GÜNÜMÜZ RF EKONOMİSİ

Yapı Kredi
Yapı Kredi Moscow tarafından hazırlanmıştır.

17 Ağustos 1998 krizine kadar istikrarlı bir kur politikası sayesinde enflasyonu % 11’lere, devalüasyonu % 7’lere kadar indiren RF, kriz sonrasında da elindeki tüm imkanları kullanarak istikrarı yeniden yakalamaya çalışmaktadır. Uluslararası piyasalarda kredibilitesi düşen, IMF ve Dünya Bankası kredileri dondurulan RF 1999 yılı içerisinde dış borç taahhütleri karşılığı 8.1 milyar Dolar dış borç ödemesi gerçekleştirmiştir. Ekonominin genel dengelerine baktığımızda aşağıdaki gelişmeleri görmekteyiz.

Toptan talep

1 US doların 27 Ruble’ye kadar yükseldiği ve 1999 yılı içerisinde ithal ikamesine dönüldüğü Rus ekonomisinde , tüketim harcamaları endeksi 1998 yılına göre % 9 oranında azalmış, Aralık 1999 da ise bu endeks 1998 yılının aynı dönemine göre % 2 artış göstermiştir.1999 yılında gıda maddeleri harcamaları 1998 yılına göre % 2, gıda dışı maddeler ise % 4 artmıştır.

İnşaat ve teçhizat malzemelerine yapılan yatırım 1998 yılına göre % 1 artış göstermiştir.

Üretim

Üretimle ilgili ilk ciddi büyüme belirtileri 1999 yılı içerisinde görülmeye başlamıştır. Gayrı Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) 1998 yılına göre %3,2 artmıştır. GSYİH üretim yönünden incelendiğinde, 1998 yılına göre artış hızı en yüksek olan sanayi sektörü % 8,1, tarım sektörü % 2,4, inşaat sektörü ise %5,4 oranında büyüme kaydetmiştir. Toptan ticaret hacmi ise 1998 yılının rakamına göre % 9,5 oranında azalmıştır.1999 yılının üçüncü çeyreğinde başlayan üretim hacminin azalması devam etmektedir.

Fiyatlar

2000 yılı Ocak ayında tüketici fiyat endeksinde bir artış görülmüştür. 1999 Aralık ayında % 1,3 seviyesinde olan tüketici fiyat endeksi, 2000 Ocak ayında % 2,3 yükselmiştir. Gıda maddelerindeki artış Aralık ayında % 1,4 , Ocak ayında % 2,2 olmuştur. Gıda dışı maddelerdeki artış ise Aralıkta % 1,2 , Ocakta ise % 2,2’dir.

1998 yılında % 22,3 seviyesinde bulunan üretici fiyat endeksi ,1999 yılı içinde % 59,8 seviyesine ulaşmıştır. Kasım ayında gerilemeye başlayan üretici fiyat endeksi artış hızı, Aralık ayında da aynı eğilimi göstermiştir.

İstihdam piyasası

1999 Kasım ayında küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde çalışanların sayısı 1998 yılının aynı dönemine göre % 0,5lik bir düşüt göstermiştir. Aktif çalışan nüfusun % 12.3lük bölümü bugün işsizdir. İşgücü piyasasında 1999un son aylarında, reel maaş oranında bir artış olurken aynı zamanda ödenmeyen maaş borçlarında bir düşme gerçekleşmiştir. Goskomstatin (Devlet İstatistik Enstitüsü) tüketici fiyat dinamizmine göre , 1999 yılı genelinde reel maaş yıllık oranı, 1998 yılına göre % 23 düşmüştür.

İktisadi Göstergelerdeki gelişmeler

İhracat

1998 yılının aynı dönemine göre 1999un dördüncü çeyreğinde % 3 oranında gerileyen ihracat geliri 74,3 milyar USD olmuştur. Devlet Gümrük Komitesinin verilerine göre ihracatın % 43 lük kısmı enerji ve petroldür. % 15 oranla demir, çelik ve diğer metallerdir. 1999 Kasım ayında gerçekleşen ham petrol ihracatı 2 milyar Dolar’dır.

Öte yandan gümrük kanunlarında bir seri değişiklik yapılmıştır. Dünya hammadde fiyatlarında görülen artışla birlikte , ihracat tarifeleri de artmıştır. Petrol ihraç vergisi ton başına 15 Euro’ya yükselmiştir. Doğal gaz, bakır, nikel, çinko vergisi artarken, altın ve alüminyum aynı seviyede kalmıştır. RF’nun yıllar itibariyle Türkiye’ye ihracatına baktığımızda 1998 de 2.15 milyar dolar, 1999 da ise 2.37 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir.

RF Türkiye’ye doğal gaz, demir, çelik, taşkömürü, demir-alaşımsız çelikten yarı mamuller, bitümenli mineral yağlar ihraç etmektedir.

