ABDZAXEME YAN

KHUIYEKHUE Nalbiy

Adigey Adigece’sinde tam ”o” sesi yok. ”O” içeren sözcükler yabancı kökenlidir.

”O”ya benzer sesler ”ya”, ”ue”dir. Maque’de olduğu gibi ya da ”üe”dir. Maşşüe ateş de olduğu gibi.

       Khame : kama къамэ
       Badze : sinek бадзэ
       Lhe : ayak лъэ
       Xhuı : erkek хъу(ы)
       Quen : gitmek к1уэн
       Népe : bugün непэ
       Şşı : yer toprak ш1ы
       Ççımaf : kış ч1ымаф
       Tse : diş цэ
       Ttse : ad ц1э
       Wane : eğer уанэ
       Uıne : çivi 1унэ
       Guı : yürek гу(ы)
       Ghını : barut гыны
       Ğatxe : ilk bahar гъатхэ
       P’e : yatak п1э
       Ttığe : kazılmış т1ыгъэ
       T’uı : iki т1у(ы)

Beşşağe ar zıxhuğer.

Nefşağuem zewen zılheççın xhulhfığew çılem desır zeççe deççığ. Yat’uenere mafem axeme aşışew zı nebghırem khığezejığ. Sıd adrexem ya khebar yıuew zi ççewıpççağep. Zawer awxığepti, ğı makhemi çılem zıkhışietığep.

Zı llıj, yipaççe khéçeğaççew zı ççelexhu ğuse yişşıxi, zewap’em khiççığem çıler khıquhağ. Wınew zıuhaxere pepç llıjır arımi, ççelexhur arımi yileğow yisır khiççığ, aşe ziem khızıpilhhağ, şı ziem şıw zıkhışşığ, şiy aşiy zimıer, kuaxhue ye pçeğu khışti, lhesew khadéjağ.

Amıdexhanı yılli, yıççelixi apereme adıdeççığağex. Yablenerew yilhes pşşıquıxım yıhağer yej wınem khıdineğağ.

Wiçezıw khesığ,  sişaw,- riuağ Amıdexhanı anahıççem, kupır yikhelapçe khızıueham. Yişhaşüe téabe şşöyığuew zişeyiy, yıe khızeççihajığ.- Zewap’em khışıwajexeme, llı wıxhuğ. Şeşıri neççı, depkhımi khıpısxınış khıwestın pılheğejep.

Yane zi khıriuejığep anahıççem. Anah pçeğu yinır yiğesısi, çewım khıxilheşüi, zewap’em yejağeme axewtsüağ

Cıri çeş-zımafere çıler zewellıme yajağ. Yaşenere mafem, pçıhedaquew, psawuew khenağeme khağezejığ. Téquenığer khıdezıxığeme zereçılew apeğueççığex. Hademe aççetxew xhulhfığexer zanççew khexalhem quağex.

Amıdexhan wınem yisığ. “Llıjım khıuepşığep, anahıççer guşşüew sadej kheçejığep. Sikhin khesığ. Se çezıwır khısenesığ, zızğehazerın…” Cawştew zeriuejığ.

Ttequı téşşağew nebghıriş Amıdexhan yikhelapçe khıuhağ.

Xhulhfığe yişaguı demıççığew, mı çılem wunağue desep, Amıdexhan, – khıuağ khıuhağeme anahıjım. Maççe psawuew khezğezejığer.

Amıdexhanı nebghıriy diğeççığağ. – Yillıre yiççeliblıre. Aw zi yiuağep. “Deççığe pepç yiçıle paye deççığ. Yiççıguı pay. Khezılhfığeme apay, khılhfığeme apay. “ Cawştew yeguıpşısağ Amıdexhan.

Khebar guıxeçç khıpfethığer, Amıdexhan, Yiguışıe khıpidzejığ anahıjım.- Zawem şıfexırer atteççıjırep. Ye zewap’em amalınçağeççe şağeılhı, ye yiçıle khexalhe zanççew rahıllejı.

Sıbzılhfığemi apaşhe sijüğehaj, a zır khısfaşüşşej,- yalheuğ Amıdexhan.

