M. Yasin Çelikkıran

Yazarın Notu: Adige kültürü veciz bir şekilde sözcüklere yansımıştır. Bunun en güzel örneklerini kuşkusuz atasözlerinde görmek olasıdır. Ancak atasözleri orijinalinden Türkçe’ye çevrilirken genelde vurgu düşmektedir.

Açlık korkağı da yiğit yapar
Adıge khabze babadan kalır
Ağızdan çıkan söz silahtan çıkan mermi gibidir
Akıl malın en kıymetlisidir
Akıllı kişiyi sırtında taşısan bile yük gelmez
Aklı olmayan fakirdir
Aklı olmayan fıkaradır
Aslanı terbiye ederler, kaplanı uslandırırlar.
Atı güzelleştiren süvarisidir
Atı kaybolanın kulağından at sesi gitmez
Atın başı geçtikten sonra kuyruğuna uzanma
Atın başı geçtikten sonra kuyruğundan
yakalamaya kalkma
Atına binince düşman, inince dost gibi davran
Az çoğun aracısıdır

Bın pasere khate pasere zefed
(Erken kalkan yol alır, tez evlenen döl alır)
Bıner eş’u
(Çocuk tatlıdır)
Bıner nasıpığeş’u
(Aile büyük nimettir)
Bıner nım yifaş
(Çocuk annenin kostümüdür)
Bınu jör ğebeş’u
(Kalabalık aile berekettir)
Bısımığe a şedcem hadce yidcas
(Hısımı çok olsun isteyen misafiri sever)
Bısımığe a şeş’um çet hazır yihoy
(Hısımı çok olanın, hazır tavuğu çoktur)
Blağe tereze wieher nasıpığ
(Dürüst akraba nasiptendir)
Başlanmış işi olmayanın bitmiş işi olmaz
Bazen deli de akıllıca söz eder
Belayı arayıp takılma, sana takılmışsa korkma
Beşiği yapılıp mezarı kazılmayan yoktur
Biçmesini bilmeyenin orağı kördür
Bilim ile sanatın fazlası olmaz
Bilmediğini söyleme, söylediğini inkar etme
Bir insanin iyiliğini arkasından,
kötülüğünü yüzüne söyle
Bir kere tökezleyen şaşı, iki kere tökezleyen kördür
Bir kıvılcım bütün köyü yakar
Birlik olan sürü için kurt korkulacak şey değildir.
Burnu (önderi) olanın kuyruğu da olur

Cegor wucıce yawuble, wucıce yawukhı
(Düğün wuc ile başlar wuc ile biter)
Çağırana, seni öldürecekse bile git
Candan önce onur gelir
Çerkeslerin en yoksulu bile konuk sahibidir
Çığı bir küçük serçe harekete geçirir
Çoban kötü olursa koyunları kuzgun bile götürür

Deli bile konuşuncaya kadar akıllı sanılır
Delinin beyi olmaktansa,
akılının kulu olmak daha iyidir
Delinin suçu az değildir
Deliye iş buyuran, işin arkasından koşar
Deriyi yüzsende gönüldekini alamazsın
Dil kalptekini söyler
Dil safradan acı, baldan tatlı, kılıçtan da keskindir.
Dökülen şey geri dolmaz

Ecel insanın koynunda yatar
Ecel ne acele eder, ne de gecikir
Eceli arama. O seni bulur
Eski dostunla yaptığın gizli işi
yeni dostuna güvenip söyleme
Eski yolu ve eski dostu terketme
Evinde kendini eğit, topluma öyle gir
Evinin avlu kapısına kadar seni geçirmeyenin evine gitme
Evsahibi konuğun hizmetkarıdır

Fakirin dünyası sonbahar gibidir
Fakirin ipini zengin eskitirmiş
Fakirin lambası aydır

