HAPİ Cevdet Yıldız
Истанбул,Радикал гъэзетэ, 09.10.2006
1950’lerde Düzce Kovk’ehable (Sarayyeri) köyünden müteveffa Hacilyas’a Çerkeslerin kökenini sormuş ve şu yanıtı almıştım: Hz.Ömer zamanında Medine’de Kis adında bir kabile reisi ile Hz.Ömer’in arası bozulmuş, ikisi düşman olmuşlardı. Hz.Ömer; Kis’in yakalanıp cezalandırılmasını buyurdu. Bunu öğrenen Kis de adamlarını toplayıp Mısır‘a doğru kaçtı. Hz.Ömer; Kis nerede, diye sordu. Adamları da ona Cerakis (=Kis kaçtı) yanıtını verdiler. Arapça “cera”,”kaçtı” anlamı verir.
Hz.Ömer kaçakların izlenmelerini ve yakalanmalarını emretti.
Kis ve adamları Mısır’da barınamazlar, şimdiki Bingazi’ye gitmek zorunda kalırlar. Orada da rahat bırakılmazlar, sonunda gemiler kiralayıp İtalya’ya geçerler ama oradan da kovulurlar. Her yerden kovula kovula, tedirgin bir halde Karadeniz kıyılarını kuzeyden izleyerek Kafkasya’ya gelirler. Orada sıcak kalpli, konuksever ve dost canlısı bir insan topluluğu ile karşılaşırlar.
Bu insanlar Kis ve adamlarını kabul eder, kendi bölgelerine yerleşmelerine izin verirler. Bu insanlar şimdiki Adigece’yi konuşuyorlardı ve Hıristiyan idiler. Gidenler ise Arapça konuşuyorlardı ve Müslüman idiler. Hıristiyanlar şimdiki Adige kıyafetlerini giyiyorlardı ve geleneklerine çok sıkı bağlı dürüst insanlardı. Bu iki toplumun kaynaşması sonucu, kısa bir süre içinde Müslümanlık iyice yayıldı ama Arapça konuşulmamaya, Adigece konuşulmaya başlandı. Sonunda Müslüman olan, kendine Adige diyen ve Adigece konuşan günümüzün Çerkes halkı ortaya çıkmış oldu.
Yine de Adigelerin bir bölümü Hıristiyan olarak kaldı. Bunlara Yermel (Ermeni) (*) denir. Bunlar dilimizi ve geleneklerimizi en koyu bir biçimde sürdüren (Адыгэ хабзэм ирк1ырэ ц1ыфых) ve çok konuksever olan insanlardır. Bu nedenle Adigeler halen “Adigece’yi unutursan Yermel’e (Ermeni’ye) sor” (Адыгабзэр пщыгъупшэмэ ермэлым еупк1) derler.
(*) Adigece konuşan Ermenilere halen “Yermel” (Ермел) denir. Adige Ermenileri eskiden en çok Yermelhable (Armavir kenti) ve yakınlarda yaşıyorlardı. Sovyet iç savaşı sırasında bunların önemli bir bölümü Kızıl Birlikler tarafından yok edilmiş, bir bölümü de ülke dışına kaçmıştır (Adige Ermeni katliamı için bk.”Kim Şibzuh, Çerkesya Dehşet İçinde”, internet). Şimdi Armavir’de 100 hane kadar Adige Ermeni’si bulunduğu söylenmektedir. HCY