Karayolu yapım ekipleri yolu ihmal ediyor değildiler:Yol bozuldukça birçok köy ve yerleşim  açısından ulaşım sorunu başlıyordu ve başka yerlere gitmek için uzak mesafelerden dolanmak gerekiyordu. Karayolu ekipleri yol yapımı için hazırdılar ama para yoktu, bu nedenle de kımıldayamıyorlardı. Yıllardan beri  bu iş böyle sürüncemede kalmıştı.

Baraj (ПсыубытыпIэ) işleri en aksayan işlerimizdendi. Baraj gereçleri eskimişti, ama bunları yenilemek için gereken para yoktu. Birkaç yıl önce, tehlike arzetmesi üzerine, Shapsughe Barajı’ndaki sular boşaltılıp Kuban Irmağına akıtılmıştı. Bu arada barajdaki balıklar  telef olmuş, balıkçı birlikleri (Пцэжъыешэ совхозыми) ve balık yetiştirme çiftlikleri de ortadan kalkmıştı.

Eski baraj alanı sazlıklarla kaplı, iç sızlatan bir bataklık alanına, çeşitli salgın hastalıklara  yol açacak bir batağa dönüşmüştü.

Şimdi, söz konusu baraj yerinde hummalı bir  çalışma yürütülüyor. Yol yapımı, Kuban Irmağı kıyılarının sağlama/emniyete alınmaları ve barajın kurutulmsı çalışmaları birlikte sürdürülüyor. Bu son yıllara değin, Adigey ile komşu yörelerde bu türden çalışmalar bir yana atılmış durumdaydı. Sözün gelişi, bunun için, daha on yıl öncesindeki durumu  anımsatmamız yeterli olacaktır sanırım.

 

“Adigey’deki Su birikinti ve bataklıkları” (Адыгэ псыуцупIэхэр)

Şimdiki Shapsughe Barajı (Шапсыгъэ псыубытыпIэр) yeri ve onun doğusunda bulunan yerler, bunların hepsi çukur  ovalar ve bataklık araziler (псыу­цупI) durumundaydılar. Bu gibi yerlerde Net’eşşoyko (НэтIэшIоикъо) denilen bir göl ile Ç’ıbıy (ЧIыбый) ve Homutovko adlı dereler bulunuyordu. Bu su birikinti (псыуцупIэ) alanları toplam 30 bin hektar (300 bin dönüm) üzeri bir alanı kaplıyorlardı, bu yerlerden geçen tek bir yol ve köprü olsun bulunmuyordu.

Doğudan başlayıp Kuban Irmağı sol yakası boyunca batıya doğru bir dizi “Adige su birikintisi” sıralanıyordu. Her yıl ilkbaharları Kuban Irmağı taşıp bu yerlerdeki çukur yerleri suya boğuyordu. Kuban’ın taşkın suyuna yağmur ve eriyen kar suları, Afıps ve Vıbın (Убын) ırmakları taşkın suları da ekleniyordu. En çok taşan ırmak da Homutovko ya da T’uabğo (ТIуаб­гъо) dediğimiz küçücük dere idi.

Bataklık alan suları, bir türlü  kurumuyor ve azalmıyordu. Buraları sazlık-bataklık bir alanlara dönüşüyorlardı. Kurak yaz mevsimlerinde, bazı su birikinti suları toprak tarafından emiliyor ve kuruyordu. Böyle dönemlerde, komşu yerleşimlerden, Yablonovski, Enem, Bjıhakoyaç’, Bjıhakoyej ve Shapsughe köyleri halkı, kurumuş bu gibi yerlerde hayvan yemi hazırlıyor ve  hayvan otlatıyorlardı. Kamış (Къамыл), hasır otu (IутIэн) ve saz (псыуц) gibi otlar biçilip götürülüyordu. Kamış çatılara konuyordu. Hasır otuyla da küçük ev eşyaları örülüyor, çantalar (Iалъмэкъ) ve yer hasırları (пIуаблэ) üretiliyordu. Bu gibi atıl yerler kurutulamıyor, tarım alanı  olarak ya da sulama işlerinde olsun kullanılamıyordu.

“Adige bataklıkları”ın kurutulmaları işi, ilk kez 1923 yılında ele alındı. Ama “Başlanmamış işte yılan yatar”  (Iоф мыублэм блэ хэс) Adige özdeyişi misali, bir türlü işe başlanamdı ve  yıllar böyle geçip gitti.

