BİR OLAY, BİR PORTRE (Çerkes Özdenleri)

HAĞUR Ahmet Mithat
Kafdağı Dergisi, Nisan 1987

Her yıl Mart ayının 27’si Dünya Tiyatrolar Günü olarak kutlanır. Bu tarih bize II.Meşrutiyet döneminde Gedikpaşa Tiyatrosu’nun Çerkes Özdenleri adlı oyun yüzünden belediye zabıtaları tarafından yakılmasını anımsattı.

Çerkes Özdenleri, Ahmet Mithat HAĞUR’un üç perdelik dramı. Çerkes yaşayışını, Çerkeslerin soyluluk, onur, yiğitlik gibi değer yargılarını konu edinen bu üç romantik oyun, korkaklıkla suçlanan Samurkaş adlı bir Çerkes gencinin canına kıymasını, sevgili Aslangöz’ün de bu acıya dayanamayarak kendini bir esirciye sattırmasını anlatır.

Bu oyun Gedikpaşa Tiyatrosu’nda oynanırken, Çerkeslerin hürriyetlerinin ve bağımsızlıklarının savunması yapıldığı yolunda ihbar edildi.

Saraydan verilen emirle Gedikpaşa Tiyatrosu belediye çavuşlarınca kuşatıldı ve bir gecede bina yıktırıldı (1884).

Çerkes Özdenleri’ni yazan Ahmet Mithat HAĞUR Kuzey Kafkasyalı bir yazardı. Yakın tarihimizin ünlü yazarlarından olan Ahmet Mithat, 1843 yılında Kuzey Kafkasya’da Karadeniz’in doğu kıyısı Anapa’dan Osmanlı’ya göç etmiş Çerkeslerin Şapsığ boyundan HAĞUR ailesinden Hacı Süleyman ağanın oğludur.

1844 yılında İstanbul’da dünyaya gelmiştir. Ahmet Mithat, Niş Rüştiyesi’nde (bugünkü Yugoslavya) okudu. Okulu bitirdikten sonra Rusçuk İl Okulu kalemi (özel kalem) görevinde bulundu. Bu yıllarda Cankof adlı bir Bulgar’dan Fransızca öğrendi.

Adını aldığı Mithat Paşa’nın Bağdat Valisi olması üzerine, birlikte Bağdat’a gitti. Orada ile bağlı Zğvra adlı gazetenin yayımını sürdürürken ilk yapıtları olan Hace-i Evvel ile Kıssadan Hisse’yi çıkardı (1870). Ağabeyinin ölümü üzerine İstanbul’a dönerek evinde küçük bir basımevi kurup gazeteciliğe başladı.

Daha sonra, sırasıyla 1871’de Cerid-i Askeriyye’ye başyazar oldu, 24 Nisan 1871 Basiret gazatesinde yazıları yayımlanmaya başladı. Devir ve Bedir (1872) adlı gazeteleri çıkarttı. Gazeteler kapatılınca Dağarcık (1872) ve Kırkamar (1873) dergilerini kurdu. Bu dergilerde çıkan bir yazısı nedeni ile Namık Kemal ve Ebüzziya ile birlikte Rodos’a sürüldü (1873).

Abdülhamit döneminde İttihat dergisini ve gazeteilik tarihinde önemli bir yeri olan Tercüman-ı Hakikat’ı kurdu.

Ahmet Mithat aynı zamanda tiyatro yazarıdır. Çevirdiği ve yazdığı oyunların çoğu Gedikpaşa Tiyatrosu’nda oynanmıştır.  Eyvah (1872), Açık Baş (1873), Ahz-ı Sar (1875), Hükmi Dil (1885), Çengi (1885), Çerkes Özdenleri (1885), Siyavuş (1885) oyunlarından bazılarıdır.

Ahmet Mithat’ın Kafkasyalılar hakkındaki Kafkas Romanı ve Çerkes Özdenleri adlı yapıtları Fasulyacıyan İdaresi’nde oynanmıştı. Bu yapıtlar “Çerkesler hürriyetlerini kazanmağa çalışıyorlar” şeklinde yorumlanmış ve Gedikpaşa Tiyatrosu bir gecede yerle bir edilmişti.

Olaylı oyunun aktörlerinden Fehmi bey şöyle anlatıyordu daha sonra: “…bu küçük sanat yuvasında geçecek olayları bekliyorduk. Nihayet işittikki sultan Abdülhamit bir vehmi (yersiz korkusu) yüzünden tiyatroyu yerle bir ettirmiştir….Ah orasını yıkan hayırsız eller…Bilmiyorla ki yıktıkları Türk Tiyatrosunun ilk mescididir”

Tiyatromuzun bir daha böyle karanlık günler yaşamamsı dileği ile Ahmet Mithat HAĞUR’u saygı ve rahmetle anıyoruz.