|
Bayram tatilde dosyalarımı
karıştırırken değerli arkadaşım Çurmıt Muzaffer Kalkan'ın bir
çevirisi gözüme ilişti. Sizlerle paylaşmak istedim. Xhabzemize
ilişkin enfes bir çeviri.
Diğer halklardan farklı olarak Adigelerde yolda veya caddede
yürürken beraber olan kişilerin yaşı, cinsiyet ve sayılarına göre
bir düzen içinde olmaları gerekir. Bu sayede karşıdan gelen grubun
içindeki kişilerin kim olduğu neyi temsil ettiği kolayca
anlaşılır.
1.
İster yaya ister atlı ister arabada olsun yaşlı olan (thamade)
daima sağ tarafta, genç olan sol tarafta olur. Genç bir adım
kadar geriden gider (yürüyüş halindeyken)
2. Bir kadın bir erkek beraber yürüyorlarsa kadın daima sağ
tarafta olur. Bir baba balig olmamış kızıyla beraber yürüse
bile ona sağ tarafı vermek zorundadır. Bir erkek hanımıyla beraber
yürüyorsa hanımı kocasının solunda yer alır. Bir erkek kız kardeşi
veya annesi ile yürürse onlar her zaman sağ tarafta yer alır.
Bunun faydası ise, karşıdan görenlerin gelenlerin karı-koca mı,
akraba mı olduğunu hemen anlamalarıdır.
3. İki erkek bir bayan beraber yürüyorlarsa, bayanın yaşı ne
olursa olsun daima ortada yer alır. Yaşça büyük olan erkek sol
tarafta genç olan erkek sağ tarafta yer alır. Böylece, genç adam
herhangi bir şekilde yanlarından ayrılır veya bir görev için bir
yere giderse, kadının yine sağ tarafta yer alması sağlanmış olur.
Birden fazla bayan olursa yine ortada yaşlarına göre bir düzen
içinde yer alırlar, erkekler yukarıda izah ettiğimiz gibi yanlarda
yer alır.
4. Üç erkek beraber gidiyorlarsa en yaşlısı ortada, orta yaş
olan solda en genci de sağda yer alır. En genç olana bir görev
verilir gruptan ayrılırsa en yaşlı olan yine sağda kalır ve düzen
bozulmamış olur.
5. İki kadın bir erkek beraber gidiyorsa (çocuk da olsa) erkek
ortada olur. Kadının biri erkeğin annesi ise anne ortada erkek
solda olur.
6. Dört kişi beraber yürüyorsa en yaşlısı ortada onun solunda
yaş itibariyle ikinci yaşlı kişi yer alır. Genç olan sağında
yer alır. En genç olanı da grubun en sağında yer alır ,böylece en
genç olan görev için gruptan ayrılırsa istenen düzen aynen kalır,
sıra bozulmamış olur (4. Madde). Yaşça ikinci sırada olan soldaki
kişi gruptan ayrılırsa, en yaşlının sağındaki genç onun yerine
sola geçer düzen sağlanır. Gurup kadın erkek karışık olmadığı
sürece bu düzen kadınlar için de, erkekler için de geçerlidir.
7. Atlılarda da düzen aynıdır. Ancak misafir ve prensler için
yaşa bakılmaksızın daima sağ tarafta yer verilir. Diğerleri de
yaşlarına göre grupta yerlerini alırlar. Adigeler daima ata soldan
biner soldan inerler. Sadece ölüm ve acı bir haberi getirecek veya
götürecek olan kişi atın sağından biner ve yine sağından iner, bu
atlı gemi sağ eliyle kamçıyı da sol eliyle tutar (normal zamanda
tersi doğru). Bu durumu gören herkes anlar ki bu atlı acı bir
haberi getirmektedir.
8. Yaşlı bir thamade yanında sağ tarafında genç biriyle köyüne
giriyorsa bilirler ki yanındaki genç misafirdir. İki atlı
birinin yedeğinde bir at varsa düzen değişiyor Thamade solda yedek
atı tutan genç atlı sağ tarafta yer alıyor. Böylece thamade yedek
attan rahatsız olmamış olur. Ayrıca Thamade attan inecek veya
tekrar ata binecek olursa genç üzengiyi kolayca tutar gereken
hizmeti kolayca yerine getirir.
9. Baba çocuklarıyla yürüyorsa kız çocuğu sağında, oğlan
çocuğu solunda olmalı, çocuklar bir adım kadar babalarının
arkasında olmalıdır.
10. İki atlı karşılaşırsa ikisi de eyer içinde hafif
doğrularak selamlaşırlar. Bir atlı bir kadınla ve bir grup
kadınla karşılaşırsa kadınlara sağ tarafını vererek yavaşça
yanlarına gelir eyerde doğrulur onları selamlar ve saygılı şekilde
yavaşça yanlarından ayrılır. Kadınlarla konuşmak istiyorsa at
üzerinde bayanla konuşmak son derece ayıp sayıldığından gruba
sekiz on adım kala atından iner at yedekte yanlarına gelir, onları
selamlar, atı sol elinde tutar, kadınlara sağ tarafını vererek
yanaşır.
11. Bir atlı yolda bir kadınla karşılaşırsa atından iner kadını
selamlar kim olduğunu kimlerden olduğunu sormadan ata binmesini
rica eder kadın yalnız başına ata binemezse yardım eder.
Bayanın ayakları solda sırtı sağa dönük vaziyette eyere oturur.
Kendisi atın solunda yer alır, gemi elinde tutar, kadını gideceği
yere kadar götürerek iyi günlerde karşılaşmak üzere hoşça kal der
ve kadına veda eder. Erkek kadının yanından beş on adım ayrılmadan
ata binmez, binerse saygısızlık olur. Atın başı kadının tarafına
doğru çevrilerek binilir. Kadının yanında ata kamçı vurulmaz.
Kadın ata binmek istemez veya binmeyecekse atlı da atını sol
elinde yedekte tutarak kadını sağ tarafına alır ve gideceği yere
kadar götürür.
12. Atlı veya atlılar savaş ve yangın gibi faaliyetler dışında
köyün içinde at koşturamazlar. Atlı yaşlı bir yayaya yetişirse
atından iner atı yedekte onun solunda yer alır gideceği yere kadar
eşlik eder. Şayet thamade sağol vazifeni yaptın yoluna devam et
derse genç atlı serbest kalır yoluna devam eder.
Bu tip uygulamalar eskiden hiç kimsenin zoruna gitmiyor, kimseye
ağır gelmiyordu. Çünkü her an bunu hayatlarının bir parçası olarak
yaşıyorlar, doğal bir şekilde bu düzene uyuyorlardı. Herkes bu
uygulamalara uymayı bir görev biliyordu. Gençler de bu sisteme
uygun şekilde yetiştiriliyordu. Güçsüze, yaşlıya zayıfa yardım
etmek gereği herkesi ilgilendiriyordu, çünkü kişinin günün birinde
kendisinin de aynı duruma gelebileceği öğretiliyordu.
|
