШъыпкъэмкIэ, уихэгъэгумиуичылъэ дэдэми узыпэIэпчъэ чIыналъэм къыщыхъурэ тхьамыкIагъом фэгъэхьыгъэ тхыгъэхэм уяджэнымрэ, машIом хэтыгъэхэм, а машIом илыуз, иуIагъэнепи зытелъхэм анэгухэм къярыбджыкIыныр, шъузэбэ пIугъэхэм янэпсхэр къашIуакIозэ, амакъэхэр кIэзэзызэ къаIотэжьырэмэ уядэIуныр сыдэуи зэфэмыдаха?
Ей, ей хэку-пэс адыг! Сыдэуи ба птехъыкIыгъэр… Плъапсэ сыдэуи пытта.Сыдэуи гъэхъэгъэшIухэр пшIыгъа.Тэ хэхэсхэр, хэхэсыгъэхэр сыдэуи тынасыпышIуа.Ары,плъапсэ мыпытэ дэдагъэмэ,хэхэсхэмкIэ тынасып темыкIогъагъэмэ,птехъыкIыгъэхэм сыд фэдэмэ укъялыныя? Сыд фэдэмэ Хэкур къытфэбыухъумэн, Республикэ зибгъэIэнплъэкIыныя?…
О хэку-пэс адыгэу сиIубыжъый! Сегупшысэшъ сыдэуи угушхуа? тхьамыкIагъохэм забгъэцIыцIыгъэп, гъэризябгъэшIыгъэп. Пщыгъупщагъэхэп ау узэплъэк1ыжьыгъэп… УяпэкIэ уплъагъ… усэхэр, романхэр птхыгъэ, орэдхэр зэхэплъхьагъ, IорыIуатэр быугъоижьыгъ. Нартхэр зэфэпхьысыжьыгъ, лъэпкъым уфэпсэуныр апэ ибгъэщыгъ.
Хэгъэгур къызыуаджэми, хэгъэгу ухъумакIохэм, пый пэуцухэмуадежьагъ. Зэмылъэпкъэгъузэхэгэгогъу, зэкъошхэмкIэ зы ны къылъфыгъэм фэдэу пыим шъупэуцужьыгъ. Фащистмэхъаджэм, хэгъэгуыри дунаири щышъыухъумагъ. Упсэ уеблэжьыгъэп. Ауж зыкъибгъэнагъэп, апэрэ лIыхъужьыцIэр къэблэжьыгъ…
Хэхэс лъэпкъэгъури IэкIыбы пшIыгъэп. Ным ибыдзыщэ аIуфагъэпышъ джадэхэми зэрэкIочIаджэхэм гу лъыптагъ. Зэрэфитыджэхэр къыдэплъытагъ Лъэпкъыбзэр зэраIэкIэзыгъэр пIапэ епщэкIыгъэп. Ащыщэу Iумпэм укъэзышIыгъэхэми уамыпэгэкIыныр пфызэшIокIыгъ. Хэкур зэрэлъапсэм, лъапсэм,узэрисым гукIуачIэ хэбгъотагъ. Уигухэлъхэр Урысыем иIэшъхьэтетхэм алъыбгъэIэсын, къагуырыбгъэIон плъэкIыгъ. Хэхэс къошхэм пIэ афэпщэигъ,къебгъэблэгъагъэх, гупчэр уиIэпыIэгъоу хэкур ябгъэгъотыжьыгъ.
О хэкурыс адыгэутилъапI! Тэ хэхэсхэмкIэ, хэхэсыгъэхэмкIэ сыдэуи бауичIыфэу ттелъыр. Сыдэуи бэдэда!.. Тинасып къыхьына ма, изыIахь нэмыIэми шIукIэ пфэтшIэжьыныр? Мары зэрэтлъэкIкIэ къэпкIугъэ гъогу уанэм щыгъуазэ зытэшIы, уихьылъэбдэтэIэты, гуузыр бдэтэщэчы, гушIуагъор бдэтэугощы, тэгъэбагъо.
Мары непи аужрэ илъэс заулэм зэхащэрэ, атемыфэжьэу уырамхэр къэзыкIурэ егъэшIэрэ полкым сыхэт. Ау къысэхьылъэкIы. Хэгъэгур къыухъумэзэ ыпсэ зытыгъэ сятэжъ, сянэжъ, сятэ ятэш, ятэшыпхъу, тиунэкъош…исурэт IэтыгъэузэрэсымыIыгъым иукIытагъо сыгу къефызы. ЕрагъэуцIыфхэм садэкIо,садэхъурэп.УкIытагъом гъэры сишIыгъ, сыкъыIэкIэкIын слъэкIырэп. ЦыкIу-цыкIоуегъэшIэрэ полкымсакъыхэкощы, гъогу напцэм сытеуцо сахэплъэ. СинэIуасэ горэ зыслъэгъукIэ зэрслъэкIэу сIэхэр дэсэщае сэлам ясэхы,синэплъэгъу псынкIэудесэгъэзэкIы.
Аузэ,марымарыполкым хэт тиунэкъош бзылъфыгъэр сэлъэгъу. Ежьыми сыкешIэжьы, къысэчъалIэ… Ежь ятэжъ сэ сиунэкъош илъэсишъэ зыгъэшIэгъэ МэщфэшIу Юныс исурэт нахь лъагэу къеIэты…Сыгу зы тIэкIумэзагъа…Джы нахь фитэу жьы къэсэщэ..Сыгоуцоныр сфэукъокIырэп сэгъэкIотэжьы купым ахэкIуадэ…
Урамым тезэрэмыгъэфэжьырэ гъэшIэрэполкым сахаплъэ, сынэхэр мэплъызы, гуузыми нахьэу гуышIуагъом къырифыжьэгъэ нэпсыцэхэр сынэкIушъхьахэм къятэкъохы…
МэщбашIэм,тиусэкIо-тхэкIо цIэрыIо, шIудэдэ слъэгъурэ иусэ щыщ сатыриплIыр къызжэдэзы:
« Мамырми непэ тэ тихэгъуашъхьэ
ГухэкI гукъаор нэмыкIы къуап.
Шъхьафит фэхыгъэу гъашIэр зикъашъхьэм
ШъумышIэу щытэп тыригугъапI.»
Ау зыми зэхезгъэхырэп…