Shapsughe Barajı (Шапсыгъэ псыубытыпIэр)

1941 yılı ilkbaharında insan gücü, sırf el emeği ile “Adige bataklıklarının” bulunduğu yerde Shapsughe Barajı yapımı çalışmaları başlatıldı. Bataklık alanın üçte biri Kılıbışho Korusu/ormanı ile kaplıydı. Çok önceleri bu ormanda, kulübe (къылыб) ve barınaklar (чIы­унэ)  yapmış bir sürü eşkıya ve  haydut saklanıyordu. Koca orman kesildi ve üç yanı toprak setlerle çevrildi. Hiç bir makina ve teknik araç yoktu, sadece at, öküz, at ve öküz arabaları ve benzeri nakliye araçları kullanılıyordu. Çalışmalar beden gücü ile yürütülüyordu. Krasnodar Kray ile Adige Özerk Oblastı’ndan (*) toplanmış 30 binin üzerindeki bir insan topluluğu kazma küreklerle çalışıyordu. Sovyetlerin İkinci Dünya Savaşı’na katıldığı  sıralarda set inşaatı bitirilmişti, ama baraj inşaatı tamamlanamamıştı, zorunlu olarak çalışmalar durdurulmuştu.

Savaş sonrasında baraj inşaatına yeniden başlandı, ancak artık insan gücü değil, motorlu araçlar, makineler  kullanılıyordu. 1948 yılında Çuguşev Vladimir (Цугушев Владимир) yönetiminde, makinelerle işler yürütülüyordu. 30 bin hektar (300 bin dönüm) genişliğindeki bataklıklar ve göllerle kaplı bir alan, sonunda  Shapsughe Barajı  alanı olmuş oldu.

Bu düzen üzere, 1941-1952 yılları arasında (1941-1945 arası savaş yılları dışında) Krasnodar kenti güneybatısı yönünde, Kuban Irmağının soldan Afıps kolunu aldığı yerde Shapsughe Barajı kurulmuş oldu. Afıps Irmağı ve ona katılan küçük dereler, kar ve yağmur suları, barajı besleyen ana kaynaklar idiler, şimdi de öyledir. Barajın üç yanı toprak setlerle çevrilidir, bir yanı ise yüksekçe bir arazidir, ancak bu arazi bir ekime elverişli değildi.

Barajın sınırları kuzeyde Kuban Irmağı, güneybatıda Afıps Irmağı, doğuda da Bzıyko Vadisi (Бзыйкъо Хъуатэр) ve Kovalenko köyü (kutır) kıyısında kendiliğinden oluşmuş  sırtlara uzanmaktadır. Baraj öncesinde Kuban Irmağı solunda barınan insanlar çok zor durumlara düşüyorlardı. Irmağın kenar yamaçlarını ve bentleri parçalayıp götüren sel suları,  köyleri ve ekili tarlalarını basıyor, büyük zararlara yol açıyorlardı. Barajın yapılmasından sonra durum biraz iyileşti, ancak tehlike bütünüyle ortadan kalkmış olmadı.

Tehlikenin sürme nedenleri de şöyle belirlenmişti:En başta bu yerler birer çukur alan idiler, sular yeterli bir akıntı yolunu bulamıyorlardı, ikinci neden ise dipte çamur birikmeleri oluşuyordu, üçüncü neden de belirli bir programa bağlı olarak  Krasnodar ve Shapsughe baraj suları kullanılmıyorlardı, sular birlikte boşaltılmıyordu. Bu gibi nedenler sonucu, çevredeki 700 bin hektar (7 milyon dönüm) dolayındaki tarım arazisinin su altında kaldığı ve insanların zorda kaldığı durumlarla karşılaşılıyordu.

Baraj alanı toplam olarak 40-45 km. kare kadar bir yer tutuyor. Üç tarafı 24 km uzunluğunda setlerle çevrili olup set yüksekliği 5 ile 7 metre arasında değişiyor, iki yanından boyu ortalama 7, 5 km uzunluğunda, eni de 6 km olan bir yer, barajın derinliği 2 metre ile 3, 5 metre arasında değişiyor. Baraj,  Kuban’ın aşağı bölmündeki sele açık  600 bin hektar tutarındaki araziyi koruma altına alıyor ve çevresinde de 200 binin üzerinde bir insan yaşıyor.

