Ali İhsan Aksamaz 

(Ön açıklama: Bugün de bir misafirim var. Misafirim Selçuk Balkar. Akademisyen. Öyle biliyorum. Selçuk Bey, bir Çerkes ve Çerkes Aydınlarından önemli bir tanesi. Ben kendisini 2012 yılından beri tanıyorum. Çerkes Çalıştayından beri.  Bu Çalıştay Kocaeli, Derbent’te 25-26 Şubat 2012’de yapıldı. Bu çalıştay, (Ç.H.İ.)  Çerkes Hakları İnisiyatifi tarafından düzenlenmişti. Ben, Selçuk Bey’i oradan tanıyorum. Öyle hatırlıyorum. Sonra, 14 Ağustos 2014’de Ankara’da karşılaştık. Kendisi de, ben de  (Ç.D.P.) Çoğulcu Demokrasi Partisi’nin 34 kurucusundan ikisiydik. Aynı yıl, 2014’de bir eseri, bir kitabı yayımlandı: “Çerkes ve Yunan Mitolojilerinden Karşılaştırmalı Tematik Okumalar.” Sonra bu kitabı, 2015’te yeniden yayımlandı. Bu, genişletilmiş ve zenginleştirilmiş baskıydı. Biliyorsunuz; TRT, Afrika’nın bazı kabile dillerinde bile yayın yapıyor, ancak Abkhazca, Lazca ve  Çerkesçe yayın yapmıyor. Çerkes Aydınları, bu durumdan dertliler. TRT’yi, Çerkesçe yayına çağırmak için Kayseri’de, bu yıl 16 Eylül’de bir miting düzenlendi.  Selçuk Bey,  bu miting komitesinin öncülerindendi; öyle biliyorum. Selçuk Bey ile bir söyleşi yaptım. Bu metin, o söyleşiden. Ali İhsan Aksamaz)

+

Ali İhsan Aksamaz: Selçuk Bey; biliyorum, siz Çerkes kökenlisiniz. Rusya İmparatorluğunun Çarı tarafından Kafkasya’dan sürülen Çerkeslerdensiniz. Kaçıncı nesildensiniz?

Selçuk Balkar: Sanırım ben beşinci kuşaktanım.

Ali İhsan Aksamaz: Çerkesya’da hangi köydensiniz. Nerede doğdunuz? Hangi okullarda okudunuz? Mesleğiniz nedir? Hangi işi yapıyorsunuz? Evli misiniz? Çocuklarınız var mı? Eski soyadınız nedir?

Selçuk Balkar: Bildiğim kadarıyla bizimkiler Doğu Çerkesya’dan Küçük Kabardey denen bölgeden gelmişler. Orada bıraktıkları köyün adı Anzorey. Türkiye’de ise Kayseri Uzunyayla’da Yinerıgoy adlı köye yerleşmişler.

Sosyoloji mezunuyum. Siyasal’da Yüksek Lisans yaptım. 15 Temmuz darbesi girişimi nedeniyle, Rusya’da başladığım doktoram yarım kaldı. Şu anda gündem de doktorayı bitirmek var. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesinde Araştırma Görevlisiyim. Evliyim ve iki oğlum var. Çerkesçe soyadımız Balkar.

Ali İhsan Aksamaz: Şimdi de kitabınızdan konuşalım. “Çerkes ve Yunan Mitolojileri…” adlı kitabınızdan konuşalım. Bu kitapta hangi konuları dile getiriyorsunuz? Bu kitabı niçin yazdınız?

Selçuk Balkar: Çerkes ve Yunan Mitolojileri Üzerine Tematik Okumalar kitabı temelde Yunan mitolojisinin iki ana yazarı Hesiodos ve Homeros’un kitapları ile Çerkes Nart mitolojisini karşılaştırıp edüt eden bir kitaptır. Elimizde bulunan Çerkes Nart Mitolojisi 8 cilt. Ancak Türkçeye henüz çevrilmemiştir. Hesiodos’un Günler ve İşler adlı kitabı ile Teogonia adlı kitapları ve Homeros’un İlya’da ve Odisseiaadlı kitaplarını tartıştık bu kitapta.

Kitap kendi içinde iki bölümden (aslında iki kitaptan) oluşuyor. İlk bölüm “Olimpos ve Harama Uaşha’nın Sakinleri” başlığı altında tartışıldı. Olimpos ve Harama dağları kozmik dağlar olarak görünüyor ve bu dağlar aslında Çerkes ve Yunan mitlerinin merkezinde yer alıyor. Yunan mitolojisinde Olimpos’da yaşadığı var sayılan antropomorfikler ile Çerkes Nart mitolojisinde Harama Dağı’nda yaşadığı kabul edilen Nartları bu başlık altında karşılaştırdık. Bu bölümde daha çok Hesiodos’un eserleri baz alındı.

Kitabın ikinci bölümü ise “Ölüler Ülkesi” başlığını taşıyor. Bu bölümde daha çok Homeros’un İlya’da ve Odisseia’sını ele aldık.

1910’lu yıllarda İstanbul’da kurulan Çerkes Teavün Cemiyeti bünyesinde tarih ve mitoloji konularını da araştıran bir grup aydının varlığı dikkatimizi çekiyor. Bunlardan Met Çunatıko Yusuf İzzet İlyada ve Odisseia üzerine yazdığı makalelerle öne çıkmıştır.  Met Çünatıqo, İlyada tekstinde geçen savaşın Kafkasyalı kabileler ile Hint-Avrupalı işgalciler arasında geçen bir savaş olduğunu ileri süren ilk kişidir. Sonra Met Çünatıqo, Odisseia adlı eseri incelemiş ve Troya savaşından sonra ülkesine dönmek için mücadele eden İthaka kralı Ulisse’nin hikâyesini etüt etmiştir. Met Çünatıqo, Odisseia adlı eserdeki kahramanımız Ulisse’nin aslında Batı Kafkasya’ya uğradığını ve eski Çerkesya’da seyahat ettiğini tesbit etmiştir. 1930’lu yıllarda ise Prof. Dr. Aytek Namitok, Sorbonne Universitesinde yazdığı Çerkeslerin Etnik Kökeni adlı kitapta konuyu tekrar ele almış ve aynı sonuçlara varmıştır. Yine Kanada’lı mucit ve bilim adamı Reginald Aubrey Fessenden 1925 yılında basılan  THE DELUGED CIVILIZATION OF THE CAUCASUS ISTHMUS- Tufan Öncesi Kafkas Kıstağı Medeniyeti adlı kitabında aynı sonuçlara ulaşmıştır.

Bu adlarını saydığımız yazarlara göre;  Çerkesya ve Çerkes halkı Troya ile akraba olan Kelt-Ligür-Pelasg-Karia-Trak kabileler dünyasının bir parçasıdır. Çerkes etnogenesisinde  (Çerkes gen havuzu) bu halkların ağırlıklı etkisi vardır. Fessenden de Eski Yunan mitlerindeki temel seyahatlerin Batı Kafkasya yani Çerkesya’ya yapıldığını iddia ederken bu temanın Ölüler Ülkesine Seyahat olarak adlandırıldığını da belirtir. Ona göre; Homer’in Odisseia’sındaki kahraman Ulisse önce Çerkesya sahilinde gezmiş, sonra Kuban ırmağı üzerinden Çerkesya’nın içine inmiş ve Troya Savaşı’nda ölenlerin ruhlarıyla konuşmuştur. Fessenden bu çalışmasına bir de harita koymuştur.

Fessenden genel olarak Güneş Kültünden beslenen medeniyetlerin Kafkasya ile alakalı olduğunu bununda Kafkas Dağları ile güneşin (Ekinoks-Gündönümü dönemlerinde) paralel olmasıyla alakalı olduğunu iddia etmiştir. O hazırladığı bu haritada Eski Mısır’dan Yunanlılara kadar hangi medeniyetlerin Kafkasya’da hangi bölgelerden beslendiğini ve nereleri kutsal saydıklarını tek tek işaretlemiştir.

Biz bu kitapta bu üç değerli araştırmacının tezlerine yer yer değindik. Ancak biz fazladan olarak eldeki Çerkes Nart mitolojisi tekstleri ile Yunanlı ediplerin yazdığı tekstleri de tematik olarak karşılaştırdık.

Bu çalışma aslında yedi cilt olacak bir Çerkes Nart Mitolojisi etüt çalışmasının ilk kitabıydı. İkinci kitabı ise Kafkasya’da Kabardey Balkar Cumhuriyetinde 2017 yılında bastırdık. Şu anda Nalçik’te Çerkesçe olarak basılan “Nartlar Neterler Anunnakiler” kitabının İngilizce çevirisiyle ilgileniyoruz.

Aslında tarihsel olarak Çerkesya Anadolu ile sürekli ilişkisi olan bir bölgedir. Mesela M.Ö. 85’lerde Mitridates VI Eupator, Romalıların Anadoluyu işgaline karşı verdiği savaşlarda bazen ordugâhını Kırım ve Kerç bölgesine taşımış ve Çerkesya’dan topladığı halklardan oluşan ordularla Anadolu’ya tekrar inerek işgale karşı Roma lejyonlarıyla savaşmıştır. Romalılar Mitridates’i bir suikastle ödürttüğünde de Mitridates,  Çerkesya-Batı Kafkasya ve Fransa’daki  Keltlerden kurduğu ordularla Roma’ya inme planı yapmaktaydı.

Nitekim Anadolu’da ortaya çıkan Stoa ekolünün takvimleri ve Mitracılık dini de Çerkes Nart mitolojisindeki Sosrıqo’nun taştan doğması gibi taştan doğan Mitra kültü etrafında şekillenmiştir. Ve Mitridates VI Eupator Stoa ekolünün doğduğu Kilikya’da deniz donanmaları yaptırarak Romaya karşı savaşmış bir kahramandır. Mitridates VI Eupator dönemi Çerkesya ile Anadolu’nun Roma işgaline karşı birlikte savaştığı bir dönemdir. Ve kültürel etkileşimde bu dönemde hayli canlıdır. Yine Kapadokya’da karşımıza çıkan MA ana Tanrıça kültü de Kırım ve Kafkasya kökenlidir.

Sonra Çerkeslerin etnogenesisinde etkisi olan Sind-Meot-Bisaltai gibi kabileler aslında Trak kabileleridirler. Ve Troya Savaşı’ndan sonra Akhaların bir kısmınında Çerkesya sahillerine yerleştiklerini görüyoruz. Troya savaşının M.Ö. 1200’lerde yaşandığı kabul edilir. Akhaların bir kısmı bu savaştan sonra Batı Kafkasya’ya yerleşmişlerdir. Mitridates VI Eupator zamanında M.Ö 85’lerde bile Akhaların Çerkesya sahillerinde yaşadıklarını görürüz.

Ali İhsan Aksamaz: Siz de çok iyi biliyorsunuz, dil kimliktir. Biraz da anadilinizden; Çerkes dilinin bugünkü durumundan konuşalım.  Ben biliyorum ki, Çerkeslerin Aydını çok. Canla, başla çalışıyorlar,  kitaplar yazıyorlar. Ancak çoğunlukla da durmadan birbirleriyle de boş tartışmalar yapıyorlar. Ancak Çerkes Dili de günden güne ölüyor, Türkiye’de. Hem bu boş tartışmalar ve hem de Çerkes anadili üzerine neler düşünüyorsunuz?

Selçuk Balkar: Dil insanın evidir derler. Ne var ki, Cumhuriyet kurulduğundan beri rejim evimizi başımıza yıkmakla meşgul. Cumhuriyet ilk kurulduğu günden beri insanlara Türkçeyi öğretmek yerine anadillerini unutturmayı ve yasaklamayı tercih etmiştir. Bunda da belli oranda başarılı olmuştur. Çerkes Halkı, genel anlamda travmatik bir halktır. Çarlık Rusyasıyla girdikleri yüz yıllık savaş ve ardından gelen soykırım ve sürgün Çerkes Halkında kapanmaz yaralar açmıştır.

Cumhuriyetin kuruluşuyla birlikte ise, yeni bir süreç başlamıştır. Türkiye Cumhuriyet’inin kuruluşunda canı ve kanıyla savaşan tüm Halklar cezalandırılmıştır. Anadilleri yasaklanmış ve eğitim öğretim sisteminin dışına itilmiştir. Meselâ; radyo ülkemizde çok erken 1927 yılında kurulmuştur. Bu gün 2018 yılındayız. Ve Türkiye Radyolarından bu güne kadar tek cümle Çerkesce konuşulmamış yada tek nota Çerkes müziği duyulmamıştır. Sadece bu örnek bile fikir verir aslında.

Oysa TRT, bu gün 41 dünya dilinde 24 saat internet haberciliği yapıyor. Bu diller arasında Sahra altındaki Sıwahilice’den Afganistan’daki Dariceye kadar bir çok dil yer alıyor. Bu gün TRT’nin dış yayınlar bünyesinde yayın yaptığı dilleri saydığımızda Çerkeslerin TRT Çerkes talebinin ne kadar haklı olduğunu anlarız. Bkz:  http://www.trtvotworld.com/

Şimdi şöyle bir düşünelim yaşadığınız ülke Afrika’dan Çin’e kadar 41 dünya diline bütçe ayırıp yayın yapıyor ve sizin anadilinizdeki yayın taleplerinize cevap vermiyorsa burada bir art niyet var demektir.

Çerkeslerin kendi aralarında sonu gelmez tartışmalara girdikleri doğrudur. Bunda Cumhuriyetin kuruluşuyla birlikte yürütülen korkutma ve sindirme politikalarının etkisi var sanırım. Cumhuriyet kuruluşundan hemen sonra Kemalizmi bir ideoloji olarak seçti ve kurtuluş savaşına canla başla katılan her halka bir şekilde saldırdı. Burada Çerkeslerin payına Çerkes Ethem üzerinden bir baskı düştü ve birçok kuşak Çerkes Ethem üzerinden eğitim öğretim sürecinde baskı altında tutuldu ve sindirildi. Cumhuriyet 1923’de kuruldu, İstanbul’daki Çerkes Teavün Cemiyeti de  kapatıldı. Yani hiç zaman kaybetmediler. 1950 yılına kadar da Türkiye’de Çerkes Derneği açmak yasaktı zaten. Bu dönemde Çerkesler araştırmalarını ve arşivlerini Polonya’nın başkenti Varşova’ya taşıdılar. Ne var ki, İkinci dünya savaşında bu kaynaklarda yok oldu.

