ŞAVKO Aslanguaş
Adige  Mak Gazetesi, Kasım 2013
Çeviri: AÇUMIJ Hilmi

Adigelerin bayrağında parıldayan yıldızlardan bir tanesi de Shapsughlara ait.  Eski, ilginç güzel bir halk.

Bir zamanlar büyük bir ulus olan Adigeler milli konuları-sorunları xasede ele alıyorlardı. Sovyetler döneminde xaselerimiz yoktu, fakat demokratik yapılanmaya başladığımızda yeniden xaseler kuruldular. Cumhuriyette de rayonlarda da xaseler kuruldu fakat önemli milli sorunlar gereğince çözümlenemiyor.

Shapsughlar böyle değiller. Onlar ulusal bilinç anlamında kendilerini daha iyi muhafaza ettiler. Bizden uzakta yaşıyorlarsa da eski Adige topraklarında yaşıyorlar. Yaşadıkları köyler büyük değil, köy sakinleri ağırbaşlı insanlar. Adige huy ve davranışlarına daha çok sahipler. Yaşlıları akıllı, aktif insanlar, çağa uyuyorlar. Bir yandan durumları böyleyken diğer yandan yaşadıkları eyalet en zengin eyaletlerden birisiyken, gerçek Soçililerken  çözmeleri gereken pek çok sorunları da var. Atalarımızın yaptığı gibi halkın önüne çıkan sorunların her birisini herşeyden önce ele aldıkları yer Kıyıboyu Shapsughlarının kurmuş oldukları Adige Xase’si.

21 yıldır bu xasenin başkanlığını ÇAÇIHU Harunıko Mecit yapıyor. O sadece yerleşim yerleri, okullar, klüpler, emekliler, emek gazileri hakkında da çalışmıyor tüm halkın iyi bir yaşama ulaşması, insanların topraklarını işlemesi, evler yapmaları, geçinmeleri milletin millet olarak kalması iyi gelenek-göreneklerin yaygınlaştırılması gibi konularda canla başla çalışıyor.

Bu gün ÇAÇIHU Mecit konuğumuz, onunla sohbet edeceğiz.

– Mecit, hoşgeldin. Günümüzde Shapsugh Adige Xase’si hangi konular üzerine eğiliyor?

– Dille başlayalım. Millet olmak istiyorsak dilimizi kaybetmemeliyiz. Onu muhafaza etmek konusunda devamlı çalışıyoruz, çıkış yolu olacak imkanları arıyoruz.

Köylerimizde yaşayan insanlarımız hem kendilerine hemde besledikleri hayvanlarına bakacak topraklardan mahrumlar. Köylerde iş olanakları az, gençlerimiz köyleri terk ediyorlar. Bu sorunları hiç unutmadan devamlı nasıl çözümleyeceğimiz üzerine duruyoruz, aralarında becerebildiklerimizde beceremediklerimizde var.

– İçinde yer aldığınız Krasnodar Eyaletinin valisinin sizlerin yanına çok gelmediğini biliyoruz. Yakınlarda Aleksandr Tkaçev yanınıza geldi, pek çok insanla görüştü, nahıjlarla konuştu üzerinde kaygılandığınız sorunları ona anlattınız. Bunun sonucunda ne oldu?

– A. Tkaçev’in Shapsugh’a gelmesinden çok memnun olduk. Çünkü biz eyalette yer alıyoruz, eyaletteniz, nasıl yaşadığımızı onun bilmesini istedik. Memnuniyetle, dile getirdiğimiz sorunları valinin anladığını, kaygılarımızı duyduğunu, bize yardımcı olacağını söylediğini belirtebilirim. Bu yüzden Kıyıboyu Shapsughlar adına teşekkür ediyorum.

Bizim çok sorunumuz var, bunlardan valinin sayesinde çözülmüş olanlarıda var. İşte, örneğin       uluslar arasında uyum ve etnik kültürlerin geliştirilmesi’ eyalet programında samimi olarak çalışıyoruz. Her yıl kültürün gelişmesi yolunda harcanmak üzere eyalet bütçesinden  iki milyon Ruble salınıyor. On yıldır köylerdeki kulüpleri, kütüphaneleri yeniledik yenilemeye devam ediyoruz. Bunlar için, gereken şeyleri temin ediyoruz, klüp binaları muntazam bir şekilde, okullarda da tamir çalışmaları yapıldı. Yeni yaptıklarımızda var. Bunun yanısıra Shapsughya Dans Ansamblesine de yeni elbiseler diktirdik. Bu grup çeşitli yarışmalara katılıyor, Yurtdışında Adigelerin yaşadıkları ülkelere gidiyorlar.

