Maykop Taşı ve Turçaninov’un “Antik Yazıların Deşifresi”
adlı kitabı ile ilgili olarak Adigey Ulusal Müze Müdürü
Abreg Almir’le konuştum. Ayrıca konuyla ilgili olarak,
dünyanın önde gelen dilbilim uzmanları İ. M. Dyakonov’un,
E.İ. Krupnov’un, P. U.
Awulhe ve L.İ. Lavrov gibi diğer bazı ünlü bilim
adamlarının makalelerini tercüme ettirdim. Bunları
yapmamdaki kasıt, Maykop Taşı hakkında Çerkes diasporası ve
Kafkasya'da süregelen tartışmalara ışık tutmaktır.
Tarihçi, dil uzmanı, İ.M. Dyakonov, G.F. Tourçaninov
Abrek Almir ile beraber, Adigey Cumhuriyeti Kültür
Bakanlığı yapmış olan ÇEMŞO Gazi ile de konuştum.
Turchaninov’un bu metni ilk defa Maykop’a getirdiğini,
yazıtın Adigelerin ata dilinde olduğunu söylediğini,
Adigeler isterlerse Maykop Taşı ile ilgili çalışmalarını
Adigece olarak deklere edebileceğini söylediğini öğrendim.
Fakat Adige bilim adamlarının Turchaninov’un bu iddialarını
gerçekçi bulmayıp, ciddiye almamaları üzerine,
Turchaninov’un yönünü Abhazya’ya çevirdiğini, Abhazların
ilgisini çekebilmek için de makalesinin içerisine
yerleştirdiği Adigece kelimeleri çıkarıp, onların yerlerine
Abhazca olanları yerleştirdiğini de öğrendim. Bu sonuç,
Turchaninov’un kişiliğinin pek de akademik olmayan bir
yönünü gösteriyordu.
Maykop Taşı'nın orijinali
Tarih doktoru ve müzecilik uzmanı olan Abreg
Almir, son derece insani sıcaklığı olan bilge bir kişidir.
Abreg Almir,
Maykop Taşı hakkında sorduğum sorulara,
şu cevapları verdi:
20,5 cm. eninde 19,5 cm boyunda olan bu yazıt; 1960
yılında avlu direkleri için kazı yapılırken tesadüfen
bulundu.
Taşın bulunduğu yerde 1964 Ekim ayında yeni bir kazı
daha yapıldı. Bu kazı yerinin eski bir Meot (Adige) yerleşim
yeri olduğu anlaşıldı.
Taşın cinsi, mineral
özelliklidir ve şu anda Leningrad Antropoloji ve Etnografya
Müzesi’nde, 6550 Numara ile sergileniyor.
G.F.
Turchaninov
‘Maykop Taşı’ olarak anılan bu yazıtın, modern
alfabenin atası olduğunu iddia ederek, ilk çalışmalarını
Maykop’a getirdi. Yazıtın Adigelere ait, dünyanın en eski
yazı metni olduğunu,‘’yazı bilimi açısından da olağanüstü
önem taşıdığını’’ söyledi. Bu yazıtın Adigelerin ata
dillerinde olduğu konusunda ısrarcı oldu. Sembolleri Adigece
olarak deklere edebileceğini örnekler vererek gösterdi. Dile
hâkim, dillerin yapısını, tarihsel gelişimini ve birbirleri
ile olan ilişkilerini inceleyen Adige ve Rus filoloji
uzmanlarından bilim adamı Prof. İgor Mihailoviç Dyakonov,
dünyanın önde gelen Sümer eski doğu halkları uzmanı ve
birçok dile hâkim birisidir. Dyakonov Bilimler Akademisi
Moskova Antik Tarih Habercisi dergisinde, 1966 yılında
Raporlar ve Bildiriler adıyla,
(hemen aşağıda
tamamını okuyacağınız) o derginin 99. sayfasından 104
üncü sayfasına kadar olan makalesinin bir bölümünde şunları
yazdı:
”Deşifre teorisine göre Maykop Taşı’nın üzerinde olan
yazılar ve yazıların hacmi eksik olduğundan okunması ve
çözümlenmesi hiç mümkün değildir. Maykop Taşı üzerindeki
yazıları protobabil yazı şeklinde okumaya kalkışırsak, o
zaman da bilinmeyeni bilinmeyen sayesinde çözmeye
kalkıştığımız anlamına gelir.”