Sonuçta Çerkesler ve özellikle okumuş kesim bu baskılara boyun eğdi. Bu da sorunlarını devlete ileten ve demokrasi talep eden bir kitleden çok tartışmalarını kendi içerisinde tüketen bir kitlenin oluşmasına neden oldu.

Bugün Çerkesçe ölmekte olan bir dildir. Ve bu herkesten çok Çerkesleri ilgilendirir. Çerkeslerin bu ölümü durduracak gücü var aslında. Üstelik Türkiye’nin demokrasi birikimi de buna imkân sağlayacak güçte. Çerkeslerin görünür olmaları, sorunlarını kamuoyunun önüne taşımaları ve taleplerini iktidara ve siyasi erge iletmeleri gerekmektedir. Çerkesçe, devlet eliyle öldürülmüştür ve ancak devlet eliyle diriltilebilir.

Bu Çerkes bireylerin kişisel sorumluluklarını da kaldırmaz tabi ki. Meselâ ben, Çerkesçeyi, okuma ve yazmayı 25 yaşından sonra öğrenmiş birisiyim. Yani; bir yandan kendi kişisel sorumluluklarımızı es geçmeden bir yandan da elimizi devletin yakasından çekmeden mücadele etmek zorundayız. Afrika dilinde yayın yapan bu devlet Çerkesçe’de yayın yapmak zorundadır.

Ali İhsan Aksamaz: Siz de, Çoğulcu Demokrasi Partisi’nin kurucularındansınız. ÇDP’ nin bugünkü durumu üzerine bir şeyler söyleyebilir misiniz?

Selçuk Balkar: İstanbul Türkiye için bir şanstır. İstanbul olmasa her halde Türkiye birçok sorununu çözemezdi. İstanbul başı sıkışanın nefes alabileceği Türkiye’deki tek yerdir. Anadolu, devletin ve rejimin her anlanma ağırlığını hissettirdiği bir yerdir. İstanbul ise, ele geçirilemez. Orada her renk kendisine bir yer bulur. Çoğulcu Demokrasi Partisi de İstanbullulaşmış Çerkeslerin bir hamlesidir. Çoğulcu Demokrasi Partisi bir şekilde Anadolu’dan çıkmış metropol Çerkesleri’nin en gerçekçi hamlesidir diyebiliriz. ÇDP’nin kurulması Türkiye Çerkesleri’nin son yüz yılda yaptığı en doğru hamledir. Ve ÇDP’yi kuran akıl, işgalci Rusyanın ve ABD’nin de dikkatini çekmiştir. Çerkeslerin bir çok sorunu, aslında kültürel değil siyasaldır. Bu nedenle Çerkeslerin ÇDP’yi kurması isabetli olmuştur.

Bugün Çerkes Soykırımı’nın Meclise taşınması, Çifte Vatandaşlık Hakkı ve TRT-Çerkes talepleri; bunlar aslında kültürel değil siyasal sorunlardır. Cumhuriyet kurulduğundan beri Kemalist rejim dil ve kültürü bir siyasal proje olarak yürütmüştür. Bu nedenle Çerkesçe ve Çerkes dilinden söz ettiğiniz anda aslında bir kültürden değil bir siyasetten söz ediyorsunuz demektir.

Yeni dönemde, nispeten İslamcı bir siyasal yapı ülkede egemen oldu. Belli alanlarda Kemalizmi yok etti. Ancak söz konusu Çerkesçe olduğunda bu yeni nesil İslamcılar ile Kemalistler aynı çizgidedirler. Aralarında bir fark yoktur. Özellikle 15 Temmuz’dan sonra popüler Kemalizmin bu İslamcılar tarafından sahiplenilmesi ilginçtir. Kemalizm asla ölmez. Ve Türkiye Çerkesleri’nin baş düşmanı Kemalist kültür politikalarıdır. Asıl korkunç olan ise iktidardaki İslamcılarında konu Çerkesler ve TRT Çerkes talebi olunca en az Kemalistler kadar öfkeli olmalarıdır. 2011 de yapılan ilk TRT Çerkes mitingine dönemin Başbakanı Erdoğan’ın verdiği tepkiyi unutmayalım: -Şimdi de Kürtler’den sonra Çerkesler başladı! Demişti öfkeyle.

Dolayısıyla Türkiye Çerkeslerinin bir siyasî parti altında toplanmaları bir beka sorunu yaşayan Çerkes halkı ve Çerkes dili için oldukça önemlidir.

ÇDP, aynı zamanda kurucuları arasında Lazlarında yer aldığı bir parti olması nedeniyle Türkiye’de Çoğulcu Demokrasi’nin inşasında önemli bir görev üstlenmiştir. Ve bu bence çok önemlidir. Çünkü Kemalizm Türkiye’de yaşayan halkları yalnız yakalayıp yalnızken döverek yok eden bir rejimdir. Aynı yerden dayak yiyen halkların birbirlerine daha yakın olmaları gerekmektedir. Yoksa Latin atasözünde dendiği gibi olur: Aralarında birlik olamadılar ve tek tek savaşıp yenildiler.

Ali İhsan Aksamaz: Çerkes dili insanlıktır, diğer anadilleri gibi. Çerkes dilinin ölümü İnsanlığın ölümüdür.  İnsanlığın en eski izleri Çerkes Dili içinde de gizlidir, diğer anadillerinde olduğu gibi. Çerkes Dili yaşayınca, İnsanlık da yaşar. Çerkes dili ölünce, İnsanlık da, Kardeşlik de ölecek. Ben böyle inanıyorum. Anadili, en önemli konu. Anadili yaşayınca, kimlik de yaşayacak. Dolayısıyla da, bugün anadilin yaşaması-yaşatılması çok önemli. Ben böyle düşünüyorum.  Öyle görülüyor ki,  bu yalnızca seçmeli okul ile olmayacak. Radyo-TV yayını en önemlisi. Fakat bu da bir-iki kişinin işi değil. Devletin işi. Çünkü bugünkü durumdan devlet sorumlu.  Çerkesçe ve diğer anadillerinin bugünkü durumu hakkında neler söylersiniz? Günümüzde devlet tamamen Çerkesçeye ve diğer anadillerine destek vermiyor. Ne var ki,  TRT, 7/24 Kürtçe yayın yapıyor. TRT’yi, Çerkesçe yayınlara da yöneltmek için Kayseri’de bir miting düzenlendi sizler tarafından. Bu mitinge ilişkin bize bilgi verebilir misiniz?

Selçuk Balkar: Evet, TRT-ÇERKES mitingleri aslında 2011 yılından beri yapılıyor. Daha önce Ankara, İstanbul ve Kayseri’de yapıldı. Sonra Bitlis Ahlat Çerkesleri tarafından yapıldı. Bu sene Kayseri’de yapılan ikinci TRT-ÇERKES Kayseri mitingiydi. Yani 2011’den 2018’e kadar değişen bir şey olmadı ülkemizde. İktidar inatla kör ve sağırı oynamaya devam etti. Bu arada TRT VOT tam 41 dünya dilinde yurt dışına internet haberciliği yapmaya başladı. Ben Uluslararası İlişkilerde yüksek lisans yaptım TRT nin yayın yaptığı bazı dilleri ve halkları yeni öğrendim. Sırpça, Yunanca ve Hırvatça dışında Swahilice, Hausaca, Melayuca, Darice ve Peştunca yayın yapıyor TRT.

Bizim TRT ÇERKES talebinden vazgeçmek gibi bir durumumuz yok. Şartlar ne olursa olsun bu konuda iki elimiz iktidarın yakasında olacak. Bu durumun hem İslamcı siyasetçileri hem Kemalistleri rahatsız etmesi ilginç. Konu demokrasi olunca iki tarafta anti demokrat kesiliveriyor. Popüler medyatik bir Kemalizm yeniden inşa ediliyor. Burada bazı medya organları bilinçli bir politika izliyor. Meselâ; Kayseri TRT- Çerkes mitinginden çok sonra bile Fatih Altaylı adlı tetikçi gezetecinin “Çerkesler hak istiyorsa Çerkezistana gitsin!” demesi ilginç. Fatih Altaylı şunu bilsin ki Çerkesler Çerkesya’da da hakları için mücadele ediyor zaten. En son bu sene Çerkesya’da işgalci Rus askerleri ve sloviklerle, Çerkes gençlerinin yaşadığı çatışmalar önemlidir. Tabi bunlar Türkiye’de bilinmiyor. Ne var ki, biz Türkiye Çerkesleri buradayız. Buranın vatandaşıyız. Öyle faşist söylemlerle kimse bizden kurtulamayacak. Hakkımızı devletten isteyeceğiz. Hausa, Swahili ve Melayca dillerinde yayın yapan bu devlet bize yokmuşuz gibi davranamaz.30 yıl önce Almanya’ya giden Türkler için, Bulgaristandaki ve Makedonyadaki Türk azınlıkların hakları için her zaman duyarlı olan devletin bu ülkenin kurucu halkı olan Çerkeslere yokmuş gibi davranması kabul edilemez.

Bir de şu var: Çerkeslerin Anavatanı işgale uğramıştır. Ancak Türklerin Anavatanı da işgal altındadır. Nasıl ki, Türkiye Türklerinin ve devletinin işgal altındaki Doğu Türkistan Türklerine hiçbir dahli yoksa bizimde işgal altındaki Çerkesya’ya bir dahlimiz söz konusu değildir. Olamaz. Bunlar irrasyonel söylemlerdir. Gerçek ise şudur: Türkçe Çerkesçe’den daha güzel yada daha güçlü bir dil değildir. Ancak devlet kendi ulusal dili için tüm kaynakları tüm radyo televizyonları ve üniversiteleri seferber ederken Çerkesçe ile ilgili hiçbir sorumluluk almak istememektedir. Ama aynı devlet Sahra altındaki kabilelerin dilinde yayın yapmakta ve bunu da “Büyük Afrika Açılımı” diye bize pazarlamaktadır. O zaman bize Çerkeslere ya da Lazlara: Siz Türkiye’de konuşulan dillere sırtınızı dönerken ne hakla Afrika dillerinde yayın yapıyorsunuz? Deme hakkı doğar.

TRT Kürdi’nin Kürtlerin verdiği mücadelenin bir sonucu olduğu açıktır. TRT Arapça ise eli mahkum o kadar petrolü ve parası olan 450 milyon Arap dünyasına açılan bir kapıdır. TRT ÇERKES ise yoktur. Yani petrolünüz ve paranız ya da ortada adınıza savaşan insanınız yoksa ve sadece demokratik yollarla anadilinizde yayın istiyorsanız devlet sizinle ilgilenmemektedir gibi bir fiili durum söz konusudur. Türkiye Cumhuriyeti devleti kendi vatandaşlarıyla demokratik yollardan iletişim kurmayı seçseydi bugün TRT- Çerkes 2011den beri yayın yapıyor olurdu. Ancak devlet bilek güreşinden hoşlanıyor. Bu göçebe bir refleks. Oysa Türkiye’de bin yıllık bir devlet geleneği var. Bu belki de Cumhuriyeti kuranların ittihatçı askerler olmasından kaynaklanan bir sorun. Unutmayalım ki İttihatçilar 1908-1912 meclis döneminde ilkin Arnavutlara saldırdılar. Arnavutların Osmanlıdan kopması tamamen İttihatçıların suçudur. Aynı kadrolar 1915’de Ermenilere saldırdı. Cumhuriyet kurulduktan sonra Çerkes Ethem üzerinden Çerkeslere baskılar başladı. Aynı kadro Tunceli’de Alevilere’de saldırdı.

Sonuç olarak dil ve kültür tamamen siyasal bir konudur ülkemizde. Ve TRT ÇERKES talebiyle biz, 90 yıldır hem kardeş hem vatandaş hem Müslümanız diye söylev üreten devletin aslında hep sadece İttihatçı olduğunu bir kez daha görmüş olduk. Kemalizm yok olmadığı sürece Türkiye’de tam bir demokratikleşmenin yaşanacağını sanmıyorum. Kemalizmin her dönemde yeniden hortlama ve kendisini yeniden üretme yeteneği var. Bu bazen Fatih Altaylı gibi sonradan görme, yarı gazeteci yarı tetikçi kişilerin şahsında da olabiliyor.

Ali İhsan Aksamaz: Ben size teşekkür ediyorum. Kardeşlik hukuku içinde sorularıma güzelce ve ayrıntılı cevap verdiniz. Sanırım bu kadar yeter. Sizin başka söylemek istedikleriniz de varsa, lütfen söyleyin.  Allah, çoluk- çocuğunuzla beraber sizi hep sevindirsin!

Selçuk Balkar: Ben teşekkür ederim. Konular derin olunca bir röportajda her şeye değinmek mümkün olamıyor. Bana kendimi ifade şansı verdiğiniz için teşekkür ederim.

АДЫГЭ УЕЙ УЕЙ!  (Haydi Çerkesler!)

+

“Nena ren k̆oçişi oxori…”

(Goʒ̆otkvala: Andğati ar sumari komiqonun. Sumari çkimi ren Selçuk̆ Balk̆ari. Selçuk̆ Balk̆ari ren Ak̆ademik̆osi. Eşo miçkin. Selçuk̆ Begis kuğun Çerkesuli diʒxiri do Çerkesi gamantanerepeşen art-arti ren. Ma emu 2012 ʒ̆anaşen doni viçinop. Aya rt̆u Çerkesuli Çaliştayis.  Eya ok̆oxtala iʒ̆opxineret̆u Derbent̆is noğa K̆ocaelis, 25-26 K̆undura 2012 ʒ̆anas. Aya Çaliştayi iʒ̆opxineret̆u (Ç.H.İ.)  Çerkesuli Xak̆epeşi İnisiyat̆ifiş k̆elen. Ma ekolen viçinop Selçuk̆ Begi. Eşo komşuns. Uk̆açxe xolo nananoğa Ank̆aras komomxvadu, 14 Mariaşina 2014 ʒ̆anas. Emuti, mati (ÇDP̆-şi) “P̆luralist̆uri Demok̆rasişi P̆art̆işi 34 magedginalepeşen juri vort̆it. Artneri ʒ̆anas, 2014 ʒ̆anas, muşi noxvene gamiçkvinu, muşi ketabi gamiçkvinu: “Çerkesuli do Yunanuri Mitolojepeşen oxodgeri T̆emat̆iuri ok̆itxupe”. Uk̆açxe aya ketabi xolo gamiçkvinu 2015 ʒ̆anasti.  Aya rt̆u monžineri xampa ambarepeten. Giçkinan; TRT̆-k Afrik̆aşi namtini t̆omepeşi nenapeten ç̆andinaps mara, Abxazuri, Lazuri do Çerkesuli nenapeten va ç̆andinaps. Edo Çerkesi gamantanerepe derdoni renan aya xaliten. TRT̆, Çerkesuli nenatenti oç̆andinuşa oç̆andu şeni ar mitingi iʒ̆opxinu noğa K̆ayseris, 16 St̆aroşinas, Anʒ̆o. Selçuk̆ Begi rt̆u aya mit̆ingişi k̆omit̆et̆işi umçane; eşo miçkin. Ma Selçuk̆ Begi k̆ala ar int̆erviu dop̆i do aya ren eya int̆erviuşi t̆ekst̆i.Ali İhsan Aksamazi)

+

Ali İhsan Aksamazi: Selçuk̆ Begi, ma miçkin, tkvan Çerkesuli diʒxiri kogiğunan. Rusyaşi İmp̆eriaşi didmapaş k̆elen K̆afk̆asiaşen uçvaten get̆k̆oçineri Çerkesepeşen ret. Nak̆otxani diʒxirişen Çerkesi ret?