Kültür sarayları, okullar faaliyette ihtiyaç duydukları her şeyi temin ediyoruz. Bunlar önceki durumları göz önüne getirilirse günümüzde özenilesi bir durumdalar.

– Shapsughlara arazilerin, otlak ve meraların yetmediğini biliyoruz. Ev yapmak istediklerinde de arsa verilmediğini duyuyoruz. Bu sorunların bir çözüm yolu var mı?

– Arazi-toprak sorunu önde gelen, hep birincil sorunumuz. Üzerinde yaşayacağımız ve çoğalabileceğimiz toprağımız yok Her bir Shapsugh ferdi,  köyünde, topraklarında ev yapıp kendinden olan insanların arasında kalmak istiyor. Bunun için elinde olanağın varsa bile arazi alamazsın, fakat ev sahibi değilsen de devlet ne Psıfuape (Lazarevsk) ne de Şaçe’de (Soçi) daire vermiyor. Gençler ne yapıyorlar?  Köyden ayrılıp daire tutuyor yeni aile kuruyorlar. Bu yüzden üzerinde yaşadığımız toprakta söz sahibi olmamamız halkımıza büyük kayıp verdiriyor. Köyde yaşayanların sayısı azalıyor, anadilimiz elden gidiyor, milli niteliklerimiz terk ediliyor.

Örneğin halka arsa verseler ve bu arsaları satma hakkı vermeseler, bunun kimseye bir zararı dokunmaz.

Ne yapılabilir?  Toprakların genel planı yapılmış durumda, bu konuda yapılanlar üzerine gerçekten çalıştık. Bu plan köylerin yakınlarındaki arazilerin yeniden köylere dahil edilmesini kapsıyor. Bunun nasıl sonuçlanacağını bilmiyoruz bu konuda kaygılarımız var. Toprakları köylülerin işlemesi için verecek olurlarsa buraları ellerinde tutanlar için bu büyük bir değişiklik olmuyor, çünkü araziler yine ya satın alanlara yada bağlı oldukları ulusal parka ait kalıyorlar.

Hazırlanan bu plan kabul edilecek mi edilmeyecek mi? Kabul edilmemesi imkansız,  Shapsughlar ezelden beri hayvancılık, arıcılık, meyve bahçeciliği ile iştigal ediyordu, halkın sahip olduğu usul ve olanaklar elinden çıktı. Günümüzde bunları köylere gelen turistlerle birlikte anca müzelerde görüyoruz. Milli kültürümüz yok oluyor, milletin kendisinin de yok olması tehlikesi var. Hiç durmadan toprak sorununa değinmemizin  sebebi bu. Toprağa sahip olmadan millet gelişemez.

Shapsughlarda başka halklar gibi çalışıp geçinmek istiyorlar ve bu haklarıdır. Halk eski zamanlardan beri meşgul olduğu uğraşılarını devam ettiremiyor, bu yüzden yaşaması için toprak çok gerekli.

– Mecit eskiden var olan Kolhoz ve Sovhozlar dağıldığında onlara ait olan arazilerin halka paylaştırılması gerekmiyordu? Ülkenin tamamında böyle yapıldı.

– Doğru, yerinde bir soru soruyorsun. Kendilerine düşen toprak hisseleri verilmeyen biz Shapsughlardan başka, tüm ülke genelinde, başka bir halk kalmamış olmalı. Toprak yerine hisse senetleri paylaştırıldı. Daha sonra bu hisse senetlerini satın alıp elinde toplayan bir kaç kişide toprakların sahibi oldu. Topraklarımızın turistik bölgeye girdiği için çok değerli olduğu şeklinde halkı ikna ettiler. Şimdi bu toprakları kendileri de kullanmıyor halka da ait değiller. Bu yüzden fındık ve çay bahçeleri ormanlaşmış bir şekilde…

Günümüzde Adige Xase’si de köylerde yaşayan aktivistlerde, nahıjlarımızda bu toprakların bomboş yatmasının yerine, sahipleri kimse kim, en azından uzun yıllığına bizlere kiraya verilmesi için uğraşıyorlar. Eğer böyle olmazsa millet olarak ilerleyemez ve yaşayamayız.

– Adige Xase kongreler düzenleyerek milli konular üzerine eğiliyor, kararlarda alıyor. Son toplantılarınızda hangi konulara eğildiniz.

–  Burada belirli kararlar aldık. Her birinin ulusal anlamı var. Şimdi onları hayata geçirmek üzere uğraşıyoruz. Eğer idareciler bizi anlayacak olursa bunlar aşılamayacak sorunlar değiller.