Hediye değil, sevgi değerlidir
Hiç kimse dünyadan bıkarak ölmez

İhtiyar çocuk gibidir
İp uzunsa, söz kısaysa değerlidir
İyi at iyi arkadaş gibidir
İyi gördüğünü söyler, kötü verdiğini
İyi kadının ocağı her zaman tüter
İyi komşu kardeş sayılır
İyi komşu uzaktaki akrabadan öncedir
İyi yaşlı olmayan yerde iyi genç olmaz
İyilik kötülüğü öldürür
İyiyi bilmiyorsan değerli olanı seç

Goaşem yi khabze, nısem yibzıbh
(Kaynananın adeti, gelinin kalıbıdır)
Goaşer bzageme, nıseri bzage kışehu
(Geçimsiz kaynana, gelini geçimsiz sanır)
Goaşezıri zegorem nısadce şıtığ
(Yaşlı kaynana da bir zamanlar gelindi)

Ko bow wieme nıse bow,
phubow wieme mahle bow wi’
(Oğlun çoksa gelinin,
kızın çoksa damadın çok demektir)
Ko wieme nıse wi’
(Oğlun varsa gelinin var)
K’or lepkı, phur nemıdcıme yay
(Erkek evlat soyundur, kız ise başkalarınındır)
Kadından utanmayanda yüz yoktur
Kadının el yeteneği aklını gösterir
Kadının olduğu yerde kılıç çekilmez
Kalbinde iyilik olmayana iyilik gelmez
Kalp ağlamazsa göz ağlamaz
Kalp kalbe karşıdır
Kefen önce ölenin olsun
Kendi ulusunun tarihini bilmek yeter bir mutluluktur
Kibirlenmek deli işidir
Kıskanç insan gizli düşmandır
Kısmet gelecek olursa yün iplik getirir
Kitap bilimin anahtarıdır.
Kıtlık akrabayı unutturur
Komşuya değer vermeyen kendini değersiz kılar
Konuşana değil bilene bak
Kötü yoldaş kötü silah gibidir

Mahsımer wigu rihime yeşö,
pşaşer wigu rihime kaşe
(Boza hoşuna gittiyse iç,
kız hoşuna gittiyse al)
Malhoş’u zığotığem, ko yiğotığ
(İyi damat bulan, oğul bulmuştur)
Maş’o madcer yiğeb,
bın madcer ğebağoe
(Az ateşi büyüt,
az çoluk çocuğu çoğalt)
Mezartaşı kaybolur, şarkı kaybolmaz
Mide insanın düşmanıdır
Misafir her şeyden önde gelir
Mutluluk, konuk yolcudur. Gelir, gider

Nasıper şüzım kıdaçe
(Kısmet kadının yanı sıra koşar gelir)

Oğlun varsa gelinin, kızın varsa damadın var
Öküze iltifat, at ile kavga et
Öleni diriltemezsin
Olmayan şey kaybolmaz
Önce öleni, önce kaldırırlar

Pçeğu zako dcasi, şüzüş’um wiğewunen
(Sen bir çöp çak başlat, iyi kadın seni ihya eder)
Phur em, winıse eçü’u
(Kızın else, gelinin el üstü)
Phur tışaşe kızıkoge müjö
hurayem zeğebılıjı
(Kız istenilmeye gelinince,
yuvak taşı saklanırmış
Phur zerebğas, nıser zereğas
(Kızın yetiştirebildiğin, gelinin alıştığındır)
Pşaşe huphem pselıhoer yihoy
(Hamarat kızın aşığı boldur)
Pselıho zimı’e pşaşer kaşen wumış’
(Pselıhu olmayan kızı kaşen yapma)
Pser zehoapserer dakhe
(Canın çektiği güzeldir)