RF Merkez Bankası ocak ayında ihracat zorunlu döviz satış oranını 75ten % 100e çıkartılması önerisinde bulundu fakat Devlet Gümrük Komitesi, bu tedbirin ihracatçıların ihraç karını off-shore bölgelerine göndermesine yol açacağını belirterek kararın uygulamasını durdurdu.

İthalat

RF 1999 yılı içerisinde toplam 41.1 milyar dolarlık ithalat gerçekleştirmiştir.Döviz kurunun aşırı değerlenmesi yurt dışından yapılan ithalatı düşürücü yönde etki yapmıştır. 1998 yılının aynı dönemine göre 1999un dördüncü çeyreğinde % 34 oranında gerileyen ithalat gideri 36,8 milyar US Dolara düşmüştür. RF’nun en çok ithalat yaptığı ülkeler Almanya, Ukrayna ,Amerika, Belarus ve Türkiye’dir. RF’nun yaklaşık 11.5 milyar dolar civarında bavul ticareti bulunmaktadır. Bunun 2.5 milyar dolarlık kısmı Türkiye üzerinden gerçekleştirmektedir. Türkiye RF’ya örme giyim eşyaları, makarna,bisküvi, ayakkabı, deterjan , sabun ,dayanıklı tüketim malları (buzdolabı,tv,camaşır makinesi ) ve otomobil ihraç etmektedir. Son zamanlarda bavul ticaretini azaltmak için bir takım kanunlar çıkartılmıştır. Gümrüklerde kargo ticaretine getirilen kilo başına ek 5 Euro’luk yeni vergi RF’na kargo yoluyla tekstil ,deri ve ayakkabı ihraç eden Türk müteşebbislerini büyük ölçüde etkilemiştir.

İşletmelerin finansal durumu

Şubat ayında Goskomstat 1999 Ekim ve Kasım aylarına ait reel sektör işletmelerinin finansal durumu ile ilgili bir rapor yayınlamıştır. Bu rapora göre Rus işletmelerinin durumunun iyileştiği görülmüştür. Kasım ayı içinde firmaların toplam borçları azalmıştır. Ekonominin ana sektörlerinden sanayi, tarım, inşaat ve ulaştırmada para hacmi % 8lik bir artış (175 milyar RUB) gerçekleşmiştir. Zararda olan işletmeler oranı Ekim ayında % 41,4 seviyesinden % 40,6 seviyesine düşmüştür. Enerji işletmelerinin kredi borçları oranında ise artış eğilimi görülmüştür. Öte yandan 1999 yılında tüketicilerin enerji işletmelerine olan borç artış hızı 1995-1999 süresine göre azalmıştır. RAO UES’in Eylül ayında % 28,75 seviyesinde olan nakit para oranı, Ekim ayında % 29,67 seviyesine ulaşmıştır. 1999un dördüncü çeyreğinde gaz işletmelerinin likidite ve gelirlerinde bozulma olduğu görülmüştür. 1999 Ağustos ayında % 69,7 seviyesinde görülen nakit para oranı, Ekim ayında % 46,4e düşmüştür. Bunun yanısıra, 1999 Kasım ayı verilerine göre Gazprom’un borç ödemelerinde bir istikrara ulaştığın görmekteyiz.

Halen resmi kaynaklarda Gazprom’un yeniden yapılanmasıyla ilgili projeler tartışılmaktadır. 1995-1999 süresi içinde IMF Gazprom’un birkaç işletmeye (Gaz çıkarma, ulaştırma ve sürüm işletmeleri) bölünmesi istemiş fakat Gazprom baskısı altında olan RF Hükümeti, bugüne kadar IMF’in isteğini yerine getirmekte istekli davranmamıştır.Fakat IMF’in son zamanlarda gittikçe artan baskısı artık RF Hükümetini bir takım kararlar almaya zorlamaktadır.

Rus bankacılık sistemi

RF Bankacılık sistemi henüz 1998 yılında oluşan krizin etkilerini üzerinden atamamıştır. Ocak ayında RF Federasyonu Merkez Bankası (MB) munzam karşılığını ruble mevduatları için % 7 seviyesine, döviz mevduatları için ise % 10 seviyesine yükseltmiştir. Bankaların Merkez Bankası’ndaki muhabir hesaplarının bakiyesinin yükselmesi , $/Ruble kuru üzerine baskı yaratmış, Merkez Bankası munzam karşılığını artırarak piyasadaki aşırı ruble likiditesini azaltmıştır. Bankaların halen endüstriyi kredilendirmeden kaçtıklarını göstermekteyiz.

Enflasyonun kontrol altına alınmaya başlamasıyla ,Merkez Bankası reeskont faiz oranını % 55 den, % 33 seviyesine indirmiştir. Bu oranın 2000 yılı içerisinde % 18’lere kadar çekilebileceği düşünülmektedir.