Birincisi; dahil olduğumuz Krasnodar eyaletinin Eyalet Nizamnamesi’nin ikinci maddesinde ‘Krasnodar Krayı’nın Pşıze (Kuban) havzası toprakları Kazak gruplarınca organize edilmiştir, Ruslar burada eski çağlardan beri yaşıyorlar. Eyalette yaşayanların çoğunluğunu oluşturuyorlar. Eee, o zaman biz nereden çıktık. Hiç başka topraklarda yaşamadık, hiç kimsenin yaşadığı yeri elinden almadık, misafir gelip oturmuşta değiliz. Bunlardan yola çıkarak söz konusu maddenin değiştirilmesi ve maddeye  ‘… Adigelerin tarihsel toprakları olması hasebiyle Shapsugh Adigelerinin hak ve özgürlüklerinin Rusya Federasyonu Anayasası ve Eyalet Kanun Koyucu organlarının tarafınca gözetilemesi …’ şeklinde ek yapılması talebinde bulunuyoruz.

İkincisi; bizim kendi kendimize düşünüp ortaya koymadığımız bir şekilde 22 Mart 2000  (N.55) tarihinde Rusya Federasyonu hükümetince alınan kararca Rusya’da yaşayan az sayıda nüfusa sahip halkların hakları korunuyor. Böyle olmasına rağmen Eyalet Nizamnamesi’nde değişiklikler yapılması o kadar kolay bir iş değil. Durum hakkında Eyalet Valisi’ne bilgi ulaştırdık. Milletvekilleri ve komite başkanlarının bir arada olduğu bir toplantıda da bunu dile getirdiler…

Bölgenin otokton halkı olduğumuza dair Eyalet Nizamnamesi’nde bunun yer alacağı değişikliğin yapılabilmesi için milletvekillerinin çoğunluğunun  bunu kavrayarak bize destek olması gerekiyor. Böyle olacağını umuyorum çünkü devlet organları çalışanları ile ayrım yapmadan ilişki içindeyiz.

– Anlaşılan, bir halk olarak dünyada var iken, eyalette yaşıyorken, var olduğunuzu, halk olduğunuzu aydınlatmanız gerekiyor, öyle değil mi?

– Evet böyle sıkışık bir konumda olmak hiç rahat değil ve  bu büyümemize de engel. Eğer bize faydaları dokunacak olursa bizim halk olarak var olduğumuzu kanıtlayan belirlenmiş çıkış noktalarıda  var. Rusya Federasyonu’nca ‘Geleneksel yaşamlarını sürdüren otokton halklar’ ismiyle çıkartılan kararnamede otokton halklar ve yaşam alanları yazılmıştır. Bunu ne yazan nede yürürlüğe koyan biz değiliz. Bu devletin çıkarttığı bir kanun. Biz Kıyıboyu Shapsughları olarak eyaletten oluşumuz, köylerimizin ona dahiliyeti, insanlarımızın ailelerimizin burada yaşadıklarının eyaletin devlet evraklarında yer almasını istiyoruz. Bir Shapsugh aileyi bile resmen Psıfuape’de kayıt altına aldırmalayız. Shapsughların yaşadıkları köylerin isimlerinin yer aldığı evraklar hazırladık, fakat olimpiyatlar geçmeden bu konuya eğilmeyeceklerini de anlıyoruz.

– Yaşadığınız eyalette sonuçlandıramadığınız işleri gerimi bırakıyorsunuz yoksa başka makamlara federal kurumlara taşıyormusunuz?

– Devlet mülklerini yöneten federal ajansa (Rosimuşestve) bu konuda müracaat ettik, durum hakkında bilgilendirdik. Bu kurum bizden Shapsughların kendilerinin oluştuğu, öz topraklarında yaşadıklarını gösteren dökümanları iletmemizi istedi. Bu konuda üç yıl kaybettik. Çoğu geçenin azıda geçer. Olimpiyatlardan sonra bu işi ilerleteceğiz.

–  Mecit, Ulusal Park’ın size faydasından çok zararının geldiği aşikar. Devletin bu yüzden sizlere ya arazi ya da konut vermesi gerekiyor. Xase’nin bu konuda bir çıkış yolu bulacağı ümidine sahip misin?