Selçuk̆ Balk̆ari: Ma vore (5.) maxutani diʒxirişen; eşo miçkin ma.

Ali İhsan Aksamazi: Cinci tkvanişi oput̆es mu coxons Çerkesias. Tkvan so dibadit, so yeçkindit. Namu nʒ̆opulapes igurit? Mu mesleği giğunan? Mu dulya ikipt? So skidurt? Çileri reti? Berepe giqonunani? Mu mcveşuri gvari giğunan?

Selçuk̆ Balk̆ari: Eşo komiçkin: Çkinepe komoxterenan Yulva Çerkesiaşen. Ç̆it̆a K̆abardey coxoni regionişen komoxterenan. Meşkvineri ekoni oput̆e çkinis Anzoreyi coxons. Turkiyesti, noğa K̆ayserişi Uzunyaylaşi oput̆e Yinerigoyişa dibargerenan.

Ma sosyoloji doviguri fak̆ult̆etis. Edo sosyolojişen lisansuri dip̆lomaten gamaxtimeri vore fak̆ult̆etişen. Mağali lisansi komiğun p̆olit̆ik̆uri speroşen. Dok̆t̆oranti vort̆i ma Rusyaşi Federasyonis, mara 15 Xʒalaşi askeruli darbeşi ʒadaşi guri şeni, gverdi doskidu dok̆t̆orant̆ura çkimi. Aʒ̆ineri noğira çkimi ren oçodinu dok̆t̆orant̆ura çkimi. Noğa Vanişi Yuzuncu Yilişi Universit̆et̆işi mamgurapalepeş art-arti vore ma. Çileri vore do jur biç̆i bere komiqonun. Çerkesuli gvari çkini ren Balk̆ari.

Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆iti ketabi tkvanişen bğarğalat. “Çerkesuli do Yunanuri Mitolojepe…” coxoni ketabi tkvanişen bğarğalat. Mu ambarepeşen molaşinapt aya ketabiten? Muşeni ç̆arit aya ketabi?

Selçuk̆ Balk̆ari: Ho, gamiçkvineri ar ketabi komiğun ma. Aya ketabi çkimis coxons Çerkesuli do Yunanuri Mitolojepeşen Temat̆uri Ok̆itxupe. Yunanuri mitolojişi jur ʒ̆oxle- mxtimu mç̆aru Hesiodosi do Homerosişi ketabepe do Çerkesepeşi Nartuli mitolojişen oxodgeri et̆udepe ikips aya ketabik didopeten. Çerkesepeşi Nartuli Mitoloji ren (8) ovro cildoni; çkin aya komiğunan. Mara Turkuli nenaşa va goiktirinu aya noçalişe aʒ̆i. Hesiodosişi “Dğalepe do Dulyape” do “Teogonia” coxoni ketabepe do Homerosişi “İlyada” do Odisea” coxoni ketabepeşen oxodgeri et̆udepe dop̆i ma.

Ketabis kuğun jur burme. (Mtini giʒ̆vat, k̆arta burme ren tito ketabi.) Ketabişi maartani burme ren “Olimp̆osi do Xarama Uaşxaşi Maskidalepe”. Edo maskidalepeşi xali goşigorinu aya burmes. Olimp̆osi do Xaramaşi germape işinenan k̆osmiuri germape. Mtini nenaten, aya germape renan Çerkesuli do Yunanuri mitepeşi şkaguris.  Yunanuri mitolojişi Germa Olimp̆osis skides yado şineri antrop̆omorfulepe do Çerkesepeşi Nartuli mitolojişi germa Xaramas skides yado şineri Nartepe oxodgeri vixandi aya burmes. Didopeten Hesiodosişi noç̆arepe işinen bazi aya burmes.

Ketabişi majurani burmes coxons “Ğurelepeşi Dobadona”. Didopetenti Homerosişi “İlyada” do Odisea” coxoni noç̆arepe vixandi ma aya burmes.

(1910) vit̆on çxoro oşi do vit̆oni ʒ̆anepes, nananoğa İst̆anbolis gedgineri Çerkesepeşi Teavunişi Cemiyeti coxoni ar derneği kuğut̆es Çerkesepes. Aya derneğişi namtini gamantanerepek tarixi do mitolojişi jin ixandept̆es.  Amk̆ata gamantanerepeşi renoba do noçalişepe ren dido beciti çkini şeni. Am gamantanerepeşen Met̆ Ç̆yunat̆ik̆o Yusuf İzzetis kuğun ç̆areli mak̆alepe Homerosişi “İlyada” do Odiseaşi” jin.  Met̆ Ç̆yunat̆ik̆ok Homerosişi “İlyada” coxoni t̆ekst̆işen ar limaşi ambarepe momçapan.  İptinero Met̆ Ç̆yunat̆ik̆ok aya limaşi ar k̆ele ren K̆afk̆asialurepe do majura k̆eleti ren İndo-Avrop̆uri ok̆up̆ant̆epe yado nena muşis gebažgu. Amk̆ata iddiaşi mance ren Met̆ Ç̆yunat̆ik̆o. Ok̆açxe Met̆ Ç̆yunat̆ik̆ok Homerosişi “Odisea” coxoni ketabişi jinti ixanderen.  T̆roiaşi lima şk̆ule dobadona muşişa oxtimuşi gzalepe gorupt̆u İt̆ak̆aşi mapa Ulisek. Mapa Uliseşi ambarepeşi jinti ixanderen Met̆ Ç̆yunat̆ik̆ok. Mapa Uliseşi p̆aşuraten et̆udepe qveren Met̆ Ç̆yunat̆ik̆ok.

Mtini giʒvat, Homerosişi Odisea coxoni ketabişen gurami çkini Ulise mendaxteren Geulva K̆afk̆asiaşa do goxteren mcveşi Çerkesias; emuk aya kožiru. P̆rof. Dr. Ayt̆ek̆ Namit̆ok̆ik ç̆areren ar ketabi (1930) vit̆on çxoro oşi do eçi do vit̆oni ʒ̆anapes, Sorbonişi Universit̆et̆is. Ketabi muşis coxons Çerkesepeşi Etnik̆uri Cincepe. Edo aya ketabi muşiten, Prof. Dr. Ayt̆ek̆ Namit̆ok̆ik xolo artneri temaşen molaşineren do artneri çodinepe k̆ozireren aya speros. Xolo K̆anaduri mucidi do Çkinerk̆oçi Recinald Abrei Fesendenisti kuğun ar ketabi. Aya ketabi muşi gamiçkvineri ren (1925) vit̆on çxoro oşi do eçi do xut ʒ̆anas. Ketabi muşis coxons T̆ufanişen ʒ̆oxleni K̆afk̆asuri K̆it̆ak̆işi Noğaroba. Edo Ketabi muşiten, Recinald Abrei Fesendenikti artneri çodinepe k̆ozireren aya speros.

Aya mç̆arupeşi simadaten; T̆roiaşi mzaxali K̆elt̆i- Ligyuri- P̆elasgi- K̆aria-T̆rak̆uri t̆omepeşi kianaşi naʒ̆ile renan Çerkesia do Çerkesuli xalk̆i.

Am xalk̆epes kuğunan monk̆aşa tesiri Çerkesuli etnogenolojişi doloxe. Mcveşi Yunanuri mitepeşi ambarepeşen oxoʒ̆oneri temeluri mazgalobape iʒ̆opxinu Geulva K̆afk̆asias, mtini nenaten Çerkesias, yado nena muşis gebažgups Fessendenik. Majura k̆elendoti aya tema “Mgzaloba Ğurelepeşi dobadonas” coxoten içkinen yadoti gamognapaps xolo Fessendenik. Muşi toliten; Homerosişi Odiseaşi gurami Ulise ʒ̆oxleşen goxteren Çerkesiaşi zoğap̆icis, uk̆açxeti Ğali Qubanişi gzaten, Çerkesiaşa gexteren do T̆roiaşi ğurelepeşi şurepe k̆ala ğarğaleren. Fessendenis ar ruk̆ati kuğun aya ketabişi muşişi doloxe.

(Ek̆inoksişi) Mjoralaşi p̆eriodis, K̆afk̆asiaşi Germape p̆araleli ren do, emuşeniti didopeten Mjoraşi K̆ult̆işen skideri medeniyetepes K̆afk̆asia k̆ala k̆ont̆akt̆i kuğunan. Eya akolen mulun yado Fessendenik nena muşis gebažgeren. Mcveşi Misirişen (Egvip̆t̆işen)  Yunanurepeşa; namu medeniyetepe K̆afk̆asiaşi namu regionepes skiderenan do entepeşi xvameri sotepe tito- tito komoʒ̆irapan muşi noxvene ruk̆aten Fessendenik.

Aya ketabi çkimiten, sum ğirsoni mç̆arupeşi t̆ezepeşen ç̆it̆a- ç̆it̆a molapşini ma. Mara Çerkesepeşi çkineri Nartuli mitolojişi t̆ekst̆epe do Yunanuri mç̆arupeşi t̆ekst̆epeti oxodgeri vixandi ma.

Mtini giʒ̆vat; (7) şkvit cildoni Çerkesepeşi Nartuli Mitolojişi et̆udepeşi iptineri ketabi rt̆u aya noçalişe çkimi. Majurani ketabi gamiçkvinu K̆afk̆aias, K̆abardey-Balk̆arişi Cumhuriyetis, (2017) eçi oşi do vit̆o şkvit ʒ̆anas. Nananoğa Nalçik̆is Çerkesuli nenaten gamiçkvineri “Nartepe, Net̆erepe, Anunnak̆epe” coxoni ketabişi İngilisuri tercumeten viboder ma aʒ̆i.

Mtini giʒ̆vat; Çerkesia do Anat̆olias udodginu irtibati/ k̆ont̆akt̆i kuğutes artimajura k̆ala tarixişi doloxe.  Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na; Krist̆eşen ʒ̆oxleni (85) otxo neçi do xutepes,

Romaşi İmp̆eriak Anat̆olias xe gedvuşi, dudmoşletinobaşi lima şeni Mit̆ridat̆esi VI (maanşani) Eup̆at̆ororik namtini orapes gedgu muşi ordugyaxi K̆irimi do Kerçi coxoni sotepes. Çerkesiaşi xalk̆epeşen askerepeten xolo Anat̆oliaşa gextimuten, Romaşi İmp̆eriaşi lejyonepe k̆ala ok̆vak̆ideret̆u.   Romaşi İmp̆eriaşi emindroneri palanç̆inalak Mit̆ridat̆esi suik̆astiten doqvilapu, emindrosti Mit̆ridat̆esik p̆lanepe ikipt̆u Romaşa gextimu şeni,  Çerkesia- Geulva K̆afk̆asiaşen do Fransaşi  K̆elt̆epeşen  ʒ̆opxineri ordupeten/ armiapeten.

Mtini nenaten; Anat̆olias yeçkinderi St̆oa coxoni ek̆olişi tak̆vimepe/ k̆alendarepe do Mit̆raşi diniti/ religiati yeçkinderet̆u kvaşi k̆ult̆uşi gomorgvas.   Çerkesepeşi Nartuli  mitolojişi Sosrikoti kvaşen dobaderet’u; emu steri.

Edo Mit̆ridat̆esi VI (maanşani)  Eup̆at̆ori ren gurami; emuk oxvenaperet̆u k̆aravape K̆lik̆ias do Romaşi İmp̆eria kalati ok̆vak̆ideret̆u do emuşeni. Emuk oxvenaperet̆u k̆aravape K̆lik̆ias, so na yeçkinderet̆u St̆oaşi ek̆oli. Mit̆ridat̆esi VI (maanşani) Eup̆at̆orişi p̆eriodi ren opşa beciti, emindros Çerkesia do Anat̆olik xes ok̆ok̆limeri ok̆vak̆ideret̆u  Romaşi İmp̆eriaşi agresia k̆ala. Emindroneri jur coğrafyaşi k̆ult̆uruli ok̆otesiruti ren epto dido. Xolo K̆ap̆adok̆aşen yeçkinderi nana MA-şi nanğormotişi k̆ult̆iti ren K̆irimi do K̆afk̆asiaşen cinconi.

Uk̆ule Sind-Meot̆-Bisalt̆ai steri t̆omepes tesiri kuğunan Çerkesuli  etnogenolojişi doloxe. Mtini nenatenti,  Sind-Meot̆-Bisalt̆aepe renan T̆rak̆uri t̆omepe. Edo T̆roiaşi Limaş k̆ule, Ak̆xaepeşen namtinepeti dibargerenan Çerkesiaşi zoğap̆icişa; ayati kobžiropt çkin. T̆roiaşi lima iskedinu Krist̆eşen ʒ̆oxleni  (1200) vit̆o jur oşoni ʒ̆anepes yado içkinen do icerinen. Aya limaş k̆ule Ak̆xaepeşen namtinepe dibargerenan Geulva K̆afk̆asiaşa. Mit̆ridat̆esi VI (maanşani) Eup̆at̆orişi xeʒalaşi orasti, Krist̆eşen ʒ̆oxleni (85) otxo neçi xutoni ʒ̆anapesti, Ak̆xaepe skidut̆es Çerkesiaşi zoğap̆icepes, çkin ayati kobžiropt.