Bankacılık sisteminin yeniden yapılanması çalışmaları devam etmektedir. Burada en önemli görev ARCO’ya (Agency of Restructuring of Credit Organization) düşmektedir. Rus bankaları krizde kaybettikleri sermayelerinin şimdilik % 60’ını yerine koymuşlardır. 2000 yılı sonuna kadar tekrar kriz öncesi seviyesine ulaşacağı beklenmektedir.

RF’nın büyük bankalarından SBS-AGROnun iflasının istenmesiyle ilgili karar şimdilik ertelenmiştir. 1996 – 1999 döneminde SBS-AGRO, özellikle tarım projelerinin kredilendirilmesini yerine getiriyordu. Bankanın çok büyük bir likidite problemi içinde bulunması, tarımsal projelerin kredilendirmesinde Rosselhozbank’ı ön plana çıkarmıştır.

Bütçe

1999 yılı rakamlarındaki federal bütçe açığı 73,9 milyar Ruble (GSYIH’nın % 1,7’sı) olmuştur. Buna göre toplam bütçe gelirleri 611,1 milyar Ruble (GSYIH’nın %13,7’i), bütçe harcamaları ise 685,5 milyar Ruble (GSYIH’nin %15,3’u) olarak gerçekleşmiştir. Bütçe açığı GSYIH’nin % 2’i civarındadır.

1999 Ocak-Aralık süresi içinde kamu borcu faiz ödemesine 162,6 milyar Ruble harcanmıştır. Kamu borçları faiz ödemesi incelendiğinde, iç borç faiz ödemesi 73,9 milyar Ruble, dış borç faiz ödemesi ise 88,7 milyar Ruble olmuştur.

25 Ocak ile 4 Şubat 2000 tarihleri arasında Moskova’yı ziyaret eden IMF heyeti ,1999 yılında varılmış olan makro ekonomik göstergelerin kredi verilmesi anlaşmasının kriterlerine uyduğunu belirtmiştir. Öte yandan yapısal reform durumuyla ilgili gelişme sağlanamadığı belirtilmiştir. 4 Şubat’ta IMF temsilcileri ile RF Hükümeti 2000 yılı bütçe politikası konusunda anlaşmaya varmıştır. IMF kredisinin 1999’in üçüncü çeyreğinde planlanmış olan USD 640 milyonluk bir diliminin verilmesi ise henüz gerçekleşmemiştir.

Döviz kuru

Moskova Bankalararası Döviz Borsasındaki işlem sonuçlarına göre Ocak ayında ruble kuru %5,7 oranında değer kaybetmiştir. Aynı donemde Merkez Bankası kurunda % 5,4luk düşüş gözlenmiştir. 2000 yılının ilk üç aylık döneminde yıllık devalüasyon % 20.5 olmuştur.

Uluslararası döviz rezervleriyle RF’nun dış borç faiz ödemelerini yapan Merkez Bankası döviz kurunun istikrarı konusunda daha esnek bir politika izlemiş ve bunun sonunda USD/Ruble kuru üzerinde belirli bir baskı oluşmuştur. RF, 2000 yılının ilk 3 aylık döneminde yaklaşık 1.7 milyar Ruble dış borç faizi ödeyecektir.

Para tedavülü

1999 Aralık ayının sonu itibari ile para hacmi 324,3 milyar Rubledir. Ic net varlıklar 397,9 milyar Ruble, uluslararası net rezervler ise 3 milyar US Dolardır.

Aralık ayında yabancı döviz mevduatları dahil olmak üzere para hacmi 984,8 milyar Ruble, Parasal taban ise 266,5 milyar Rubledir. Merkez Bankasının 2000 yılı içerisinde % 21,5 oranında para basılmasıyla ilgili planı, 1999 sonunda sıkı para politikasını azaldığını göstermektedir. Ocak ayının ikinci yarısında munzam karlılık oranını artırmış olan Merkez Bankası, Merkez Bankası muhabir hesaplardaki bankaların para bakiyelerini indirmiştir.

2000 Ocak ayında Merkez Bankası ihracatçılardan yabancı döviz almaya devam etmiştir. Mart ayında uluslararası rezervler 15 milyar US Dolar’a ulaşmıştır. 2000 Ocak ayında Hükümet MB’in yardımı olmadan 1 milyar US Dolar’lık dış borç faizi ödemiştir. 2000’in ilk çeyreğinde dış borç ödemelerinin 3 milyar USD olması beklenmektedir.

Fınansal piyasalar

2000 Ocak ayında RTS (Hisse senedi piyasası) sistemindeki işlem hacmi Aralık ayına göre % 71’lik artış göstererek 489,2 milyon US Dolar’a ulaşmıştır. 14 Ocak itibarı ile Moscow Times endeksi 154,7 seviyesine yükselmiş fakat ay sonunda gelen satışlarla yeniden 130,9 seviyelerine inmiştir.