Xhulhfığişme yawıj yitew khexalhem quağe Amıdexhan. Şhatyexhuem khıççeşıre şhats uıjüır şşüıttsew, bzılhfığe yişığew, yilhes t’ueççişım yitığ. Cawştew yieguı deççığ, yişhats fıjıbze xhuğew khexalhem nesığ.

Yaççaquexer atéwıbğuağexew zewellıme ya hadexer satır ççıhew khexalhem yipaşhe yilhığex, aneguıxeri plheğuıştığexep, aw Amıdexhan yillıjıre yilhfığexemre zenççabzew yaquellağ. Apaşhe yiwıtsüi zi yimıuew ttequıre şıtığ.

Xhulhfığe nemıçç khexalhem uıtığep.

Yemıqu khısfeşşümışş abdzaxexer, timıxabzew népe  sızerezéquerer. – khıuağ Amıdexhan.- Yizın khıseşüıti, aneguıme saççejüığeplhej.

Zımi zi khıuağep.

Amıdexhan yillıjı ççerıhi , ççaquer yineguı khıtırixığ. Zepsawım zeredeguşıeştığew yewıpççığ:

Xetı khısiuen , llıj, wiquedıççew xhuğer? Yej zeriuejırem fedew, uıpş’ıççı khuedıyew yewıpççığ, aw khızexaxığ.

Cewapi khıratığ.

Pıyıdzem yiguızeguı yitew zewağe, Amıdexhan. Yineplheğu zıtyefağer aççeççığep. Teri yiwıjı titew tızewağ. Hadeğuışer khızıtéfemi zewap’em zıkhırariğexığep. Awıjıre pıyım yıpse ağeğuğew zélheğum, yinap’exer zetırilhhajığex.

Pkhuibli khızerawıççığer plheğuğeba, llıj aşığuım… Llıjım ççaquer tırixhueji, yikhue anahıjew aş yisemeguççe khıguelhım yinegu khırixığ.

Wişhağusere wisabiyişıre khışıwınağex sişaw,- khıuağ Amıdexhan. – Sıd yas’uejıme, wızğerezen?

Yikhue anahıjım yileğuıguerem  yımakhe zewellıme yasatır khıxeuççığ:

Yate yisemeguıbğuıççe şıtew zewağe, tyan. Yiçate anah lheghağ, yie anah pkhıyağ. Hadeğuşer yate khızıtyefem, yiççıp’e yiwıtsüağ. Yate yilh yişşejığ. Yişixeme ape yitew zawueze fexığe.

Çılem paye fexığe. Yıççıguı pay. – Yımakhe zıpkh zeritew khıuağ Amıdexhan, yikhue nahıjım yinegu wıçııjığe awıjırew téebejıze.

Anıhıjım khıççelhıquerem yinegu khızıréxım, yipşew khıççeşığer zerezepıwıpççığer yilheğuğ. Yıi khetxıwağep, yımakhi kheççezezığep.

Yat’uenere sabıyır wişheğuıse yişüe xelh… Şawe khıpfexhunew them sıpfélhe’un, siççal.

Xet khıfexhuğemi, yate yittse deyiççe rauew ğeşşenım zexixınep, Amıdexhanı yiççıbıççe makher khışıuığu.- Yişnahıj zefexım, hader yate yisemeguıbğuıççe yiğettılhi, yışıme ape yitew zewağe.

Yaşaneremi, yaplleneremi, yetfeneremi aşharıhajığ Amıdexhan, aneguıme aççeplhejıze. Hadeğuım uımıplhağexem fedağex şıri, hezab amışeçığew, guıquedığuer, guığep’ençe-amalınçağer aguı khimıplhağew, pşığexew, pççıhımi yimığegumeççıxew, gufit şhefitew meçıyexew khıpşıxhuştığe.
– Şıxemççe wıbzecağ, – riuağ zım.

Caş fed weneguı pttsaşüxhu zıfauağer, tyan,- nıbjıççe makher zexixığe Amıdexhanı.- Bğaşxhuem fedew atébıbeme, bğejım fedew atéççıyeze zewağe.

Wered khep’uenır we wiççesağ…
– Wenegum yesıfe, yımekhe çan abdzexe llıxhuıjıme aşhağı yiççığep , tyan.