“G.F. Turçaninov,
yazmış olduğu bazı makalelerde ve söyleşilerde taşın
üzerindeki yazıları Abhaz dilinde okuduğunu iddia ediyor.
Hâlbuki Abhaz dilinde 80 civarında sessiz harf bulunuyor.
Fakat G.F. Turçaninov tarafından yapılmış olan deşifrede,
bütün sessizler Fenike alfabesiyle yansıtılmaktadır. Oysa
Fenike alfabesinde sadece 22 adet sessiz harf bulunmaktadır.
Bu kadar uğraşlara ve uydurmalara rağmen makale sahibi bir
sonuca ulaşamamıştır. Maykop Taşı’nın üzerinde olan
harflerin protobabil çizgisel yazı şekli ile benzerliklerini
de ispatlayamamıştır.”
---- Turchaninov’un iddiaları, ciddiye almayı
gerektirecek nitelikte değildir. Adigeleri de Abhazları da
ilgilendirecek bilimsel argümanlar taşımamaktadır. Bunlar
Turchaninov’un kendisine söylenmiştir. Bunu Turçaninova
söyleyen kişi şimdi rahmetli olan AWULHE Psımaf adlı
bir Adige arkeologdur.
Turchaninov bu olaydan sonra
Abhazya’ya gitmiştir.
Eski Yunan kaynaklarında sözü edilen “Ayya” isimli
bir kaleyi, Maykop Taşı'nda varmış gibi Kolhida da Abhaz
Kralı Mırın adına kurulan bir kale olarak okumuştur.
Adigey’e gelirken makalesinin
içine yerleştirmiş olduğu Adigece kelimelerin tamamını da
ayıklamıştır.
Kanımca Turçaninov bir bilim adamına
yakışmayacak şeyler yapmıştır.
Abreg Almir ile toplantıda
İ. M. Dyakonovun
makalesinden bir
bölüm
Dyakonovun
Makalesi
İ. M. Dyakonov - Vestnik Drevney İstoriya (1)
1966
Maykop civarında bulunan bir taşın üzerindeki
esrarengiz yazı deşifre edilmeye çalışıldı. (2)
Yazı, G. F. Turçaninov’un kendi tabiriyle
“segmentlere” ayrılmış üç sütundan oluşuyor.
Şifre
çözüm teorisi açısından bakıldığında, yazının uzunluğu ve
içerdiği simgelerin sayısı, çözümleme ve okuma için yeterli
değil. Onu okumayı sağlayabilecek yegâne koşul, aynı yazının
kullanıldığı başka metinlerin de ortaya çıkarılması
olabilir.
Sayın Turçaninov, yazıtın heceli
protobiblos yazısıyla yazıldığına dair varsayımını ortaya
atıyor.
Bu varsayım öncelikle, Maykop yazıtının,
bildiğimiz kadarıyla Finike’de bile fazla yaygın olmayan
protobiblos yazısına hemen hemen hiç benzemeyişi sebebiyle
gerçekçi değildir. Elbette şu ya da bu simgeyi oluşturan
kimi çizgisel-geometrik kombinasyonlar protobiblos yazısıyla
da kıyaslanabilir ve hatta birçoğu, yüzlerce
çizgisel-geometrik simge barındıran her yazı sisteminde
a priori (önsel) bulunmak zorundadır. Ne var ki
dilbilimcilerin kabul ettiği üzere farklı sistemlerde
rastlanan çizgisel-geometrik formların benzerliği başlı
başına bunların genetik bağına işaret etmez. Gerçekten de
Maykop yazıtının kimi simgeleri protobiblos yazısıyla olduğu
gibi başka yazılarla da benzerlik taşır, ilk proto-Sümer ve
Girit yazıları gibi.
Ne var ki, protobiblos
yazısının daima yatay sıralar halinde dizildiği ve hiçbir
zaman sütunlar (“segmentler”) halinde resmedilmediği ve bu
yazıda asla simgelerin dağınık vaziyette birbirinin üzerinde
yer almadığı unutulmamalıdır. Bu özellik: Mısır, Sümer,
Hitit, Maya yazılarına özgü olup, heceli ve alfabetik yazı
sistemleri için geçersizdir.