Ali İhsan Aksamazi: Tkvanti k̆aixeşa giçkinan, nena ren minoba. Armʒikati nananenaşen; Çerkesuli nenaşi andğaneri xalişen bğarğalat. Ma miçkin, Çerkesepes opşa gamantaneri kuqonunan andğaneri ndğas. Edo Çerkesi gamantanerepek gurdoşuriten içalişepan do ç̆arupan ketabepe. Didopetenti udodginu artikarti k̆ala upşu p̆olemik̆epe ikipan. Mara Çerkesuli nenati ğurun dğaşen dğaşa. Hemi aya upşu p̆olemik̆epe do hemiti Çerkesuli nenaşi xalişi jin muepe isimadept?

Selçuk̆ Balk̆ari: Nena ren k̆oçişi oxori; eşo tkumernan. Mara Cumhuriyetişi iptineri p̆eriodişen doni, rejimik obğe çkini ok̆oxu şeni gzalepe goru. Cumhuriyetişi oktalaşi iptineri dğaşen doni, k̆oçepes Turkuli oguru vardo,

K̆oçepes nananena mutepeşi goç̆k̆ondinapu do omʒikanuşi şeni gzas gedgitu sist̆emik.  Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, ç̆it̆a-ç̆it̆ati gecgineri iqu aya dulyas. Çerkesuli Xalk̆i didopeten ren t̆ravmat̆uli xalk̆epeşen. 3arobaşi Rusya k̆ala ok̆vak̆idu Çerkesuli xalk̆ik oşi ʒ̆ana morgvalis. Uk̆açxe cenozidi do dobadonaşen uçvaten Çerkesuli Xalk̆iti iyaralinu k̆ut̆alişa tişen k̆udelişa.

Cumhuriyetişi oktalaten ağani p̆rosesi kogeoç̆k̆u.  Mteli xalk̆epek şurdoguriten numxvaces Turkiyeşi Cumhuriyetişi oʒ̆opxinus, mara am xalk̆epe icezalines monk̆aşa. Nananena mutepeşi dimemnes do aşopetenti gamantana do gurapaşen geit̆k̆oçines.  Eşo giʒ̆vat; radio geidginu dido ordoşen, (1927) vit̆on çxoro oşi do eçi do şkvit ʒ̆anas, dobadona çkinis. Aʒ̆i pskidurt (2018) eçi oşi do vit̆o ovro ʒ̆anas. Edo aʒ̆işa, ar nenaten Çerkesuli nena va iğarğalinu do ar not̆atenti Çerkesuli musik̆a ignapinu Turkiyeşi Radiopeşen. Xvala aya notkvame çkimikti ambari mekçapan aya gagnapaşen; mtini giʒ̆vat na.

Mara, andğaneri ndğas, TRT̆-k ç̆andinaps (41) jure neçi do ar kianaşi nenaten int̆ernet̆işen  (24) eçi do otxo oras. Saharaşi Omjoreşi Svahiluri nenaşen Afganistanişi Dariuli nenaşa, dido nena ren aya jure neçi do ar nenaşi doloxe.

TRT̆-şi galeni nenapeşi ç̆andinapeşen molapşini do eya nenape psvari ma. Aya ambarepeşen k̆aixeşa oxoiʒ̆onen, Çerkesepe ʒ̆ori renan TRT̆-şen Çerkesuli ç̆andina ok̆vanduten. Oʒ̆k̆edit: http://www.trtvotworld.com/

Aʒ̆i mskvaşa dopxedat do mç̆ipaşaşi visimadat: Dobadona tkvanik Afrik̆aşen Çinetişa (41) jure neçi do ar nenaten ç̆andinaps na, milletişi biucet̆işen mara; tkvani nananenaten va ç̆andinaps na;  aya ren p̆at̆i noğira do ma aşo visimadeps.

Çerkesi gamantanerepek udodginu artikarti k̆ala upşu p̆olemik̆epe ikipan; aya mtini ren.  Cumhuriyetişi oktalaşi oşkurinapu do dudiş ondrik̆apuşi p̆olit̆ik̆ape ren nena- gemktiru  Çerkesi gamantanerepeşi aya xalişen, eşo visimadep ma. Cumhuriyetişi oktalak iptineri dğalepeşen astaxolo goşoʒxunu Kemalizmi ideoloji muşi.

Edo Turkiyeşi k̆arta xalk̆ik şudoguriten nuşvelu dudmoşletinuşi Limas, mara oktalak, eşo varna aşo, gentxalu am xalk̆epes.  Çerkesi Ethemişi coxoten, Çerkesobakti dido nʒ̆iru gamantana- gurapaşi p̆rosesis; dudi gindrik̆inu. Cumhuriyetişi oktala gidginu  (1923) vit̆on çxoro oşi do eçi do sumi ʒ̆anas. Edo Noğa İst̆anbolişi Çerkesuli Teavunişi Cemiyetiti geink̆ilinu astaxolo. Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, astaxolo ixandu sist̆emik.  (1950) vit̆on çxoro oşi do jure neçi do vit̆i ʒ̆anaşakis Çerkesuli Derneğişi gedginuşa gza geink̆ileret̆u Turkiyes; aya miçkit̆an. Çerkesepeşi goşogoruşi rabisk̆a do arkivi itirineret̆u P̆oloniaşi nananoğa Varşovaşa. Mara aya beciti odude kagundunu majurani didi limaş morgvalis.

Aya p̆olit̆ik̆apeşi çodinasti, Çerkesepek, didopetenti gamantanenerepek dudi gendrik̆es aya xali mutepeşişa. Eşo iquşiti, p̆roblemepe muşi oxenʒales ognapu do demok̆rasi ok̆vanduşi xali va duskidu xalk̆is. Mara xalk̆i çkinik p̆olemik̆ape muşi doçodinu doloxe muşis; amk̆ata lamtinala yeçkindu oxenʒaleşi p̆olit̆ik̆apeten.

Andğaneri ndğas, Çerkesuli nena ğurun. Edo aya ambarik didopeten Çerkesuli lamtinalas onç̆els. Mtini giʒ̆vat; Aya ğura dodginu şeni Çerkesepes menceli kuğunan. Edo xolo; Turkiyes kuğun demok̆rat̆iuli xampoba; aya xampobasti menceli kuğun Çerkesuli nenaşi oskedinus. Çerkesepe renoba mutepeşi oʒ̆iramuşi renan;  p̆roblemepe mutepeşi oğarğaluşi renan lamtinalaşi ʒ̆oxle;  do ok̆vandupe mutepeşi xeʒalas do p̆olit̆ik̆uri mencelis ognapuşi renan. Çerkesuli nena iğurinu oxenʒaleşi xeten, Mara xvala oxenʒales menceli kuğun Çerkesuli nenaşi oskedinu şeni.

Moro mu; aya ambarik Çerkesi k̆oçepeşi doxmeli nena- gemktirobati va omʒikanaps; ayati k̆aixeşa miçkit̆an. Aʒ̆iti dudi çkimişen noʒ̆ireni mekçat; ma doviguri Çerkesuli nenaşi ok̆itxu- oç̆aru, (25) eçi do xut  ʒ̆ana şk̆ule.

Eşo giʒ̆vat; ar k̆ele doxmeli nena- gemktirobaten majura k̆eleti oxenʒaleşi uʒ̆ori k̆ult̆uruli p̆olitik̆ape k̆ala demok̆rat̆iuri gzalepeten ok̆obu domaç̆irnan. Oki oxenʒalek Afrik̆uri nenaten ç̆andinaps, Çerkesuli nenatenti oç̆andinuşi ren.

Ali İhsan Aksamaz: Tkvanti “P̆luralist̆uri Demok̆rasi P̆art̆işi magedginalepeşi art-arti ret. ÇDP̆-şi andğaneri noçalişepeşi jin muepe gatkvenan tkvan?

Selçuk̆ Balk̆ari: Noğa İst̆anboli ren Turkiyeşi bedi. Noğa İst̆anboli va rt̆uk̆on na, çkar p̆roblemi muşi onʒ̆uranuşi menceli va aqvet̆u Turkiyes.   Turkiyeşi k̆arta p̆roblemoni k̆oçis asağen noğa İst̆anbolis; amk̆ata arteri soti ren noğa İst̆anboli.  Oxenʒale do rejimişi k̆arta monk̆anoba ižiren Anat̆olis, amk̆ata ar soti ren. Noğa İst̆anbolis xe va geidvinen. Edo k̆arta peris oskiduşi menceli ažiren ek. (ÇDP̆) P̆luralist̆uri Demok̆rasişi P̆art̆iti ren noğa İst̆anbolişi Çerkesepeşi hamle.  Anat̆olişen noğa İst̆anbolişa eşo varna aşo mextimeri Met̆rop̆olişi Çerkesepeşi irişen realist̆uri hamle ren ÇDP̆; eşo matkvenan çkin.  ÇDP̆- şi gedginu ren Çerkesepeşi irişen ʒ̆ori hamle çodina oşʒ̆anuras. Edo ÇDP̆-şi magedgine nosi ik̆unʒxinu ok̆up̆ant̆i Rusya do Amerik̆aşi Ok̆ont̆aleri Oxenʒaleş k̆elen. Çerkesepeşi dido p̆roplemepe didopeten k̆ult̆uruli vardo, p̆olit̆ik̆uri ren; mtini giʒ̆vat. Emuşeniti, Çerkesepeş k̆elen ÇDP̆-şi gedginu ren dido isabetoni.

Andğaneri ndğas,  Çerkesepeşi Cenosidişi oğarğalinu Meclisis, Jur k̆eleni dobadonamşinobaşi hak̆i do TRT̆-şen Çerkesuli T̆V-şi ok̆vandupe mutepeşi; mtini giʒ̆vat, antepe k̆ult̆uruli vardo, p̆olit̆ik̆uri p̆roblemepe renan. Cumhuriyetişi oktalaşi  gedginuşen doni, Kemalist̆uri rejimik nena do k̆ult̆uri oxandapu ar p̆olit̆ik̆uri projeten. Emuşeniti Çerkesuli nenaşen molaşinatşi, mtini giʒ̆vat,  aya va ren k̆ult̆urişen molaşinu, mara aya ren p̆olit̆ik̆aşen molaşinu; aya aşo miçkit̆an.

Ağani p̆eriodis, ar mʒika rt̆as nati, İslamist̆uri p̆olit̆ik̆uri mencelik xe gedvu xeʒalas. Edo nok̆arbu Kemalizmi namtini speropes. Mara Çerkesuli nena itkvinaşi, Çerkesuli nenaşi coxoşen molişinaşi, aya ağani p̆eriodişi İslamist̆epe do Kemalist̆epes artneri ğara kuğunan do mutu var. Entepes çkvaneroba va uğunan entepeşi şkas. Didopetenti (15) vit̆o xut Xʒalaş k̆ule, p̆op̆ularuli Kemalizmi imancinu am İslamist̆epeş k̆elen; aya ren onç̆eloni. Kemalizmi p̆ot̆e va ğurun. Edo  Turkiyeşi Çerkesepeşi dudduşmani ren Kemalist̆uri k̆ult̆uruli p̆olit̆ik̆ape. Çerkesepeşen molişinaşi, TRT̆-s Çerkesuli ç̆andina  ik̆vandinaşi, xeʒalaşi İslamist̆epeti Kemalist̆epe steri şumeri renan; aya ren irişen oşkurinoni ambari.   (2011) eçi oşi do vit̆o ar ʒ̆anas ʒ̆opxineri iptineri TRT̆- Çerkesişi mit̆ingişi ora rt̆u; emindroneri Dudnaziri Erdoğanişi reak̆sioni va gomoç̆k̆ondat, govişinat: “ Aʒ̆iti, Kyurdepe şk̆ule Çerkesepek ok̆vandus kogeoç̆k̆es!” Emuk şumeri eşo tkveret̆u.

Andğaneri ndğas, Çerkesuli xalk̆i do Çerkesuli nenas kuğun renoba- varenobaşi p̆roblemi. Aya mizezitenti,  ar p̆olit̆ikuri p̆art̆işi goʒ̆oncğoneroba do menceliten xes xe meçameri ok̆oxtimu ren ç̆ami Çerkesuli xalk̆i do Çerkesuli nenaşi moşletinu şeni.

Artneri oras, Lazepeşen arteriti ren muşi magedginalepeşi doloxe. Emuşeniti ÇDP̆-k isters dido beciti roli P̆luralist̆uli Demok̆rasişi gedginus Turkiyes. Edo çkimi simadaten, aya ren dido beciti. Kemalizmik k̆arta xalk̆i xvala- xvala tito-tito oç̆opu do baxu. Aya gzaten Kemalist̆uri rejimik mek̆arbu Turkiyeşi xalk̆epe. Amk̆ata rejimi ren Kemalizmi. Xalk̆epe ibaxines artneri bigaten, emuşeniti entepes nomskuns xe xes meçameri artimajuraşa oxolosu. Varna Latinuri notkvamek eşo tkumers: “Artianobaşi menceli va açkines; duşmanis nodgitinu şeni xvala-xvala ok̆vak̆ides, emuşeniti tito- tito geicgines.”

Ali İhsan Aksamaz: Çerkesuli nena ren k̆oçinoba. Çerkesuli nenaşi ğura ren k̆oçinobaşi ğura. K̆oçinobaşi irişen mcveşi nok̆uçxenepeti şinaxeri ren Çerkesuli nenaşi doloxe, majura çkineburi nenapeşi doloxe steri. Ma eşo miçkin. Çerkesuli nena skidaşi, k̆oçinobati skidasunon. Çerkesuli nena ğuraşi, k̆oçinobati, cumalobati ğurasunon. Eşo vicer ma. Nananena ren irişen ʒ̆oxleni tema. Nananena skidaşi, minobati skidun. Edo andğaneri ndğas nananenaşi oskidu- oskedinu ren irişen beciti. Ma aşo visimadep. Eşo ižiren ki, aya xvala menoʒxune nʒ̆opulaten va iqvasen. Radio-T̆V-şi ç̆andina ren irişen beciti. Mara aya va ren ar-jur k̆oçişi dulya. Aya ren oxenʒaleşi dulya. Emuşeni ki, oxenʒale ren mesuli aya xalişen,  Çerkesuli nenaşi do majura nana nenapeşi andğaneri xalişen. Andğaneri ndğas, oxenʒalek mtelo xe va meçaps Çerkesuli nenas do majura nana nenapes. Mara TRT̆-k Kurduli nenaten ç̆andinaps 7/24-s. TRT̆, Çerkesuli nenatenti oç̆andinuşa oç̆andu şeni ar mit̆ingi iʒ̆opxinu tkvaniş k̆elen noğa K̆ayseris. Aya mit̆ingişen mu ambarepe megaçenan çkinda?

