DEVLET ARŞİVİ

ŞİRDİY Marine
Adige Psalhe Gazetesi
Çeviri: BABUG Ergün Yıldız

10 Mart tarihi üç yıldır cumhuriyetimizde de arşivcilik günü olarak kutlanıyor.

Bu nedenle Kabardey-Balkarya Cumhuriyeti (KBC) yeni tarih defterlerinin tutulduğu merkezi ziyaret ederek bu merkezin başında bulunan, aynı zamanda Rusya Tarih Yazarları ve Arşivciler Birliği Kabardey-Balkarya Başkanı olan AŞŞHKUET Raye ile konu üzerine bir röportaj yaptık.

ŞİRDİY Marine: Bize başkanı olduğunuz merkezin yapılanması ve çalışmalarınız konusunda, tuttuğunuz ve muhafaza ettiğiniz defterler hakkında bilgi verebilir misiniz?

AŞŞHKUET Raye: KBC’nin yeni tarih defterlerinin ve tutanaklarının muhafaza edildiği bu merkez cumhuriyetteki halkların tarihlerinin korunduğu çok önemli ve paha biçilemez bir yerdir.

Halklar için çok önemli üç görevi bir arada yürütüyoruz biz.

a) Tarihi belgeleri ve defterleri muhafaza etmek;
b) Bunlara yenilerini eklemek ve yeni dönemin tarihini yazmak;
c) Bu belgelerden ve defterlerden istifade etmek isteyenlerle işbirliği içerisinde çalışmak.

ŞİRDİY Marine: Bu bahsettiğiniz defterlerin tümü isteyenlerin görmesine açık mıdır, yoksa muhafaza edilen ve görülmesi sakıncalı bilgi ve belgeler de mevcut mudur elinizde?

AŞŞHKUET Raye: Devlet olunca gizliniz saklınız olmaması mümkün değildir doğal olarak, fakat demokratik gelişmelerin bir sonucu olarak gizli belgelerin pek çoğu açıklandı.

“Gizli” ve “çok gizli” olmak üzere tasnif edilen belgeler önceden görüşe kapalı idi, Bakanlar Kurulu’nun 1992 yılında aldığı karar ile parti tutanaklarının üzerindeki “gizli” ibaresi kaldırıldı, böylece bu belgelerin hepsi herkese açık hale geldi. Böylece tarihimiz hakkında pek çok bilgi gün ışığına çıkmış oldu.

Merkezimizde muhafaza edilen arşiv konusu 1541’e ulaşmış durumdadır. Bu arşivler 20.yüzyıldan bu güne kadar geçen zaman içerisinde yaşanmış 184 bin 360 olaya dair bilgi/belge içermektedir. Ayrıca 18.yüzyıla ait ayrı defterlerimiz mevcuttur.

Merkezimizin temeli olan parti tutanakları arşividir, o nedenle biz parti arşivini, komsomol arşivini, bunun yanı sıra iç savaşa ait, dünya savaşına ait defterleri de muhafaza ediyoruz.

Bu bilgi ve belgeler KBC’nin sağlık, eğitim, kültür, sanat vb birçok alandaki geçmişi hakkında bizi bilgilendiriyor.

1991 yılından bu yana biz politik ve sivil örgütlenmelerin defterlerini de muhafaza ediyoruz.

Bu dönemde eski zaman ile kıyaslanmayacak kadar çok istifade edilir oldu arşivlerden.

Örneğin köyünün tarihi hakkında veya ilgilendiği bir olay hakkında bilgi edinmek isteyen bir yurttaş bize yazılı olarak başvuruda bulunduğu zaman biz ona arşivlerimizi açıyoruz.

Bunun yanı sıra kişiye özel arşivler de mevcuttur elimizde. Bu tip arşivleri herkese açmıyoruz, bu tip arşivlerden o kişinin çocukları ve akrabaları istifade edebiliyorlar ancak, eğer yabancı kişiler veya araştırmacılar bu bilgilere ulaşmak isterlerse o arşivin sahibinin varislerinden izin belgesi getirmeleri gerekiyor.

ŞİRDİY Marine: Bu özel arşiv dediklerinize örnek olması açısından, bize bir kaç isim vermeniz mümkün müdür?

AŞŞHKUET Raye: Politikacı ve halk önderlerinden MELBAHKUE Timbore, ZUMAKULOV Boris, KULBAYEV Mux’ejır, DEHKUŞŞOQUE Muse ve daha başkaları. Kültür adamlarından; TEMİRAN Yura, TEMİRQAN Boris, QANDUR Muhadin, K’IŞŞ Muhadin, X’EIUPE Cebrail, IUTIJJ Boris ve bunlar gibi pek çok kişi için arşivler oluşturduk, aynı şekilde pek çok bilim adamımızın arşivleri de mevcuttur elimizde.

Son dönemde arşivlerimize yabancı ülkelerdeki tanınmış soydaşlarımızı da eklemeye başladık.

ŞİRDİY Marine: Bu arşivleri soran, kullanan var mı acaba?

AŞŞHKUET Raye: Bize devlet dairelerinde çalışanlar geliyor, savaş araştırmacıları geliyor, tez hazırlığındaki öğrenciler, tarih araştırmacıları, gazeteciler ve öğrenciler geliyorlar genellikle.

Son dönemlerde insanlar daha çok sorar araştırır oldular kendi geçmişleri hakkındaki bilgileri, 20, 30, 40’lı yıllardaki karışık politik durum hakkında bilgi edinmek isteyenler de son dönemde arttı.