Maykop yazıtını
protobiblos yazısına bağlamak amacıyla G. F. Turçaninov
birkaç keyfi varsayımda bulunuyor. Bunlardan birisine göre,
protobiblos yazısında benzeri bulunmayan kimi simgeler
aslında “harf bileşimleri” ve “ligatürlerdir”. Bunu
kanıtlamak için Turçaninov işaretleri geometrik elementlere
bölüyor. Oysaki protobiblos yazısı ligatür kullanmaz.
Maykop yazıtındaki simgelerin ve onları oluşturan
elementlerin protobiblos simgeleriyle benzerliği yazar
tarafından abartılmakta, yazıtta görülen kimi simgeler
tablolarda hatalı olarak verilmektedir.
Simgeleri
birbirine uydurma çabasına rağmen yazar, Maykop yazıtının
tüm simgelerini protobiblos yazısına benzetmeyi
başaramamıştır. Bunların başka yazılardan (Fenike alfabesi,
Hitit hiyeroglifleri gibi) alıntı olduğunu ya da Kolhis’de
icat edildiğini öne sürmüştür.
Maykop yazıtının
simgelerinin tek tek okunmasında G. F. Turçaninov, probiblos
harflerinin Dhorme ve Jirku tarafından önerilen yorumundan
yola çıkıyor. Ne var ki, söz konusu yorum yöntemsel temeli
nedeniyle, uzmanların onayını alamamıştır. Dhorme ve Jirku,
yüz kadar simgeden oluşan protobiblos yazısının heceli değil
alfabetik-ünsüz olduğunu düşünüyor, alfabetik yazı
ihtiyaçlarını fazlasıyla aşan simge fazlalığını ise gerçek
dışı garip bir olguyla açıklıyor.
Görüldüğü üzere
Maykop yazıtının protobiblos yazısından yola çıkılarak
deşifre edilmesi denemesi, belirsiz bir şeyi başka bir
belirsiz şeyle açıklama çabasından ibarettir.
“Yine de bir an için Jirku tarafından önerilen
protobiblos okumasının doğru olduğunu, üstelik Maykop
yazıtındaki işaretlerin G. F. Turçaninov tarafından yine
doğru olarak parçalara bölündüğünü farz etsek bile, elde
edilen simgelerden, herhangi bir dilde okunaklı bir metin
çıkarmak mümkündür.”
Basında yer alan röportajlarından G. F.
Turçaninov’un bu “metni” Abhazca okumayı önerdiğini
biliyoruz. Bu dil seçimi birçok yönden itimatsızlık
uyandırıyor. Zira Abhaz dilinde 60-80 ünsüz fonem (ses
birimi)
mevcuttur, oysa G. F. Turçaninov’un çözümlemesinde tüm
simgeler yalnızca geç dönem Fenike alfabesinde bulunan
ünsüzleri belirtiyor ki sayıları 22’dir.
Maykop
yazıtının hangi amaçla yazıldığını bilmiyoruz. Protobiblos
yazısıyla ilgili bildiğimiz şeyleri de Maykop yazıtında
bulamıyoruz.
Dolayısıyla yazıtın hangi dilde
yazıldığı konusu yoruma açık kalmaktadır. Ünsüzler keyfi
olarak sıralandığında biraz çabayla Abhazca da dâhil istenen
herhangi bir dilde anlamlı bir cümle elde etmek mümkündür.
Ne de olsa böyle bir düzenlemede ünlüler gelişigüzel
yerleştirilebilir ve akustik olarak benzeşen fonemlerse aynı
simgeyle karşılanır yahut aksine aynı fonem farklı
simgelerle belirtilir.
Sonuç olarak, tüm
söylediklerimizin Maykop yazıtının deşifre edilmesi
çabasına, hiç değilse yeni bir deneme yapılana kadar,
umutsuz gözle bakılmasını mecbur kılmaktadır.
İ. M.
Dyakonov
KAYNAKÇA
1)
Kadim Tarih Bülteni – Ç.N.
2)
G.F. Turçaninov, Kafkasya’nın En Eski Yazılı Eseri, VDİ,
1965, No:3
|