Selçuk̆ Balk̆ari: Ho, TRT̆-Çerkesişi mit̆ingepe iʒ̆opxinenan, mtini giʒ̆vat, (2011) eçi oşi do vit̆o ar ʒ̆anaşen doni. ʒ̆oxle nananona Ank̆aras, noğa İst̆anbolis do noğa K̆ayseris iʒ̆opxines mit̆ingepe. Uk̆açxe noğa Bitlis- Axlat̆işi Çerkesepeş k̆elenti iʒ̆opxinu ar mit̆ingi. Anʒ̆o, TRT̆-Çerkesişi mit̆ingi iʒ̆opxinu majurani fara noğa K̆ayseris. Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na; (2011) eçi oşi do vit̆o ar ʒ̆anaşen (2018) eçi oşi do vit̆o ovro ʒ̆ana şakis, çkar mutu va iktiru dobadona çkinis.  Xeʒalak goxoç̆k̆oduten utole do nduraşi roli istori do xoloti isters. Xolo giʒ̆vat; TRT̆ VOT-k ç̆andinaps mtelo (41) jure neçi do ar kianaşi nenaten galeni dobadonape şeni. Ma mast̆eri dip̆loma komiğun Opapeşdoloxoni Munasepetepeşi speros. TRT̆-şi majura namtini nenapeten ç̆adinape do entepeşi xalk̆epeşen ambariti komiğun ma:  Serbuli, Yunanuri do Xirvaturi nenapeşen met̆i Svahiluri, Xausuli, Melayuri, Dariuli do Peşturi nenapetenti ç̆andinaps TRT̆-k.

TRT̆-Çerkesişi ok̆vanduşen xe çkar va movizdaten çkin. K̆arta xalis, şurdoguriten palanç̆inalas eya ç̆andina vak̆vandaten çkin. Çkin vak̆vandept, mara İslamist̆uri map̆olit̆ik̆epesti, Kemalist̆epesti çkini ok̆vandu va moʒ̆ondunan; aya ren dido onç̆eloni.  Demok̆rasi itkvinaşi, jur k̆eleşi ant̆i- demok̆rat̆oba arşvacis yeçkindun. P̆op̆ulari medyat̆uri ar Kemalizmi ağneburo geidginen.  Akoni namtini medyaşi organepek oçkinuten ar p̆olit̆ik̆a ikipan. Eşo giʒ̆vat na, aşo giʒ̆vat na; noğa K̆ayserişi TRT̆- Çerkesişi mit̆ingiş k̆uleti Fatih Altayli coxoni k̆udeli jurnalist̆ik eşo tkveret̆u: “Çerkesepek hak̆i unonan na, Çerkesistanişa idan!” Onç̆eloni ren aya notkvame muşi. Fatih Altaylis eya uçkit̆as: Çerkesepek ok̆vak̆idapan hak̆epe mutepeşi şeni  Çerkesiasti. Anʒ̆oşi Ağani ambari ren; ok̆up̆ant̆i Rus askerepe do Slovik̆epeşa medgineri Çerkesi ağanmordalepeşi ok̆obu ren beciti Çerkesias. Moro mu, amk̆ata ambarepeşen çkas miti ambari va uğun; mutu va içkinen Turkiyes.  Moro mu, çkin Turkiyeşi Çerkesepe ak voret; ak pskidut çkin. Akoni  dobadonamşinepe voret çkin. Emk̆ata faşist̆uri notkvamepeten, ok̆vandupe çkinişen çkar mitis va aqvasen dudi muşi moşletinuşi menceli. Oxenʒales vak̆vandaten hak̆i çkini. Xausuli, Svahiluri do Melayuri nenapeten ç̆andinaps aya oxenʒalek. Mitam çkin va voret, çkinda eşo oğoduşi va ren oxenʒale.  (30) eçi do xut ʒ̆ana ʒ̆oxle Alamaniaşa mextimeri Turki madulyape şeni, Bulgaristanişi do Mak̆edoniaşi Turkuli mʒikanobapeşi hak̆epe p̆anda onç̆els oxenʒales, mara aya oxenʒaleşi magedginaleşen Çerkesepe mitam va renan, eşo oğodaps oxenʒalek;  aya gagnapa va ik̆abulinen.

Arteriti koren: Çerkesepeşi dobadonas xe geidvinu. Mara Turkepeşi dobadonasti xe geidvinu. Edo Turkiyeşi Turkepe do oxenʒales çkar daxli va uğun xe gedvineri Yulva Turkistanişi Turkepeşi xalişi doloxe, çkinti eşo çkar daxli va miğunan xe gedvineri Çerkesiaşi xalişi doloxe. Negat̆iuri notkvamepe renan  irrasyoneluri. Mtini ambari eşo ren: Turkuli nena va ren çkva mskva varna çkva menceloni Çerkesuli nenaşen. Oxenʒalek şurdoguriten numxvacups milluri/ erovnuli nena muşis mteli radio- t̆elevizyonepe do universit̆et̆epeşi menceliten, mara Çerkesuli nenaşi oskedinu şeni çkar nena- gemktiroba va ognaps. Xolo artneri oxenʒalek Saharaşi Omjore k̆eleni t̆omepeşi nenaten ç̆andinaps. Edo oxenʒalek ayati “Didi Afrik̆aşi Reformi” yado obazarups Turkiyes. Emindros çkin Çerkesepe varna Lazepes domaç̆irnan ok̆itxu: Tkvan Turkiyeşi nenapeşen xe moizdapt, mara namu hak̆iten Afrik̆aşi nenapeten ç̆andinapt? Çkinti aşo ok̆itxuşi hak̆i komiğunan do mutu var.

Çkva gza va uğut’u; TRT̆- Kyurdi ren Kyurdepeşi noçalişeşi çodina; aya ren aşikyari. TRT̆- Arabuliti ren nek̆na neftoni do paroni  (450) otxo oşi do jure neçi do vit milioni Arabuli kianaşa;  TRT̆- Çerkesi va ren. Eşo giʒ̆vat; nefti do para va giğuğan na,  varna k̆oçi va giqonunan na, xvala demok̆rat̆iuli gzalepeten nananena tkvaniten ç̆andina ak̆vandupt na, oxenʒalek quci va mekçapan. Aya ren aʒ̆ineri xali.  Turkiyeşi Cumhuriyetişi oxenʒalek dobadonamşinepe muşi k̆ala demok̆rat̆iuro k̆ont̆akt̆i oxvenuşi gzalepe goşoʒxuneret̆uk̆on na,  andğaneri ndğas TRT̆- Çerkesik (2011) eçi oşi do vit̆o ar ʒ̆anaşen doni ç̆andinasunt̆u. Mara oxenʒales moʒ̆ons xeqalişi rk̆ineba. Aya ren ağanbargeruli refleksi. Mtini giʒ̆vat; Turkiyes kuğun vit̆oşi ʒ̆anoni oxenʒaleşi anderi. Cumhuriyetişi magedginalepe rt̆es Maittihate askerepe, gonepti aya p̆roblemi ren yeçkindineri aya entepeşen. Va gomoç̆k̆ondan, govişinat;  Maittihatepek ipti Arnavudepeşa kogentxales   (1908-1912) vit̆on çxoro oşi do ovro- vit̆on çxoro oşi do vit̆o juri ʒ̆anaşi meclisis. Arnavutepek Osmanlişen ok̆uiʒ̆k̆u; aya ren mtelo Maittihatepeşi k̆abaeti.  Artneri k̆adropek Ermenepeşa kogentxales (1915) vit̆on çxoro oşi do vit̆o xut ʒ̆anas. Cumhuriyetişi oktalaşi gedginu şk̆ule, Çerkes Ethemişi coxoten Çerkesepek dido nʒ̆iru. Artneri k̆adrok Tunceli’de Alevepeşati kogentxalu.

Çodina nenaten; nena do k̆ult̆uri ren mtelo p̆olit̆ik̆uri tema dobadona çkinis do mutu var. (90) otxo neçi do vit ʒ̆anaşen doni, hemi cuma hemi dobadonamşine hemiti Muslimani voret yado tkumert̆u oxenʒalek, mara TRT̆-s ç̆andina ok̆vanduten ar çkva faraten xolo k̆aixeşa kobžirit, mtini giʒ̆vat, oxenʒale t̆eren p̆anda xvala Maittihate; aya xolo kobžirit do mutu var.  Kemalizmi ğuraşakis, demok̆rasis mtelo va askedinen Turkiyes; ma aşo visimadep do mutu var. İroras xolo osağu do dudi muşi xolo gamamaluşi xemaxvencoba kuğun Kemalizmis. Aya gagnapa namtini orapes Fatih Altayli steri uqazu, gverdi jurnalist̆i, gverdi mat̆et̆ik̆e k̆oçepeşi renobatenti yeçkindun.

Ali İhsan Aksamazi: Ma şukuri giʒ̆umert. Tkvan cumalobaşi gagnapaten k̆itxalepes mskvaşa do mç̆ipaşaşi nena gemiktirit do emuşeni. Aya domibağun do aʒ̆i ma ok̆itxuşi çkva mutu va minon guris. Tkvan otkvaluşi çkva mutu giğunan na, mu iqven, miʒ̆vit. Allahik bere-bari k̆ala tkvan goxelan iroras.

Selçuk̆ Balk̆ari: Ma tkvan şukuri giʒ̆umert. Temape renan dido k̆ut̆ali. Emuşeniti k̆arta p̆roblemişen molaşinu şeni ar rop̆ort̆aji dobağine va maqven; ayati giçkit̆an.  Çerkesepeşi speroşen dudi çkimişi ambarepe ognapu şeni, tkvan memişvelit, şukuri giʒ̆umert.

АДЫГЭ УЕЙ УЕЙ! (Hayde Adigepe!)

+

“ნენა რენ კოჩიში ოხორი…”

(გოწოთქვალა: ანდღათი არ სუმარი ქომიყონუნ. სუმარი ჩქიმი რენ სელჩუკ ბალკარი. სელჩუკ ბალკარი რენ აკადემიკოსი. ეშო მიჩქინ. სელჩუკ ბეგის ქუღუნ ჩერქესული დიცხირი დო ჩერქესი გამანთანერეფეშენ ართ-ართი რენ. მა ემუ 2012 წანაშენ დონი ვიჩინოფ. აჲა რტუ ჩერქესული ჩალიშთაჲის.  ეჲა ოკოხთალა იწოფხინერეტუ დერბენტის ნოღა კოჯაელის, 25-26 კუნდურა 2012 წანას. აჲა ჩალიშთაჲი იწოფხინერეტუ (ჩ.ჰ.ი.)  ჩერქესული ხაკეფეში ინისიჲატიфიშ კელენ. მა ექოლენ ვიჩინოფ სელჩუკ ბეგი. ეშო ქომშუნს. უკაჩხე ხოლო ნანანოღა ანკარას ქომომხვადუ, 14 მარიაშინა 2014 წანას. ემუთი, მათი (ჩდპ-ში) “პლურალისტური დემოკრასიში პარტიში 34 მაგედგინალეფეშენ ჟური ვორტით. ართნერი წანას, 2014 წანას, მუში ნოხვენე გამიჩქვინუ, მუში ქეთაბი გამიჩქვინუ: “ჩერქესული დო ჲუნანური მითოლოჟეფეშენ ოხოდგერი ტემატიური ოკითხუფე”. უკაჩხე აჲა ქეთაბი ხოლო გამიჩქვინუ 2015 წანასთი.  აჲა რტუ მონძინერი ხამფა ამბარეფეთენ. გიჩქინან; თრტ-ქ აфრიკაში ნამთინი ტომეფეში ნენაფეთენ ჭანდინაფს მარა, აბხაზური, ლაზური დო ჩერქესული ნენაფეთენ ვა ჭანდინაფს. ედო ჩერქესი გამანთანერეფე დერდონი რენან აჲა ხალითენ. თრტ, ჩერქესული ნენათენთი ოჭანდინუშა ოჭანდუ შენი არ მითინგი იწოფხინუ ნოღა კაჲსერის, 16 სტაროშინას, ანწო. სელჩუკ ბეგი რტუ აჲა

მიტინგიში კომიტეტიში უმჩანე; ეშო მიჩქინ. მა სელჩუკ ბეგი კალა არ ინტერვიუ დოპი დო აჲა რენ ეჲა ინტერვიუში ტექსტი. ალი იჰსან აქსამაზი)

+

ალი იჰსან აქსამაზი: სელჩუკ ბეგი, მა მიჩქინ, თქვან ჩერქესული დიცხირი ქოგიღუნან. რუსჲაში იმპერიაში დიდმაფაშ კელენ კაфკასიაშენ უჩვათენ გეტკოჩინერი ჩერქესეფეშენ რეთ. ნაკოთხანი დიცხირიშენ ჩერქესი რეთ?

სელჩუკ ბალკარი: მა ვორე (5.) მახუთანი დიცხირიშენ; ეშო მიჩქინ მა.

ალი იჰსან აქსამაზი: ჯინჯი თქვანიში ოფუტეს მუ ჯოხონს ჩერქესიას. თქვან სო დიბადით, სო ჲეჩქინდით. ნამუ ნწოფულაფეს იგურით? მუ მესლეღი გიღუნან? მუ დულჲა იქიფთ? სო სქიდურთ? ჩილერი რეთი? ბერეფე გიყონუნანი? მუ მჯვეშური გვარი გიღუნან?

სელჩუკ ბალკარი: ეშო ქომიჩქინ: ჩქინეფე ქომოხთერენან ჲულვა ჩერქესიაშენ. ჭიტა კაბარდეჲ ჯოხონი რეგიონიშენ ქომოხთერენან. მეშქვინერი ექონი ოფუტე ჩქინის ანზორეჲი ჯოხონს. თურქიჲესთი, ნოღა კაჲსერიში უზუნჲაჲლაში ოფუტე ჲინერიგოჲიშა დიბარგერენან.

მა სოსჲოლოჟი დოვიგური фაკულტეთის. ედო სოსჲოლოჟიშენ ლისანსური დიპლომათენ გამახთიმერი ვორე фაკულტეთიშენ. მაღალი ლისანსი ქომიღუნ პოლიტიკური სფეროშენ. დოკტორანთი ვორტი მა რუსჲაში Фედერასჲონის, მარა 15 ხცალაში ასქერული დარბეში ცადაში გური შენი, გვერდი დოსქიდუ დოკტორანტურა ჩქიმი. აწინერი ნოღირა ჩქიმი რენ ოჩოდინუ დოკტორანტურა ჩქიმი. ნოღა ვანიში ჲუზუნჯუ ჲილიში უნივერსიტეტიში მამგურაფალეფეშ ართ-ართი ვორე მა. ჩილერი ვორე დო ჟურ ბიჭი ბერე ქომიყონუნ. ჩერქესული გვარი ჩქინი რენ ბალკარი.