Pxheşşe aze wıxhuınew wıyate we khıpşıguığuıştığe

Ziçate anah feazew zığabzereme khaxelıdıççıştığe, tyan. Nahıjır zıfexıççe, khıççelhıquerer aş yıççıp’e yıwıtsüeze, abdzaxe zewellıme ape yitew zewağex.

Yıkhueme aşışew yaxenerem zéquallem, zewellıme anahıjır khıççerıhi, yie yitame khıtırilhhağ.

Amıdexhan…

Amıdexhan ççaquer khızéetım, yikhue yineguı yixhueğe eplheççır plhjıbzew lhım khıriağew yilheğuığ.

Amıdexhan,- khıuağ zewellım, – zawem bğequate zexhum wızıtéplhejığer wıguı khérenej. Pıyıbe riğepsıxığ wiççale, yejıxeri bere khéşequağex. Khışhasığexep zaeççafem, tırawneççağ yaguıbj.

Wiçefığuem tığem fedağ wineguı,  siççal. Wızışıneşxheyım mazew zerızım wınah ayağep. – Yimakhe kheççezezığep, yineps khequağew alheğuğep Amıdexhanı. Yipkh zanççew zeriığew, yikhue anahıççe yequellağ. Şığue neguıxew abdzexe zewellıxer yiççıbıççe detığex.

Salhepeğuı wiççi, çılem yi llıxhujıxem wadıdeççığ sişaw. Llıpkh wiwıtsuenew yiğue wifağep, aw willığe khıpşiwıhağep. aşençew wıdeççığ, wıwızendığew wıkhequejığ.- Zımi zeximıxew yet’ane khıpiğexhuejığ.- Zı ttequre sakueçç pşhe yizğelhıjınew sıfitığeme, sinefın…

Yiççıbıççe makhe khışıuığa hawıme guıççeğu-guırışe çıjeççe nım yilheğuığa: Yilhes pşşıquıxım yiwıtsüeğe şewejıyer ajeğuayew, “Syane pay, syate pay, sşıme apay!” yıueze,pıyıdzem yiguızeguı şıpkhe yitew, mexheşeğuew mezawe. Şem yihırep, seşüxueri yitame şızepewıtı, çateri yıtanc şecaye. Ghırz makheme zıguere khaxekuıwıççığ: – “Kheşüwxhurey! Anah llıxhujew txetxer zequedıllerem yıpse xetejüığex!” Pıyıdzer zerepsawuew şewejıyem khéwtsüeççığem fed… Ttequı téşşağew pşıpıcınme aşşüexelhağew pıy kupır llıxhuıjim yişhağ khışılheğuağ. Khekuıwağep, wızı şeçığuayem yıgu zelhiwbıtığemi, yineguıççe khızıxiğeşığep.

Sıkhewelheğua, tyat? – zeççemi zexaxığe yı mekhe çan, – Sıdew daxa tiççıgu! Mırew lhaghew nibji aş sıtéplhağep.

Kheguışşüağex pıyıxer, mekhe çefıççe khezereğekuıwağex, aw dze satır zaşşıjınew yiğue yifağexep. Şewejıyem zerişellağexeti, zexeççıjığue yimifexeze, abdzaxe zewellıme khawxhureyiğex. Zı nebghıri aeççeççıjığep.

Wikhin çılem zexéş’ıççı , – khıuağ khıguet zewellım. – Wıguı jı değeçç, winepsi khet’upş.

Khyamıxhullere khısexhullağep, khızexhullağeme aşışı sıxhuğenah, yışhe khıeti, zewellıme zanççew khaplhıze khıuağ Amıdexhanı.

Amıdexhan yihademe zaççelhıreççıjım, khuışheme atx ççıhe,  tığew khuehajırem khızerineççıjıştığe. Yejıri, abdzexe zewellıxer mekhençew ççelhıplhexeze, tığer zexıjıre lhenıkhuemççe quejığe.

Çeşnıkhuem çılem yi haççeş guerem  wered  makhem zıkhışietığ: Abdzaxeme yane tığew khuehajırem dequate, Yığequetejığexer nep’e zetyemıxew ççelheplhex.

Khıtxemıplhejıreme llıxhuj weredır khafaşüu’ Xetı yittse khéşüuemi, abdzaxeme yane khılhfığ.

Amıdexhanı a weredır zexixıjığep.