Ş’u pleğurem, maşöm wupehaşt
(Sevdiysen, ateşe girmeyi göze alırsın)
Ş’u pleğurer wişhağuseme kinır zekhapşerep
(Sevdiğinle evlenirsen, zorluklara aldırmazsın)
Ş’u zereleğukher, zı sadjanem zedefe
(Gönüller bir olunca samanlık seyran olur)
Ş’uleğunığem tekonığe wöğesı
(Sevginin gücü mutlaka galip gelir)
Ş’uleğunığer maşöp, zekhaneme şöğekosejırep
(Sevgi ateş değil ki, tutuşunca söndüresin)
Ş’uleğunığer ratekoahırep
(Sevgi ulu orta saçılmaz)
Ş’uleğunığer ş’uğep,wuşöğuse yemğaz
(Aslolan sevmek değil,
sevgiyi karşılıksız bırakmamaktır)
Ş’uleğunığer yakhemığoaş
(Sevgi karışmaz)
Şüz değor wunağom yilaps
(İyi kadın ailenin temelidir)
Şüz jaoem tl’er şühew jı eşş’u
(Güzel sözlü kadın kocasını kuşatan
tatlı bir esintidir)
Şüz wılıhume blağem dıluh
(Kadın ararsan yakınınla ara)
Şüz yitsaurer tlape
(Namı yayılan hanım, kendini ağırdan satar)
Şüz zimı’e dcalere , şkhoe zıfekhemıl şıre
(Kadını olmayan delikanlıyla, üzengisiz at aynıdır)
Şüzış’ör epeçeane şıdcerep
(İyi kadın gafil avlanmaz)
Şüzış’u yianer zetet
(İyi kadının sofrası daima kuruludur)
Şüzış’u yitl neguşöplı
(İyi kadının eşi güler yüzlüdür)
Şüzış’u ziem hayr yiwune yil
(İyi kadını olanın evinde bereket vardır)
Şarkı silahtır
Sevgi ateş değildir. Yandığında söndüremezsin
Sevgi zorla alınamaz
Söylenmeyen şey duyulmaz
Su akacağı yolu bulur
Sudaki söğüt, vücuttaki yürek çürümez

Tanınmadığın yerde elbiseye,
tanındığın yerde aklına bakarlar
Terbiye kayıp olmayacak mülktür
Topluma girmek sorun değil, çıkmasını bilirsen
Topluma girmesini bilen, çıkmasını da bilir

Ümit uzun ömürlüdür
Umut yok olunca at koşmaz
Utanması olmayandan daha değersizi yoktur

Wızidcasem yipse wufeğad
e(Seni sewen, kendi canına eş tutar)
Wuner zığewuneri, blağer zığeblağeri şüzera
(Evi ev yapan da, yakınlarını ağırlayan da kadındır)
Wupşaşeme, cdale zieme wuranıs
(Kız isen oğlu olanların gelinisin demektir)
Wuzeplırer kağani, kıwoplırer kaşe
(Sewdiğinle değil, seni sewenle ewlen)

Verene ver, vurana sende vur

Yiko ş’ömütlo, yitl şömüdakhö şüz şi’ep
(Oğlunu yiğit, kocasını yakışıklı görmeyen kadın yoktur)
Yanında iyilik bulunmazsa
kuru güzellik bir anlam taşımaz
Yaşlının sözü, gencin aklını yener
Yaşlısı olanın kuralları vardır
Yaşlısına saygısı olmayanın kendisinede saygısı yoktur
Yaşlıya iltifat et, gence güvence ver
Yaz yoksulun cennetidir
Yetenekle bilgi kardeştirler
Yiyeceğini kötüleyen kişinin sofrasında yemek yeme
Yüze karşı övgü arkadan yapılan yergi gibidir

Zinıse gotıshareme, afezıwbıre yi khabz
(Geliniyle oturan, onu kötülemeyi adet edinir)
Ziof zişömıbere, zibın ziş’ömıdakhere şı’ep
(İşini çok görmeyen we ailesini iyi görmeyen yoktur)
Zitl’ ecebıcem yişuziy aş fed
(Beceriksiz kocanın karısı da kendine benzer)
Zaman altından daha değerlidir
Zora düşen düşmanın da olsa yardım et