ალი იჰსან აქსამაზი: აწითი ქეთაბი თქვანიშენ ბღარღალათ. “ჩერქესული დო ჲუნანური მითოლოჟეფე…” ჯოხონი ქეთაბი თქვანიშენ ბღარღალათ. მუ ამბარეფეშენ მოლაშინაფთ აჲა ქეთაბითენ? მუშენი ჭარით აჲა ქეთაბი?

სელჩუკ ბალკარი: ჰო, გამიჩქვინერი არ ქეთაბი ქომიღუნ მა. აჲა ქეთაბი ჩქიმის ჯოხონს ჩერქესული დო ჲუნანური მითოლოჟეფეშენ თემატური ოკითხუფე. ჲუნანური მითოლოჟიში ჟურ წოხლე- მხთიმუ მჭარუ ჰესიოდოსი დო ჰომეროსიში ქეთაბეფე დო ჩერქესეფეში ნართული მითოლოჟიშენ ოხოდგერი ეტუდეფე იქიფს აჲა ქეთაბიქ დიდოფეთენ. ჩერქესეფეში ნართული მითოლოჟი რენ (8) ოვრო ჯილდონი; ჩქინ აჲა ქომიღუნან. მარა თურქული ნენაშა ვა გოიქთირინუ აჲა ნოჩალიშე აწი. ჰესიოდოსიში “დღალეფე დო დულჲაფე” დო “თეოგონია” ჯოხონი ქეთაბეფე დო ჰომეროსიში “ილჲადა” დო ოდისეა” ჯოხონი ქეთაბეფეშენ ოხოდგერი ეტუდეფე დოპი მა.

ქეთაბის ქუღუნ ჟურ ბურმე. (მთინი გიწვათ, კართა ბურმე რენ თითო ქეთაბი.) ქეთაბიში მაართანი ბურმე რენ “ოლიმპოსი დო ხარამა უაშხაში მასქიდალეფე”. ედო მასქიდალეფეში ხალი გოშიგორინუ აჲა ბურმეს. ოლიმპოსი დო ხარამაში გერმაფე იშინენან კოსმიური გერმაფე. მთინი ნენათენ, აჲა გერმაფე რენან ჩერქესული დო ჲუნანური მითეფეში შქაგურის.  ჲუნანური მითოლოჟიში გერმა ოლიმპოსის სქიდეს ჲადო შინერი ანთროპომორфულეფე დო ჩერქესეფეში ნართული მითოლოჟიში გერმა ხარამას სქიდეს ჲადო შინერი ნართეფე ოხოდგერი ვიხანდი აჲა ბურმეს. დიდოფეთენ ჰესიოდოსიში ნოჭარეფე იშინენ ბაზი აჲა ბურმეს.

ქეთაბიში მაჟურანი ბურმეს ჯოხონს “ღურელეფეში დობადონა”. დიდოფეთენთი ჰომეროსიში “ილჲადა” დო ოდისეა” ჯოხონი ნოჭარეფე ვიხანდი მა აჲა ბურმეს.

(1910) ვიტონ ჩხორო ოში დო ვიტონი წანეფეს, ნანანოღა ისტანბოლის გედგინერი ჩერქესეფეში თეავუნიში ჯემიჲეთი ჯოხონი არ დერნეღი ქუღუტეს ჩერქესეფეს. აჲა დერნეღიში ნამთინი გამანთანერეფექ თარიხი დო მითოლოჟიში ჟინ იხანდეფტეს.  ამკათა გამანთანერეფეში რენობა დო ნოჩალიშეფე რენ დიდო ბეჯითი ჩქინი შენი. ამ გამანთანერეფეშენ მეტ ჭჲუნატიკო ჲუსუф იზზეთის ქუღუნ ჭარელი მაკალეფე ჰომეროსიში “ილჲადა” დო ოდისეაში” ჟინ.  მეტ ჭჲუნატიკოქ ჰომეროსიში “ილჲადა” ჯოხონი ტექსტიშენ არ ლიმაში ამბარეფე მომჩაფან.  იფთინერო მეტ ჭჲუნატიკოქ აჲა ლიმაში არ კელე რენ კაфკასიალურეფე დო მაჟურა კელეთი რენ ინდო-ავროპური ოკუპანტეფე ჲადო ნენა მუშის გებაძგუ. ამკათა იდდიაში მანჯე რენ მეტ ჭჲუნატიკო. ოკაჩხე მეტ ჭჲუნატიკოქ ჰომეროსიში “ოდისეა” ჯოხონი ქეთაბიში ჟინთი იხანდერენ.  ტროიაში ლიმა შკულე დობადონა მუშიშა ოხთიმუში გზალეფე გორუფტუ იტაკაში მაფა ულისექ. მაფა ულისეში ამბარეფეში ჟინთი იხანდერენ მეტ ჭჲუნატიკოქ. მაფა ულისეში პაშურათენ ეტუდეფე ყვერენ მეტ ჭჲუნატიკოქ.

მთინი გიცვათ, ჰომეროსიში ოდისეა ჯოხონი ქეთაბიშენ გურამი ჩქინი ულისე მენდახთერენ გეულვა კაфკასიაშა დო გოხთერენ მჯვეში ჩერქესიას; ემუქ აჲა ქოძირუ. პროф. დრ. აჲტეკ ნამიტოკიქ ჭარერენ არ ქეთაბი (1930) ვიტონ ჩხორო ოში დო ეჩი დო ვიტონი წანაფეს, სორბონიში უნივერსიტეტის. ქეთაბი მუშის ჯოხონს ჩერქესეფეში ეთნიკური ჯინჯეფე. ედო აჲა ქეთაბი მუშითენ, ფროф. დრ. აჲტეკ ნამიტოკიქ ხოლო ართნერი თემაშენ მოლაშინერენ დო ართნერი ჩოდინეფე კოზირერენ აჲა სფეროს. ხოლო კანადური მუჯიდი დო ჩქინერკოჩი რეჯინალდ აბრეი Фესენდენისთი ქუღუნ არ ქეთაბი. აჲა ქეთაბი მუში გამიჩქვინერი რენ (1925) ვიტონ ჩხორო ოში დო ეჩი დო ხუთ წანას. ქეთაბი მუშის ჯოხონს ტუфანიშენ წოხლენი კაфკასური კიტაკიში ნოღარობა. ედო ქეთაბი მუშითენ, რეჯინალდ აბრეი Фესენდენიქთი ართნერი ჩოდინეფე კოზირერენ აჲა სფეროს.

აჲა მჭარუფეში სიმადათენ; ტროიაში მზახალი კელტი- ლიგჲური- პელასგი- კარია-ტრაკური ტომეფეში ქიანაში ნაწილე რენან ჩერქესია დო ჩერქესული ხალკი.

ამ ხალკეფეს ქუღუნან მონკაშა თესირი ჩერქესული ეთნოგენოლოჟიში დოლოხე. მჯვეში ჲუნანური მითეფეში ამბარეფეშენ ოხოწონერი თემელური მაზგალობაფე იწოფხინუ გეულვა კაфკასიას, მთინი ნენათენ ჩერქესიას, ჲადო ნენა მუშის გებაძგუფს Фესსენდენიქ. მაჟურა კელენდოთი აჲა თემა “მგზალობა ღურელეფეში დობადონას” ჯოხოთენ იჩქინენ ჲადოთი გამოგნაფაფს ხოლო Фესსენდენიქ. მუში თოლითენ; ჰომეროსიში ოდისეაში გურამი ულისე წოხლეშენ გოხთერენ ჩერქესიაში ზოღაპიჯის, უკაჩხეთი ღალი ყუბანიში გზათენ, ჩერქესიაშა გეხთერენ დო ტროიაში ღურელეფეში შურეფე კალა ღარღალერენ. Фესსენდენის არ რუკათი ქუღუნ აჲა ქეთაბიში მუშიში დოლოხე.

(ეკინოქსიში) მჟორალაში პერიოდის, კაфკასიაში გერმაფე  პარალელი რენ დო, ემუშენითი დიდოფეთენ მჟორაში კულტიშენ სქიდერი მედენიჲეთეფეს კაфკასია კალა კონტაქტი ქუღუნან. ეჲა აქოლენ მულუნ ჲადო Фესსენდენიქ ნენა მუშის გებაძგერენ. მჯვეში მისირიშენ (ეგვიპტიშენ)  ჲუნანურეფეშა; ნამუ მედენიჲეთეფე კაфკასიაში ნამუ რეგიონეფეს სქიდერენან დო ენთეფეში ხვამერი სოთეფე თითო- თითო ქომოწირაფან მუში ნოხვენე რუკათენ Фესსენდენიქ.

აჲა ქეთაბი ჩქიმითენ, სუმ ღირსონი მჭარუფეში ტეზეფეშენ ჭიტა- ჭიტა მოლაფშინი მა. მარა ჩერქესეფეში ჩქინერი ნართული მითოლოჟიში ტექსტეფე დო ჲუნანური მჭარუფეში ტექსტეფეთი ოხოდგერი ვიხანდი მა.

მთინი გიწვათ; (7) შქვით ჯილდონი ჩერქესეფეში ნართული მითოლოჟიში ეტუდეფეში იფთინერი ქეთაბი რტუ აჲა ნოჩალიშე ჩქიმი. მაჟურანი ქეთაბი გამიჩქვინუ კაфკაიას, კაბარდეჲ-ბალკარიში ჯუმჰურიჲეთის, (2017) ეჩი ოში დო ვიტო შქვით წანას. ნანანოღა ნალჩიკის ჩერქესული ნენათენ გამიჩქვინერი “ნართეფე, ნეტერეფე, ანუნნაკეფე” ჯოხონი ქეთაბიში ინგილისური თერჯუმეთენ ვიბოდერ მა აწი.

მთინი გიწვათ; ჩერქესია დო ანატოლიას უდოდგინუ ირთიბათი/ კონტაქტი ქუღუთეს ართიმაჟურა კალა თარიხიში დოლოხე.  ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა; ქრისტეშენ წოხლენი (85) ოთხო ნეჩი დო ხუთეფეს,

რომაში იმპერიაქ ანატოლიას ხე გედვუში, დუდმოშლეთინობაში ლიმა შენი მიტრიდატესი ვI (მაანშანი) ეუპატორორიქ ნამთინი ორაფეს გედგუ მუში ორდუგჲახი კირიმი დო ქერჩი ჯოხონი სოთეფეს. ჩერქესიაში ხალკეფეშენ ასქერეფეთენ ხოლო ანატოლიაშა გეხთიმუთენ, რომაში იმპერიაში ლეჟჲონეფე კალა ოკვაკიდერეტუ.   რომაში იმპერიაში ემინდრონერი ფალანჭინალაქ მიტრიდატესი სუიკასთითენ დოყვილაფუ, ემინდროსთი მიტრიდატესიქ პლანეფე იქიფტუ რომაშა გეხთიმუ შენი,  ჩერქესია- გეულვა კაфკასიაშენ დო Фრანსაში  კელტეფეშენ  წოფხინერი ორდუფეთენ/ არმიაფეთენ.

მთინი ნენათენ; ანატოლიას ჲეჩქინდერი სტოა ჯოხონი ეკოლიში თაკვიმეფე/ კალენდარეფე დო მიტრაში დინითი/ რელიგიათი ჲეჩქინდერეტუ ქვაში კულტუში გომორგვას.   ჩერქესეფეში ნართული  მითოლოჟიში სოსრიქოთი ქვაშენ დობადერეთ’უ; ემუ სთერი.

ედო მიტრიდატესი ვI (მაანშანი)  ეუპატორი რენ გურამი; ემუქ ოხვენაფერეტუ კარავაფე კლიკიას დო რომაში იმპერია ქალათი ოკვაკიდერეტუ დო ემუშენი. ემუქ ოხვენაფერეტუ კარავაფე კლიკიას, სო ნა ჲეჩქინდერეტუ სტოაში ეკოლი. მიტრიდატესი ვI (მაანშანი) ეუპატორიში პერიოდი რენ ოფშა ბეჯითი, ემინდროს ჩერქესია დო ანატოლიქ ხეს ოკოკლიმერი ოკვაკიდერეტუ  რომაში იმპერიაში აგრესია კალა. ემინდრონერი ჟურ ჯოღრაфჲაში კულტურული ოკოთესირუთი რენ ეფთო დიდო. ხოლო კაპადოკაშენ ჲეჩქინდერი ნანა მა-ში ნანღორმოთიში კულტითი რენ კირიმი დო კაфკასიაშენ ჯინჯონი.

უკულე სინდ-მეოტ-ბისალტაი სთერი ტომეფეს თესირი ქუღუნან ჩერქესული  ეთნოგენოლოჟიში დოლოხე. მთინი ნენათენთი,  სინდ-მეოტ-ბისალტაეფე რენან ტრაკური ტომეფე. ედო ტროიაში ლიმაშ კულე, აკხაეფეშენ ნამთინეფეთი დიბარგერენან ჩერქესიაში ზოღაპიჯიშა; აჲათი ქობძიროფთ ჩქინ. ტროიაში ლიმა ისქედინუ ქრისტეშენ წოხლენი  (1200) ვიტო ჟურ ოშონი წანეფეს ჲადო იჩქინენ დო იჯერინენ. აჲა ლიმაშ კულე აკხაეფეშენ ნამთინეფე დიბარგერენან გეულვა კაфკასიაშა. მიტრიდატესი ვI (მაანშანი) ეუპატორიში ხეცალაში ორასთი, ქრისტეშენ წოხლენი (85) ოთხო ნეჩი ხუთონი წანაფესთი, აკხაეფე სქიდუტეს ჩერქესიაში ზოღაპიჯეფეს, ჩქინ აჲათი ქობძიროფთ.

