Sevgili dostlarım, bugün temcit pilavı misali, bir konuyu
tekrarlamak istiyorum. Nedir o? Şunlardır;
Çerkesce “insan” sözcüğünün karşılığı olarak
“ЦIыху” sözcüğü kullanılır. Bu sözcük, hemen hemen
tüm Adige lehçelerinde aynıdır. Bu doğru mudur? Ve gerçekten,
böyle midir? Şimdi yazacağım sözcüklere dikkat!
На – Хьэ sözcüğününde
karşılığı “Köpek” tir. Şimdi, insan ve köpek, sözcüklerinin
kullanımına ve anlamlarına
kıyıcığından değinelim.
На – Хьэ: Köpek ise,
ХьэщIэ: Misafir - Konuk ХьэщIэщ: Misafir Odası
- Otel
(bugünkü anlamda) Хьэдэ: İnsan ölüsü - Ceset Хьэдрых: Öte
dünya - Ahiret Хьэдагъэ: Ölüye ağıt (ağlamak) ХьэдэIус: Ölü
yemeği (ölüm için) Хьэ: Arpa Хьэлыгъу: Ekmek
Dahası, Adige boy ve aile isimleri, bu “Хьэ” kök sesi ile
ilintilidir. Örneğin, “Хьэткъуэ – Хьэткъуей -
ХьэтIытI”.
Şimdi kendimize soralım: Eğer, “На – Хьэ” köpekse,
yukarıdaki sözcükleri bir düşünün!
Hele hele birde Tanrı anlamında dilimizde var olan “Tha –
Тхьэ” kavramı çok daha düşündürücü değil midir? Lütfen bana,
“Totem”den, “Pagan”dan, çoktanrıcılıktan dem vurmayın. Zira içinde
“Хьэ” geçen her tümce ve sözcüğü, Tanrı ile özdeşleştirmeyin.
Örneğin, “Мэзытхьэ: Ormanların Tanrısı, Псытхьэ: Suların Tanrısı,
“аетхьэ: Fırtına Tanrısı”dır
demeyin. Çünkü öyle değil. “Peki Ali Çurey! O zaman nedir?”
diye sorun. Bende yanıtlayayım. Hoş, bu soruların “kendimce”
yanıtlarını “Çerkesler ve Din” isimli kitapçığımda çok
detaylı olarak anlattım. Ama, yine de tekrarda yarar vardır. Önce
Adige dilinde; “Tanrılar” yani “Тхьэхэр” diye
çoğulcul bir sözcük yoktur. Sadece “Тхьэ – Тхьэщхуэ” yani Türkçe
karşılığı, Tanrı ve Büyük Tanrı sözcükleri vardır.
O halde, nereden çıktı bu “Çok Tanrıcılık”? Ha! Burada Çok
Tanrıcılık; kötü ve biz Çerkesler tek Tanrı inancındayız ve onun
için bu iddiada bulunuyorum, sanılmasın. Böyle bir kompleks içinde
değilim. Ama, Hatti- Hitit Konfedere İmparatorluğu’nun 12 ayrı
boydan oluştuğunu ve bunu kanıtlayan çok dilli tablet yazıtlarının
bulunduğunu hatırlayarak, konuya değinelim. Kısaca burada detayına
giremeyeceğim. Sadece bir hatırlatmada bulunacağım.
Hatti – Hititler‘de yönetim, bir sıra ve süre dahilinde olurdu.
Yani bu boyların,
temsilcileri “ЛIыкIуэхэр” yönetimde görev alırlardı. Nasıl mı?
Örnek, bir boyun temsilcisi, yani bakan (bugünkü anlamıyla) Orman
Bakanı (Мэзытхьэ), bir diğer boyun temsilcisi (псытхьэ) vs.
Kısaca, 12 bakan görev alırdı. Kanaatimce, bizleri yanıltan,
dilimizi, dil bilimsel açıdan değerlendiremiyor oluşumuzdur.
Not 1:
УмыгъэщIытэуэ умыжьыщI =
Yumuşatmadan yıkama (eleştirilerde böyle olsun) Not 2:
ЩIэщыгъуэр икIри, зэрыукIыр къихьэщ = Heves bitti, birbirlerini
yok etme başladı. Not 3: Цыгъуэ нэпсейр шэм етхьэлэ = Aç
gözlü fare, sütte boğulur.
Kaynakça : Bu atasözleri
“Алыгэ Псалъэжьхэр, 1967, Налшык” isimli kitaptan alınmıştır.
|