|
|
................... |
|
................... |
KAFKASYA
KABİLELERİNDE ARMA ve DAMGALARA İLİŞKİN HİKAYELER, OLAYLAR |
Tl'ap' El Hac Mustafa Mahir
Efendi
Osmanlıca'dan
Çeviri: BİDANIKO Mahmut Fidan
Yayına Hazırlayanlar: Dr. Batıray Özbek Yedic, İrfan Genel 14
Ocak 2004
Mısır,
1865 Bulak Matbaası Ethnographie der Tscherkessen, 10 Edingen,
2004 |
|
|
................... |
|
................... |
Önsöz
Bjedughlu Tl’ap El hac Mustafa Mahir Efendi’nin
seyahatnamesini sadeleştirmeye çalışarak sizlere
sunmaktayım. Kitabın orijinalini damga sayfalarında bir iki
sayfa eksiğiyle Antalya/Korkuteli/Yeleme köyünden Kaseyko Aziz
Uzun bana gösterince şaşırıp kalmıştım. İlgi ve dikkatle
dinlediğim, Adigeler hakkında verdiği bilgilerin kaynağı bu
yolla açıklığa kavuşmuş oldu.
Rahmetli Aziz Uzun, "sen bu kitabın değerini bilirsin" diyerek
hediye ettikten sonra eksik sayfalarını aramaya başladım.
Rahmetli olan T`eşu Yasin Çelikkıran’a kitaptan söz edince,
Karamürsel’de oturan saygıdeğer hemşehrimiz Cemalettin
Özbay’da bir nüshasının olduğunu söyleyerek fotokopisini
gönderdi. Yapıtın eksik sayfalarını ekleyerek tamamladıktan
sonra, kitabın fotokopisini yaparak, bir örneğini Aziz Uzun’a
geri gönderdim.
Rahmetli Bidanıko Mahmut Fidan eski Türkçe’den sadeleştirerek
çevirisini yapmıştır. Bidanıko Adige diline vakıf bir kişi
olarak Adige kökenli kelimeleri doğruya yakın telaffuz
ettiğine inanıyorum. Latince yazım kuralı olarak Fahri Huaj’ın
hazırladığı alfabeyi kullandım. Köln’de yaşayan Kenet İrfan
Genel, bilgisayarla son şeklini vererek yayına hazırlamıştır.
Görüldüğü gibi bu yapıtta bir çok hemşehrimizin emeği ve
yardımları olmuştur. Vefat edenlere rahmet, yaşayanlara da
uzun yaşamlarla; Adigece, ‘’tha şöğepsew!’’ diyorum.
Bjedughlu yaşam hikayesini okuyunca, masa başı teorisyeni
değil pratik bir araştırmacı olduğunu görüyoruz.
Araştırmacılığı kitabına daha çok değer kazandırmaktadır.
Kendisini minnet ve rahmetle anıyorum. Onun araştırmacı yolunu
takip edenlerimiz olsaydı, diasporada Adige sözlü edebiyatı;
Nart destanları, hikayeler, masallar, ağıtlar ve benzeri
belgeler diri diri mezarlara gömülmezdi.
Bjedughlu efendinin kitabının daha bir çok hemşehrimizin
kütüphanesinde bulunduğuna inanıyorum. Her nedense, yapıt
araştırma özelliği veren tekstleriyle birlikte yayınlama
gereği görülmemiştir. Acaba neden? İstanbul’da yayınlanan Yeni
Kafkas dergisinde sadece ‘’Damgalar’’ yayınlanmıştır.
Yayınlayıcı Vasfi Güsar bey damgaları nereden aldığını
ve kendisinin de bazı eklemeler yaptığını yazmaktadır.
Hangi damgaları eklediği ve bilgileri nereden bulduğu gibi
önemli bilgileri ise vermemektedir. Benim yaptığım
karşılaştırmada Bjedughlu, 242 damga tespit etmiş ve bunların
içinde 212’sinin sahiplerini yazmış, gerisini ise
bulamamıştır. Vasfi Güsar ise 215 damgayı, alfabetik
sıralama yaparak sahipleriyle vermektedir.
Bildiğim kadarıyla Adige "sülale" adları üzerinde sosyolojik
ve etnolojik anlamda bilimsel araştırmalar yapılmamıştır.
Hemen hemen herkesin hemfikir olduğu, bir damganın bir
"sülaleyi" temsil ettiği şeklindeydi. Bjedughlu’nun
araştırmalarını okuyunca bu anlayış ve bilginin yanlış
olduğunu görebiliyoruz. Çünkü bir "ailede" kardeşlerin ayrı
ayrı damgaları olduğu, gereğinde ekleme ve çıkarmalarla yeni
damgaların geliştirilerek diğer kullanıldığını
görmekteyiz.
Zafer Süren (İstanbul 2001) de değerli bir derleme yaptı
"Çipxe Kafkas ‘Aile’ Adları" isimli kitabı yayınlandı. Güzel
bir yapıt. Kendisini kutlarım. Zeki Süren "aile" sözcüğünü
tırnak işaretleri içine alarak kullanması yerinde bir
kullanım.
Ayrıca Dr. Otger Wedekind’in (Hannover;1975, Brandzeichen bei
Pferden) At Damgaları adlı yapıtının 67-71 sayfalarında
yayınladığı Çerkes damgalarını da ekleyerek ilgi duyanların
yararına sunmayı yerinde buldum.
Dr. YEDİC Batıray Özbek
|
. |
. |
|
|
001-
Kırım hanlarının damgasıdır. Sıkke üzerinde kullandıkları
budur. |
|
|
|
|
002-
Alışılmış Çerkes ve Bjedugh'lu hanların damgasıdır. |
|
|
|
|
003-
Tloko Muhamkeriy adlı kişinin süt beslemesi tanınmış
Han'ın damgasıdır. |
|
|
|
|
004-
Şecray Han’ın damgasıdır. Besleney’dir. |
|
|
|
|
005-
Hacmuk Cankılıç adlı kişinin süt beslemesi Azimçeri Han’ın
damgasıdır. Tüm Çerkeslerin ittifakı ile bunların her
birinin diyeti (kan bedeli) bin insan canıdır. |
|
|
|
|
006-
Abazaların birinci Han’ın damgasıdır. |
|
|
|
|
007-
Abazaların ikinci Han’ın damgasıdır. |
|
|
|
|
008-
Canbot'un damgasıdır. Kabardey’in birinci beyi ve
soyludur. Ve bu kabilenin en ünlü kişisi Kaytuk
Aslanbi'dir. Ancak Kabardey, Karaçay ve Balkar gibi
çevrede yaşayan kabile ahalisinden vergi almıştır.
Kabardey’in bayrağı beyaz kaş (= haç) ortasında ay yıldız
resminde kırmızı işarettir. |
|
|
|
|
009 -
Musost, Kabardey’in ikinci bey ve asilidir. Lakin şimdi
düşkündür. |
|
|
ileri >>> |
|
|
|
|
|
|
|