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვანთი კაიხეშა გიჩქინან, ნენა რენ მინობა. არმციქათი ნანანენაშენ; ჩერქესული ნენაში ანდღანერი ხალიშენ ბღარღალათ. მა მიჩქინ, ჩერქესეფეს ოფშა გამანთანერი ქუყონუნან ანდღანერი ნდღას. ედო ჩერქესი გამანთანერეფექ გურდოშურითენ იჩალიშეფან დო ჭარუფან ქეთაბეფე. დიდოფეთენთი უდოდგინუ ართიქართი კალა უფშუ პოლემიკეფე იქიფან. მარა ჩერქესული ნენათი ღურუნ დღაშენ დღაშა. ჰემი აჲა უფშუ პოლემიკეფე დო ჰემითი ჩერქესული ნენაში ხალიში ჟინ მუეფე ისიმადეფთ?

სელჩუკ ბალკარი: ნენა რენ კოჩიში ოხორი; ეშო თქუმერნან. მარა ჯუმჰურიჲეთიში იფთინერი პერიოდიშენ დონი, რეჟიმიქ ობღე ჩქინი ოკოხუ შენი გზალეფე გორუ. ჯუმჰურიჲეთიში ოქთალაში იფთინერი დღაშენ დონი, კოჩეფეს თურქული ოგურუ ვარდო,

კოჩეფეს ნანანენა მუთეფეში გოჭკონდინაფუ დო ომციქანუში შენი გზას გედგითუ სისტემიქ.  ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა, ჭიტა-ჭიტათი გეჯგინერი იყუ აჲა დულჲას. ჩერქესული ხალკი დიდოფეთენ რენ ტრავმატული ხალკეფეშენ. ცარობაში რუსჲა კალა ოკვაკიდუ ჩერქესული ხალკიქ ოში წანა მორგვალის. უკაჩხე ჯენოზიდი დო დობადონაშენ უჩვათენ ჩერქესული ხალკითი იჲარალინუ კუტალიშა თიშენ კუდელიშა.

ჯუმჰურიჲეთიში ოქთალათენ აღანი პროსესი ქოგეოჭკუ.  მთელი ხალკეფექ შურდოგურითენ ნუმხვაჯეს თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთიში ოწოფხინუს, მარა ამ ხალკეფე იჯეზალინეს მონკაშა. ნანანენა მუთეფეში დიმემნეს დო აშოფეთენთი გამანთანა დო გურაფაშენ გეიტკოჩინეს.  ეშო გიწვათ; რადიო გეიდგინუ დიდო ორდოშენ, (1927) ვიტონ ჩხორო ოში დო ეჩი დო შქვით წანას, დობადონა ჩქინის. აწი ფსქიდურთ (2018) ეჩი ოში დო ვიტო ოვრო წანას. ედო აწიშა, არ ნენათენ ჩერქესული ნენა ვა იღარღალინუ დო არ ნოტათენთი ჩერქესული მუსიკა იგნაფინუ თურქიჲეში რადიოფეშენ. ხვალა აჲა ნოთქვამე ჩქიმიქთი ამბარი მექჩაფან აჲა გაგნაფაშენ; მთინი გიწვათ ნა.

მარა, ანდღანერი ნდღას, თრტ-ქ ჭანდინაფს (41) ჟურე ნეჩი დო არ ქიანაში ნენათენ ინტერნეტიშენ  (24) ეჩი დო ოთხო ორას. საჰარაში ომჟორეში სვაჰილური ნენაშენ აфგანისთანიში დარიული ნენაშა, დიდო ნენა რენ აჲა ჟურე ნეჩი დო არ ნენაში დოლოხე.

თრტ-ში გალენი ნენაფეში ჭანდინაფეშენ მოლაფშინი დო ეჲა ნენაფე ფსვარი მა. აჲა ამბარეფეშენ კაიხეშა ოხოიწონენ, ჩერქესეფე წორი რენან თრტ-შენ ჩერქესული ჭანდინა ოკვანდუთენ. ოწკედით: http://www.trtvotworld.com/

 

აწი მსქვაშა დოფხედათ დო მჭიფაშაში ვისიმადათ: დობადონა თქვანიქ აфრიკაშენ ჩინეთიშა (41) ჟურე ნეჩი დო არ ნენათენ ჭანდინაფს ნა, მილლეთიში ბიუჯეტიშენ მარა; თქვანი ნანანენათენ ვა ჭანდინაფს ნა;  აჲა რენ პატი ნოღირა დო მა აშო ვისიმადეფს.

ჩერქესი გამანთანერეფექ უდოდგინუ ართიქართი კალა უფშუ პოლემიკეფე იქიფან; აჲა მთინი რენ.  ჯუმჰურიჲეთიში ოქთალაში ოშქურინაფუ დო დუდიშ ონდრიკაფუში პოლიტიკაფე რენ ნენა- გემქთირუ  ჩერქესი გამანთანერეფეში აჲა ხალიშენ, ეშო ვისიმადეფ მა. ჯუმჰურიჲეთიში ოქთალაქ იფთინერი დღალეფეშენ ასთახოლო გოშოცხუნუ ქემალიზმი იდეოლოჟი მუში.

ედო თურქიჲეში კართა ხალკიქ შუდოგურითენ ნუშველუ დუდმოშლეთინუში ლიმას, მარა ოქთალაქ, ეშო ვარნა აშო, გენთხალუ ამ ხალკეფეს.  ჩერქესი ეთჰემიში ჯოხოთენ, ჩერქესობაქთი დიდო ნწირუ გამანთანა- გურაფაში პროსესის; დუდი გინდრიკინუ. ჯუმჰურიჲეთიში ოქთალა გიდგინუ  (1923) ვიტონ ჩხორო ოში დო ეჩი დო სუმი წანას. ედო ნოღა ისტანბოლიში ჩერქესული თეავუნიში ჯემიჲეთითი გეინკილინუ ასთახოლო. ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა, ასთახოლო იხანდუ სისტემიქ.  (1950) ვიტონ ჩხორო ოში დო ჟურე ნეჩი დო ვიტი წანაშაქის ჩერქესული დერნეღიში გედგინუშა გზა გეინკილერეტუ თურქიჲეს; აჲა მიჩქიტან. ჩერქესეფეში გოშოგორუში რაბისკა დო არქივი ითირინერეტუ პოლონიაში ნანანოღა ვარშოვაშა. მარა აჲა ბეჯითი ოდუდე ქაგუნდუნუ მაჟურანი დიდი ლიმაშ მორგვალის.

აჲა პოლიტიკაფეში ჩოდინასთი, ჩერქესეფექ, დიდოფეთენთი გამანთანენერეფექ დუდი გენდრიკეს აჲა ხალი მუთეფეშიშა. ეშო იყუშითი, პრობლემეფე მუში ოხენცალეს ოგნაფუ დო დემოკრასი ოკვანდუში ხალი ვა დუსქიდუ ხალკის. მარა ხალკი ჩქინიქ პოლემიკაფე მუში დოჩოდინუ დოლოხე მუშის; ამკათა ლამთინალა ჲეჩქინდუ ოხენცალეში პოლიტიკაფეთენ.

ანდღანერი ნდღას, ჩერქესული ნენა ღურუნ. ედო აჲა ამბარიქ დიდოფეთენ ჩერქესული ლამთინალას ონჭელს. მთინი გიწვათ; აჲა ღურა დოდგინუ შენი ჩერქესეფეს მენჯელი ქუღუნან. ედო ხოლო; თურქიჲეს ქუღუნ დემოკრატიული ხამფობა; აჲა ხამფობასთი მენჯელი ქუღუნ ჩერქესული ნენაში ოსქედინუს. ჩერქესეფე რენობა მუთეფეში ოწირამუში რენან;  პრობლემეფე მუთეფეში ოღარღალუში რენან ლამთინალაში წოხლე;  დო ოკვანდუფე მუთეფეში ხეცალას დო პოლიტიკური მენჯელის ოგნაფუში რენან. ჩერქესული ნენა იღურინუ ოხენცალეში ხეთენ, მარა ხვალა ოხენცალეს მენჯელი ქუღუნ ჩერქესული ნენაში ოსქედინუ შენი.

მორო მუ; აჲა ამბარიქ ჩერქესი კოჩეფეში დოხმელი ნენა- გემქთირობათი ვა ომციქანაფს; აჲათი კაიხეშა მიჩქიტან. აწითი დუდი ჩქიმიშენ ნოწირენი მექჩათ; მა დოვიგური ჩერქესული ნენაში ოკითხუ- ოჭარუ, (25) ეჩი დო ხუთ  წანა შკულე.

ეშო გიწვათ; არ კელე დოხმელი ნენა- გემქთირობათენ მაჟურა კელეთი ოხენცალეში უწორი კულტურული პოლითიკაფე კალა დემოკრატიური გზალეფეთენ ოკობუ დომაჭირნან. ოქი ოხენცალექ აфრიკური ნენათენ ჭანდინაფს, ჩერქესული ნენათენთი ოჭანდინუში რენ.

ალი იჰსან აქსამაზი: თქვანთი “პლურალისტური დემოკრასი პარტიში მაგედგინალეფეში ართ-ართი რეთ. ჩდპ-ში ანდღანერი ნოჩალიშეფეში ჟინ მუეფე გათქვენან თქვან?

სელჩუკ ბალკარი: ნოღა ისტანბოლი რენ თურქიჲეში ბედი. ნოღა ისტანბოლი ვა რტუკონ ნა, ჩქარ პრობლემი მუში ონწურანუში მენჯელი ვა აყვეტუ თურქიჲეს.   თურქიჲეში კართა პრობლემონი კოჩის ასაღენ ნოღა ისტანბოლის; ამკათა ართერი სოთი რენ ნოღა ისტანბოლი.  ოხენცალე დო რეჟიმიში კართა მონკანობა იძირენ ანატოლის, ამკათა არ სოთი რენ. ნოღა ისტანბოლის ხე ვა გეიდვინენ. ედო კართა ფერის ოსქიდუში მენჯელი აძირენ ექ. (ჩდპ) პლურალისტური დემოკრასიში პარტითი რენ ნოღა ისტანბოლიში ჩერქესეფეში ჰამლე.  ანატოლიშენ ნოღა ისტანბოლიშა ეშო ვარნა აშო მეხთიმერი მეტროპოლიში ჩერქესეფეში ირიშენ რეალისტური ჰამლე რენ ჩდპ; ეშო მათქვენან ჩქინ.  ჩდპ- ში გედგინუ რენ ჩერქესეფეში ირიშენ წორი ჰამლე ჩოდინა ოშწანურას. ედო ჩდპ-ში მაგედგინე ნოსი იკუნცხინუ ოკუპანტი რუსჲა დო ამერიკაში ოკონტალერი ოხენცალეშ კელენ. ჩერქესეფეში დიდო პროფლემეფე დიდოფეთენ კულტურული ვარდო, პოლიტიკური რენ; მთინი გიწვათ. ემუშენითი, ჩერქესეფეშ კელენ ჩდპ-ში გედგინუ რენ დიდო ისაბეთონი.

ანდღანერი ნდღას,  ჩერქესეფეში ჯენოსიდიში ოღარღალინუ მეჯლისის, ჟურ კელენი დობადონამშინობაში ჰაკი დო თრტ-შენ ჩერქესული ტვ-ში ოკვანდუფე მუთეფეში; მთინი გიწვათ, ანთეფე კულტურული ვარდო, პოლიტიკური პრობლემეფე რენან. ჯუმჰურიჲეთიში ოქთალაში  გედგინუშენ დონი, ქემალისტური რეჟიმიქ ნენა დო კულტური ოხანდაფუ არ პოლიტიკური ფროჟეთენ. ემუშენითი ჩერქესული ნენაშენ მოლაშინათში, მთინი გიწვათ,  აჲა ვა რენ კულტურიშენ მოლაშინუ, მარა აჲა რენ პოლიტიკაშენ მოლაშინუ; აჲა აშო მიჩქიტან.

აღანი პერიოდის, არ მციქა რტას ნათი, ისლამისტური პოლიტიკური მენჯელიქ ხე გედვუ ხეცალას. ედო ნოკარბუ ქემალიზმი ნამთინი სფეროფეს. მარა ჩერქესული ნენა ითქვინაში, ჩერქესული ნენაში ჯოხოშენ მოლიშინაში, აჲა აღანი პერიოდიში ისლამისტეფე დო ქემალისტეფეს ართნერი ღარა ქუღუნან დო მუთუ ვარ. ენთეფეს ჩქვანერობა ვა უღუნან ენთეფეში შქას. დიდოფეთენთი (15) ვიტო ხუთ ხცალაშ კულე, პოპულარული ქემალიზმი იმანჯინუ ამ ისლამისტეფეშ კელენ; აჲა რენ ონჭელონი. ქემალიზმი პოტე ვა ღურუნ. ედო  თურქიჲეში ჩერქესეფეში დუდდუშმანი რენ ქემალისტური კულტურული პოლიტიკაფე. ჩერქესეფეშენ მოლიშინაში, თრტ-ს ჩერქესული ჭანდინა  იკვანდინაში, ხეცალაში ისლამისტეფეთი ქემალისტეფე სთერი შუმერი რენან; აჲა რენ ირიშენ ოშქურინონი ამბარი.   (2011) ეჩი ოში დო ვიტო არ წანას წოფხინერი იფთინერი თრტ- ჩერქესიში მიტინგიში ორა რტუ; ემინდრონერი დუდნაზირი ერდოღანიში რეაკსიონი ვა გომოჭკონდათ, გოვიშინათ: “ აწითი, ქჲურდეფე შკულე ჩერქესეფექ ოკვანდუს ქოგეოჭკეს!” ემუქ შუმერი ეშო თქვერეტუ.

ანდღანერი ნდღას, ჩერქესული ხალკი დო ჩერქესული ნენას ქუღუნ რენობა- ვარენობაში პრობლემი. აჲა მიზეზითენთი,  არ პოლიტიქური პარტიში გოწონჯღონერობა დო მენჯელითენ ხეს ხე მეჩამერი ოკოხთიმუ რენ ჭამი ჩერქესული ხალკი დო ჩერქესული ნენაში მოშლეთინუ შენი.

ართნერი ორას, ლაზეფეშენ ართერითი რენ მუში მაგედგინალეფეში დოლოხე. ემუშენითი ჩდპ-ქ ისთერს დიდო ბეჯითი როლი პლურალისტული დემოკრასიში გედგინუს თურქიჲეს. ედო ჩქიმი სიმადათენ, აჲა რენ დიდო ბეჯითი. ქემალიზმიქ კართა ხალკი ხვალა- ხვალა თითო-თითო ოჭოფუ დო ბახუ. აჲა გზათენ ქემალისტური რეჟიმიქ მეკარბუ თურქიჲეში ხალკეფე. ამკათა რეჟიმი რენ ქემალიზმი. ხალკეფე იბახინეს ართნერი ბიგათენ, ემუშენითი ენთეფეს ნომსქუნს ხე ხეს მეჩამერი ართიმაჟურაშა ოხოლოსუ. ვარნა ლათინური ნოთქვამექ ეშო თქუმერს: “ართიანობაში მენჯელი ვა აჩქინეს; დუშმანის ნოდგითინუ შენი ხვალა-ხვალა ოკვაკიდეს, ემუშენითი თითო- თითო გეიჯგინეს.”