– Evet, söylediklerin de doğru. Shapsugh köylerinin etrafındaki tüm arazi Ulusal Park’a dahil edildi. Tarlası Ulusal Park sınırları içinde kalanlar dahi var. Günümüzde izin almadan Ulusal Park’a dahil olan ormanlara arazilere girmek  yasak. Bu yüzden kargaşalık çıktığı dahi oluyor. Hayvanları otlatacak arazilerimiz yok. Bu sorunla uğraşıyoruz yapabildiğimizi yapıyoruz, bunları çabuk aşamayacağımızı da biliyoruz. Federal kurumlara da müracaat ediyoruz. Örneğin Rusya Federasyonu  Tabii Zenginlikler ve Ekoloji Bakanlığı’nca çıkartılan ‘Ulusal Parklarda orman fonuna bağlı arazilerde zonaların oluşturulması’ isimli kararnamenin çıkartılması esnasında aktif katılımımız oldu. Bu kararname bize ne sağlayacak? Shapsugh köylerinin yakınlarındaki ormanlarda Shapsughlar çifçilikle alakalı işler yapma olanağı elde edecekler. Bu bizim için büyük bir sevinç kaynağı. Fakat bu konuda da bir yanlışlık yapıldı; kararname hazırlanırken faydalanılacak, ormandan tahsis edilmiş parsellerin numaraları gösterilmedi . Eski evraklardan yola çıkarak parseller karışık bir şekilde Moskova’ya gönderildi.

Ormanları kullanabilmemiz için yeni baştan parsellerin belirlenmesi üzerine çalıştık. Beş yıl oldu bu işle uğraşıyoruz, fakat bakanlık yeniden, ikinci bir defa bu işi ele almıyor.

– Mecit, ormandan arazilerden burada yetişen şeylerden halkın faydalanımıyor olması üzüntü verici. Geçim kaynağına sahip olmadan nasıl yaşanılır ki?

– Buralarda ekstansif  işler yapma özgürlüğüne sahibiz. Bunun anlamı ise ormana zarar vermeden, ağaçları dallarını kırmadan kesmeden ormanda yetişen meyveleri toplama, arı kovanları yerleştirme, hayvanlarımızı otlatma hakkına sahibiz. Fakat bakanlığın çıkarttığı kararnameye gerekli şekilde dahil olabilseydik köy sınırlarından itibaren yedi kilometre kadar ulusal parkın orman fonuna girebilir ve burları işleyebilirdik.

Fakat biz ne olursa olsun bu konuda durmayacağız, bize faydası gelebilecek herkesi bu konuya dahil etmeye çalışcağız. Az sayıda olan halkımız rahat ve iyi bir şekilde yaşamaya yeniden başlayacak.

– Şahsen senin ve seninle birlikte çalışanların iyi amaçları olduğu ve bunların milletle alakalı olduğundan şüphe duymuyoruz. Bunlar nelerdir?

– Kongrede 16 maddeden oluşan bir karar aldık. Bunların çerçevesinde bir sonraki kongreye kadar faaliyet göstereceğiz. Bunlar arasında üstesinden gelebildiklerimizde gelemediklerimizde var. En önemli hususlara zaten değindik. Geri kalanları da Federal ve Eyalet Programları’na dahil olarak gerçekleştirmeye çalışacağız. Yine bir başka soruna değinmek istiyorum.

Bu önümüzde kendi kendimize çözümlememiz gerek sorun olarak duruyor. Shapsugh’da yaşayan halkın yaşam ve gelenekleri üzerine etnografik ekspertif bir çalışma yapmalıyız. Bu da kolay bir iş değil. Biz bu konuda uzman bilimadamlarına sahip değiliz. Bu yüzden bizim yanımıza gelmiş olmanızdan memnunuz ve onurlandık. Bu bilimsel araştırma çerçevesinde bölgemize gelenlere onların gelmesine vesile olanlara teşekkür etmek istiyorum. Adigey’in bize böyle yönelmesinden memnunuz.

Bu bilimsel çalışmanın sonuçlarının genişletilmesini devamını arzuluyoruz. Hayatın çeşitli alanlarına yönelik olarak konularının uzmanlarına araştırmalar yaptırmak istiyoruz. Shapsughların günümüzdeki yaşamlarını ele alan böylesi bir araştırmada yapılan derlemelerin Adige Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü tarafından düzenlenerek sonuçlandırılacağına güveniyoruz. Böyle bir kitap elimizde olursa onu çeşitli kurumlara sunabiliriz ve ulusal sorunlarımızın çözülmesinde bunun faydası da gelir.

– Bu konuda size faydalarını dokundurmak, yararlı olmak isteyeceklerine ve ellerinden geleni yapacaklarına güveniyorum. Bizi güzel ağırlamış olmanızdan dolayı teşekkür ediyorum.