ŞİRDİY Marine: İşinizi kolaylaştırmak ve hızlandırmak açısından bilgisayar sistemlerinden istifade etmek bir zorunluluk gibi görünüyor, bu konuda imkanlarınız ne durumda?

AŞŞHKUET Raye: UNECO’nun verdiği değerleri baz alırsak; sinema, fotoğraf, video (buna bilgisayar da dahildir) haberleşme araçları % 80 yer tutmaktadır, yakın zamanda bu oran daha da artacaktır.

Bunun anlamı da arşivlerde bilgisayarlardan istifade oranının günden güne arttığıdır.

RF Federal Arşiv Ofisi’de tüm arşivlerin bir ağ üzerinde birbirine bağlı olmasını en önemli ve öncelikli proje olarak ele almış durumdadır.

Bu projenin gerçekleşmesi durumunda aradığımız bilgiye belgeye ulaşmak için harcadığımız süre çok kısalacaktır.

Üzülerek söylemeliyim ki, bu konuda biz çok zayıfız şu anda, teknolojik olanaklarımız yok denecek kadar az maalesef. Cumhuriyetimiz idarecilerinden bu konuda destek bekliyoruz, eğer bu günden çalışmalara başlamazsak yarın diğer halklarla kıyaslama yaptığımızda çok geri durumda olacağız.

Son dönemde arşivler için ayrılan bütçe oldukça kısıldı, bundan kaynaklanmak üzere imkânlarımızın yetersizliği nedeni ile pek çok sıkıntı ile yüz yüze kaldık. Bizim muhafaza ettiğimiz eski belgelerin sabit ısıda rutubetsiz ortamda muhafaza edilmesi gerekiyor, sistemlerimiz eskidiği için bu ortamı sağlamakta zorlanıyoruz; aynı şekilde binamız en son 20 yıl önce tamir gördü. Aynı şekilde kişisel arşivleri ayrı bir bölüme almak mecburiyeti vardır ve bunun için ayrı bir bina ihtiyacımız vardır.

Bütün bu kısıtlı imkanlarınıza rağmen çok önemli bir görev yürüttüğünüzü görüyoruz, mesela arşivlerden istifade ile son yıllarda arka arkaya kitaplar yayınladınız.

Söylediğim gibi merkezimiz gizli defterlerin açıklanması konusunda çok önemli bir görevi başarı ile yerine getirdi. Şunu gururla söyleyebilirim; bu yayınladığımız bilgi ve belgelerin pek çoğu bilimsel çalışmalara temel oldu, bundan sonrada olmaya devam edecektir.

Örneğin KBC Arşiv Merkezi’nin RF Federal Arşiv Ofisi ile ortak hazırlayıp bastırdığı “Liki Voynı-Yüzyüze Savaş” kitabında şimdiye kadar herkesten gizli muhafaza edilen 450 defterin içerdiği bilgi mevcuttur.

“Административно-территориальное преобразование Кабардино-Балкарии/Kabardino Balkarya’da İdari ve Bölgesel Yönetim Savaşları” kitabı 2000 yılında yayınlandı. Balkarların sürgününe ve geri dönüşlerine ait bilgileri içeren “Час испытаний-Zamanı Test” isimli kitap yayınlandı.

“Kabardin Balkar Arşivi – Архивы Кабардино-Балкарии” bu kitap o dönemin arşiv müdürü BEYTUGAN Seferbiy tarafından hazırlandı.

Bu saydıklarımızdan son iki kitap, Rusya Federasyonu arşiv merkezleri arasındaki yarışmada ödül almış ciddi ve önemli çalışmalardır.

ŞİRDİY Marine: Siz aynı zamanda Arşivciler ve Tarih Yazarları Birliği başkanısınız, son olarak birliğiniz ve çalışmalarınız hakkında ne söylemek istersiniz?

AŞŞHKUET Raye: Birliğimiz Rusya Tarihçi ve Arşivciler Birliği’nin üyesidir, bizim üyelerimizin sayısı KBC’nde 280 kişidir. Üyelerimiz tarihçi, biliminsanı, müze çalışanları, kütüphaneciler, bilim komiteleri ve benzer birliklerin mensuplarından oluşmaktadır.

Görevimiz, cumhuriyetimizdeki halkların tarihlerini, kültürlerini korumak, tarih araştırmalarını geliştirmek ve bunlara dair bilgileri muhafaza edip arşivlemektir.

Bu konuda seminerler, konferanslar yuvarlak masa toplantıları, eğitim toplantıları ve sunumlar hazırlıyoruz.

Sayılarla söylemem gerekirse son beş yılda 42 kitap yayınladık, 158 makale ve araştırma yazısını gazetelerde yayınlattık, 110 televizyon ve radyo röportajına katıldık ve bilgiler belgeler sunduk ve bu çalışmalarımızla Rusya arşivcileri arasında ödüle layık görüldük.

Takip eden yılda Rusya üçüncülüğü kazandık, bu başarıların sahipleri cumhuriyetimizdeki halkların tarihlerini kültürlerini hiç bir ayrım gözetmeden araştıran inceleyen ve belge haline getiren arşivcilerimizdir. Burada bu röportaj vesilesiyle emekli olanlar da dahil tüm arşiv emekçilerinin hepsine bir kez daha teşekkür etmek istiyorum.