ალი იჰსან აქსამაზი: ჩერქესული ნენა რენ კოჩინობა. ჩერქესული ნენაში ღურა რენ კოჩინობაში ღურა. კოჩინობაში ირიშენ მჯვეში ნოკუჩხენეფეთი შინახერი რენ ჩერქესული ნენაში დოლოხე, მაჟურა ჩქინებური ნენაფეში დოლოხე სთერი. მა ეშო მიჩქინ. ჩერქესული ნენა სქიდაში, კოჩინობათი სქიდასუნონ. ჩერქესული ნენა ღურაში, კოჩინობათი, ჯუმალობათი ღურასუნონ. ეშო ვიჯერ მა. ნანანენა რენ ირიშენ წოხლენი თემა. ნანანენა სქიდაში, მინობათი სქიდუნ. ედო ანდღანერი ნდღას ნანანენაში ოსქიდუ- ოსქედინუ რენ ირიშენ ბეჯითი. მა აშო ვისიმადეფ. ეშო იძირენ ქი, აჲა ხვალა მენოცხუნე ნწოფულათენ ვა იყვასენ. რადიო-ტვ-ში ჭანდინა რენ ირიშენ ბეჯითი. მარა აჲა ვა რენ არ-ჟურ კოჩიში დულჲა. აჲა რენ ოხენცალეში დულჲა. ემუშენი ქი, ოხენცალე რენ მესული აჲა ხალიშენ,  ჩერქესული ნენაში დო მაჟურა ნანა ნენაფეში ანდღანერი ხალიშენ. ანდღანერი ნდღას, ოხენცალექ მთელო ხე ვა მეჩაფს ჩერქესული ნენას დო მაჟურა ნანა ნენაფეს. მარა თრტ-ქ ქურდული ნენათენ ჭანდინაფს 7/24-ს. თრტ, ჩერქესული ნენათენთი ოჭანდინუშა ოჭანდუ შენი არ მიტინგი იწოფხინუ თქვანიშ კელენ ნოღა კაჲსერის. აჲა მიტინგიშენ მუ ამბარეფე მეგაჩენან ჩქინდა?

სელჩუკ ბალკარი: ჰო, თრტ-ჩერქესიში მიტინგეფე იწოფხინენან, მთინი გიწვათ, (2011) ეჩი ოში დო ვიტო არ წანაშენ დონი. წოხლე ნანანონა ანკარას, ნოღა ისტანბოლის დო ნოღა კაჲსერის იწოფხინეს მიტინგეფე. უკაჩხე ნოღა ბითლის- ახლატიში ჩერქესეფეშ კელენთი იწოფხინუ არ მიტინგი. ანწო, თრტ-ჩერქესიში მიტინგი იწოფხინუ მაჟურანი фარა ნოღა კაჲსერის. ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა; (2011) ეჩი ოში დო ვიტო არ წანაშენ (2018) ეჩი ოში დო ვიტო ოვრო წანა შაქის, ჩქარ მუთუ ვა იქთირუ დობადონა ჩქინის.  ხეცალაქ გოხოჭკოდუთენ უთოლე დო ნდურაში როლი ისთორი დო ხოლოთი ისთერს. ხოლო გიწვათ; თრტ ვოთ-ქ ჭანდინაფს მთელო (41) ჟურე ნეჩი დო არ ქიანაში ნენათენ გალენი დობადონაფე შენი. მა მასტერი დიპლომა ქომიღუნ  ოფაფეშდოლოხონი მუნასეფეთეფეში სფეროს. თრტ-ში მაჟურა ნამთინი ნენაფეთენ ჭადინაფე დო ენთეფეში ხალკეფეშენ ამბარითი ქომიღუნ მა:  სერბული, ჲუნანური დო ხირვათური ნენაფეშენ მეტი სვაჰილური, ხაუსული, მელაჲური, დარიული დო ფეშთური ნენაფეთენთი ჭანდინაფს თრტ-ქ.

თრტ-ჩერქესიში ოკვანდუშენ ხე  ჩქარ ვა მოვიზდათენ ჩქინ. კართა ხალის, შურდოგურითენ ფალანჭინალას ეჲა ჭანდინა ვაკვანდათენ ჩქინ. ჩქინ ვაკვანდეფთ, მარა ისლამისტური მაპოლიტიკეფესთი, ქემალისტეფესთი ჩქინი ოკვანდუ ვა მოწონდუნან; აჲა რენ დიდო ონჭელონი.  დემოკრასი ითქვინაში, ჟურ კელეში ანტი- დემოკრატობა არშვაჯის ჲეჩქინდუნ. პოპულარი მედჲატური არ ქემალიზმი აღნებურო გეიდგინენ.  აქონი ნამთინი მედჲაში ორგანეფექ ოჩქინუთენ არ პოლიტიკა იქიფან. ეშო გიწვათ ნა, აშო გიწვათ ნა; ნოღა კაჲსერიში თრტ- ჩერქესიში მიტინგიშ კულეთი Фათიჰ ალთაჲლი ჯოხონი კუდელი ჟურნალისტიქ ეშო თქვერეტუ: “ჩერქესეფექ ჰაკი უნონან ნა, ჩერქესისთანიშა იდან!” ონჭელონი რენ აჲა ნოთქვამე მუში. Фათიჰ ალთაჲლის ეჲა უჩქიტას: ჩერქესეფექ ოკვაკიდაფან ჰაკეფე მუთეფეში შენი  ჩერქესიასთი. ანწოში აღანი ამბარი რენ; ოკუპანტი რუს ასქერეფე დო სლოვიკეფეშა მედგინერი ჩერქესი აღანმორდალეფეში ოკობუ რენ ბეჯითი ჩერქესიას. მორო მუ, ამკათა ამბარეფეშენ ჩქას მითი ამბარი ვა უღუნ; მუთუ ვა იჩქინენ თურქიჲეს.  მორო მუ, ჩქინ თურქიჲეში ჩერქესეფე აქ ვორეთ; აქ ფსქიდუთ ჩქინ. აქონი  დობადონამშინეფე ვორეთ ჩქინ. ემკათა фაშისტური ნოთქვამეფეთენ, ოკვანდუფე ჩქინიშენ ჩქარ მითის ვა აყვასენ დუდი მუში მოშლეთინუში მენჯელი. ოხენცალეს ვაკვანდათენ ჰაკი ჩქინი. ხაუსული, სვაჰილური დო მელაჲური ნენაფეთენ ჭანდინაფს აჲა ოხენცალექ. მითამ ჩქინ ვა ვორეთ, ჩქინდა ეშო ოღოდუში ვა რენ ოხენცალე.  (30) ეჩი დო ხუთ წანა წოხლე ალამანიაშა მეხთიმერი თურქი მადულჲაფე შენი, ბულგარისთანიში დო მაკედონიაში თურქული მციქანობაფეში ჰაკეფე პანდა ონჭელს ოხენცალეს, მარა აჲა ოხენცალეში მაგედგინალეშენ ჩერქესეფე მითამ ვა რენან, ეშო ოღოდაფს ოხენცალექ;  აჲა გაგნაფა ვა იკაბულინენ.

ართერითი ქორენ: ჩერქესეფეში დობადონას ხე გეიდვინუ. მარა თურქეფეში დობადონასთი ხე გეიდვინუ. ედო თურქიჲეში თურქეფე დო ოხენცალეს ჩქარ დახლი ვა უღუნ ხე გედვინერი ჲულვა თურქისთანიში თურქეფეში ხალიში დოლოხე, ჩქინთი ეშო ჩქარ დახლი ვა მიღუნან ხე გედვინერი ჩერქესიაში ხალიში დოლოხე. ნეგატიური ნოთქვამეფე რენან  ირრასჲონელური. მთინი ამბარი ეშო რენ: თურქული ნენა ვა რენ ჩქვა მსქვა ვარნა ჩქვა მენჯელონი ჩერქესული ნენაშენ. ოხენცალექ შურდოგურითენ ნუმხვაჯუფს მილლური/ ეროვნული ნენა მუშის მთელი რადიო- ტელევიზჲონეფე დო უნივერსიტეტეფეში მენჯელითენ, მარა ჩერქესული ნენაში ოსქედინუ შენი ჩქარ ნენა- გემქთირობა ვა ოგნაფს. ხოლო ართნერი ოხენცალექ საჰარაში ომჟორე კელენი ტომეფეში ნენათენ ჭანდინაფს. ედო ოხენცალექ აჲათი “დიდი აфრიკაში რეфორმი” ჲადო ობაზარუფს თურქიჲეს. ემინდროს ჩქინ ჩერქესეფე ვარნა ლაზეფეს დომაჭირნან ოკითხუ: თქვან თურქიჲეში ნენაფეშენ ხე მოიზდაფთ, მარა ნამუ ჰაკითენ აфრიკაში ნენაფეთენ ჭანდინაფთ? ჩქინთი აშო ოკითხუში ჰაკი ქომიღუნან დო მუთუ ვარ.

ჩქვა გზა ვა უღუთ’უ; თრტ- ქჲურდი რენ ქჲურდეფეში ნოჩალიშეში ჩოდინა; აჲა რენ აშიქჲარი. თრტ- არაბულითი რენ ნეკნა ნეфთონი დო ფარონი  (450) ოთხო ოში დო ჟურე ნეჩი დო ვით მილიონი არაბული ქიანაშა;  თრტ- ჩერქესი ვა რენ. ეშო გიწვათ; ნეфთი დო ფარა ვა გიღუღან ნა,  ვარნა კოჩი ვა გიყონუნან ნა, ხვალა დემოკრატიული გზალეფეთენ ნანანენა თქვანითენ ჭანდინა აკვანდუფთ ნა, ოხენცალექ ყუჯი ვა მექჩაფან. აჲა რენ აწინერი ხალი.  თურქიჲეში ჯუმჰურიჲეთიში ოხენცალექ დობადონამშინეფე მუში კალა დემოკრატიურო კონტაქტი ოხვენუში გზალეფე გოშოცხუნერეტუკონ ნა,  ანდღანერი ნდღას თრტ- ჩერქესიქ (2011) ეჩი ოში დო ვიტო არ წანაშენ დონი ჭანდინასუნტუ. მარა ოხენცალეს მოწონს ხეყალიში რკინება. აჲა რენ აღანბარგერული რეфლექსი. მთინი გიწვათ; თურქიჲეს ქუღუნ ვიტოში წანონი ოხენცალეში ანდერი. ჯუმჰურიჲეთიში მაგედგინალეფე რტეს მაითთიჰათე ასქერეფე, გონეფთი აჲა პრობლემი რენ ჲეჩქინდინერი აჲა ენთეფეშენ. ვა გომოჭკონდან, გოვიშინათ;  მაითთიჰათეფექ იფთი არნავუდეფეშა ქოგენთხალეს   (1908-1912) ვიტონ ჩხორო ოში დო ოვრო- ვიტონ ჩხორო ოში დო ვიტო ჟური წანაში მეჯლისის. არნავუთეფექ ოსმანლიშენ ოკუიწკუ; აჲა რენ მთელო მაითთიჰათეფეში კაბაეთი.  ართნერი კადროფექ ერმენეფეშა ქოგენთხალეს (1915) ვიტონ ჩხორო ოში დო ვიტო ხუთ წანას. ჯუმჰურიჲეთიში ოქთალაში გედგინუ შკულე, ჩერქეს ეთჰემიში ჯოხოთენ ჩერქესეფექ დიდო ნწირუ. ართნერი კადროქ თუნჯელი’დე ალევეფეშათი ქოგენთხალუ.

ჩოდინა ნენათენ; ნენა დო კულტური რენ მთელო პოლიტიკური თემა დობადონა ჩქინის დო მუთუ ვარ. (90) ოთხო ნეჩი დო ვით წანაშენ დონი, ჰემი ჯუმა ჰემი დობადონამშინე ჰემითი მუსლიმანი ვორეთ ჲადო თქუმერტუ ოხენცალექ, მარა თრტ-ს ჭანდინა ოკვანდუთენ არ ჩქვა фარათენ ხოლო კაიხეშა ქობძირით, მთინი გიწვათ, ოხენცალე ტერენ პანდა ხვალა მაითთიჰათე; აჲა ხოლო ქობძირით დო მუთუ ვარ.  ქემალიზმი ღურაშაქის, დემოკრასის მთელო ვა ასქედინენ თურქიჲეს; მა აშო ვისიმადეფ დო მუთუ ვარ. ირორას ხოლო ოსაღუ დო დუდი მუში ხოლო გამამალუში ხემახვენჯობა ქუღუნ ქემალიზმის. აჲა გაგნაფა ნამთინი ორაფეს Фათიჰ ალთაჲლი სთერი უყაზუ, გვერდი ჟურნალისტი, გვერდი მატეტიკე კოჩეფეში რენობათენთი ჲეჩქინდუნ.

ალი იჰსან აქსამაზი: მა შუქური გიწუმერთ. თქვან ჯუმალობაში გაგნაფათენ კითხალეფეს მსქვაშა დო მჭიფაშაში ნენა გემიქთირით დო ემუშენი. აჲა დომიბაღუნ დო აწი მა ოკითხუში ჩქვა მუთუ ვა მინონ გურის. თქვან ოთქვალუში ჩქვა მუთუ გიღუნან ნა, მუ იყვენ, მიწვით. ალლაჰიქ ბერე-ბარი კალა თქვან გოხელან ირორას.

სელჩუკ ბალკარი: მა თქვან შუქური გიწუმერთ. თემაფე რენან დიდო კუტალი. ემუშენითი კართა პრობლემიშენ მოლაშინუ შენი არ როპორტაჟი დობაღინე ვა მაყვენ; აჲათი გიჩქიტან.  ჩერქესეფეში სფეროშენ დუდი ჩქიმიში ამბარეფე ოგნაფუ შენი, თქვან მემიშველით, შუქური გიწუმერთ.

АДЫГЭ УЕЙ УЕЙ! (ჰაჲდე ადიგეფე!)