|
|
................... |
|
................... |
ÇERKES
SÖZCÜĞÜNÜN KAYNAĞI
|
Dr. YEDİC
Batıray Özbek |
|
|
................... |
|
................... |
Çerkes sözcüğü üzerinde devamlı
olarak gerek anlam, gerekse kökeni hakkında çeşitli yazılara
rastlanmaktadır. Bu yazımda bu konuya açıklık getirmek
istiyorum. Çerkeslerle ilgili ilk yazılı
belgeler MÖ 5.yüzyıla gitmektedir. Ünlü tarihçi Herodot’un
‘’Suchai“ adı altında aktardığı halk, daha sonraki
‘’Zygi-Zycho’’ (Tz’ichu=insan anlamına geliyor) halkıyla aynı
olarak kabul edilmektedir.
Xenephon MÖ 2.yüzyılda ve
Skylax ‘‘Kerket‘‘ tanımını kullanmaktadır. Aradan bir yüzyıl
geçtikten sonra Strabon ‘‘Cerceta‘‘ sözcüğünü kullanırken aynı
yüzyılda Sind-Mäot halkları Sarmatları asimile etmişlerdir.
(Sarkisyanz 1961, s.100).
Sind-Mäotlar MÖ 400‘de Gorgipa (günümüzdeki Anapa) başkent
olarak şehir devleti kurmuşlardır. 1971 yılında Moskova’da
Kruschkol tarafından yayınlanan yapıtta, Sindlerin MÖ 3000‘de
hayvancılıkla geçindiklerini, balıkçılık ve toprak testiler
yapmakta çok usta olduklarını ve 7-8. yüzyıllarda demiri
işlediklerini yazmaktadır. Kazılarda bulunan eserlerin Kuban
kültüründe bulunan yapıtlarla çok benzerlik göstermektedir.
Sindler 6. yüzyılda devlet teşkilatı kurmuşlardır. Krallarını
seçimle başa getiriyorlar, kendi adlarına para bastırıyorlar,
yasalar çıkarıp uyguluyorlar; hatta güzel sanata deger veriyor
ve teşvik ediyorlardı. Bu krallardan en ünlüsü Hekotey 433-388
yılları arasında yaşamıştır.
Gürcü kroniklerinde‚ ‘‘Kavkazı‘‘ olarak geçerken kendilerini
‘‘Dzichi =tz’ichu‘‘, insan olarak tanımlıyorlar ve Yunanlar da
bu terimi kullanıyorlardı.
Araplar ‘‘Kerkes“, Cenevizliler ‘‘Kirkasi“ derken; ülkelerine
de ‘‘Zichhia’’ diyorlardı.
Ünlü Kafkasalog A. Dirr (1908, s. 26) Çerkes ethnonyminin
‘‘Kerket ve Kerketa‘‘ sözüklerinden türetildiğini yazmaktadır.
Coğrafyacı Eichwald sözcüğün Bizanslı Chalcocondylos
tarafından 5.yüzyılda ‘‘Tzarcase‘‘ şeklinde ilk kez
kullanılmıştır, diye yazmaktadır.
Çerkes sözcüğünün; Libni Masudi 10.yüzyılda gururlu, kendini
beğenen ve arogant anlamına geldiğini yazarken, Klaproth
(1812, s.14) ‘‘baş kesen“, Lapinski, 1863 cilt I,sayfa 62‘de
Tatarca‘da arayarak; Tscher bzw. Tschar’ (= pusuya yatan,
arayan)‚ kess’ (= kesmek, öldürmek )derken, Prusya prensi
Albrecht (1863) ‘‘Kahrama‘‘, Vasmer (1953) gururlu, kendini
beğenmiş“ anlamına geldiğini yazmakadır. Jenkins (1962, s.186)
‘‘Tscherkess‘‘ sözcüğünü ‘‘Cärkesäg‘‘dan türediğini ve eski
Çerkesce‘de kartal anlamına geldiğini yazmaktadır.
Her nedense Klaproth tarafından kullanılan anlam literatürde
ağırlık kazanarak kullanılır olmuş, diğerleri bilmezlikten
duymazlıktan gelinmiştir. Bu da tesadüf değildir.
Rus Çarı’nın emir ve müsaadeleri ile Tiflis’te oturduğu yerde
araştırma yapan Klaproth’un hem verdiği bilgilere kritik bir
gözle bakmak gerekmektedir. Aynı zamanda Çerkesleri Avrupa’ya,
vahşi, medeniyetsiz olarak tanıtma çabası da yatmaktadır.
KAYNAKÇA:
1) Albrecht, Prinz von Preußen, REISE IM Kaukasus 1863
berge, A. (übers.): Die Sagen und Lieder des
Tscherkessenvolkes, gesammelt von Schora
2) Bekmursin Nogmov. Leipzig. 1866. dirR, A.: Die
heutigen Namen der kaukasischen Völker. In: Petermanns
Mitteilungen, Bd. 54. 1908. -
3) Cerkessen. In: Enzyklopädie des Islams, Bd. l,
(I.Auflage). Leiden und Leipzig. 1913. eichwai.dt, E.: Alte
Geographie des Kaspischen Meeres, des Kaukasus und des
südlichen Rußlands. Berlin 1838.
4) Erckert, R. von: Über die Tscherkessen. In:
Petermanns Mitteilungen, Bd. 34. 1888.
5) Kanitz, F.: Donaubulgarien und der Balkan 1860-1875,
3 Bde. Leipzig 1875.
6) Lapinski, T.: Die Bergvölker des Kaukasus und ihr
Freiheitskampf gegen die Russen. Nach eigener Anschauung
geschildert. 2 Bde. Hamburg. 1863.
7) Özbek, B.: Die tscherkessischen Nartensagen.
Heidelberg. 1982.
8) SARKISYANZ, Emanuel Geschichte der orientalischen Völker
Rußlands bis 1917 München, 1961
9) Quelquejay, C.: Cerkes. In: Encyclopaedia of Islam,
Bd. 2 (2. Auflage): 21-23. Leiden. 1965. sarkisyanz, E.:
Geschichte der orientalischen Völker Rußlands bis 1917.
München. 1961. sümer, F.: Oguzlar fT'iirkmenler), (2.
Auflage). Istanbul. 1972. trubetzkoy, N. Fürst: Erinnerung an
einen Aufenthalt bei den Tscherkessen des Kreises Tuapse. In:
Caucasia, Fsc. 2. 1934.
VASMER, M.
10) Russisches Etymologisches Wörterbuch. Moskva, 2.
Aufl 1986, 4 Bde. |
|
|
|
|
|
|
|