Baraj yeniden canlandırılıyor

Barajın kendi haline bırakılmış olması çevre halkını son derece rahatsız ediyordu. Üst düzey yöneticiler de durumun farkında idiler, ama bir çıkar yol da bulamıyorlardı. İş para bulmaya kalmıştı. Barajın onarımı ve yenilenmesi için büyük bir para gerekiyordu, bu denli bir para,  Tahtamukay rayonu, Adigey Cumhuriyeti ya da Krasnodar Kray’ı aşan bir sorundu. Sorun, sonunda  Moskova’ya yansıdı:Gerekli para Moskova’dan geldi ve  hızlı bir çalışma süreci içine girildi.

Çalışmalar üç aşamalı olarak sürdürülecek:Baraja dönük Kuban Irmağı kenarları sağlama alınacak, set üzerinden geçen anayol üst standartlara uygun olacak bir biçimde yenilenecek ve baraj dibi/çamur birikintileri  temizlenecek. Projeye göre, çalışmalar beş yıl içinde tamamlanmış olacak. Gerekli para Rusya Hükümeti tarafından gönderilecek.

Shapsughe Barajı su giriş ve su çıkış yollarının inşaatı işi 2007 yılı ilkbaharında başlatılmıştı. Çalışmalar, bir ortak yatırım kuruluşu/topluluğu olan “Zarubejvodstroy” firması tarafından yürütülüyor. Ekip başı Demin Petr, usta elemanları da Koçergin Petr ile Bondarenko Anatoli idi. Hidroelektrik tesisi öncelikli olarak baraj sularının doğru akışını düzenleyecek. Suyun barajdan boşaltılması ve baraja su alınması işlerini düzenleyecek “on anhtar”/açma-kapama yeri  olacak. Durgun suları (Псыуцугъэхэр) çekip boşaltacak ve o gibi yerleri kurutacak on kuyu da açılacak. Burada 120 metre uzunluğunda ve 6 metre genişliğinde bir köprü de inşa edilecek. Baraj suyu derinliğini aynı düzeyde tutmak için, o yerlere monte edilecek  motopomplar (шлюзхэр) kullanılacak, gerekli olduğunda baraj suyu boşaltılacak, gerekli olduğunda da Kuban Irmağından baraja su alınacak.

“Zarubejvodstroy” , bir genel yüklenici/müteahhit firması. MPK-28 ise, müdürü L’ıhureye Adam (ЛIыхъурэе Адам) olan bir taşeron/alt (субподрядчик) firma.  “Zarubejvodstroy”, ilkin Krasnodar’daydı, oradan kaldırılıp bir inşaat firması olarak Adigey’e getirildi, merkezi Enem beldesinde. Firma Müdürü Kiselkov Aleksandr, Baş Mühendis de Antipov Sergey’dir. Müdür Kiselkov Aleksandr’ın söylediğine göre, bu son 20 yıl süresince, Adigey ya da Krasnodar Kray’da, şimdiki Shapsughe Barajı işi gibi büyük bir proje uygulmaya konmuş değil. Birinci aşama kapsamındaki Kuban Irmağı sol yakasının sağlama alınması işi tamamlanmış durumda. Kuban  boyunca 600 metre uzunluğunda bir beton set inşa edilmiş oldu.

En yoğun çalışma 2008 yılında gerçekleştirildi. O yıl yeterli düzeyde donanıma kavuşuldu:Yedi güçlü makina (КамАЗибл), iki Maz (araç), ekskavatörler/kazaratarlar, buldozerler, 15 değişik teknik araç işe kullanılmaya başlandı. Küçük Shapsughe kentinden başlayan ve Kubanstroy beldesine ulaşan ve bir bölümü baraj seti üzerinden geçirilen yol da tamamlanmak üzere. Önceki yol üzerinde döşeli olan asfalt alındı ve eski yolun bir kenarı boyunca  uzanan yeni bir yol yapıldı.

Bugün inşaat işlerinde 150 kişi çalışıyor. Ts’ır’uş’e Medine (Цыр­Iушъэ Мэдинэ), ilk günden bu yana   buldozer  ve araç sürücülüğü yaptı, imdi de makine mühendisi ve kaynakçı olarak çalışıyor. Medine, eleman temininde de yararlı oldu:Kendisinin iyi tanıdığı ve bulduğu çok sayıda uzman ve yetenekli genç işe alındı. Ş’uts’e Hazret, Açumıj Adam, Abdzeh’e İnver, Şhalaho Barik, Vış’ıy Barik, Proçenko Vladimir, Açumıj Nurbıy başarılı çalışmaları ile tanınmış ve övgüye hak kazamış kişiler. Leonov Aleksandr, Çemışo Albek, Neçayev Nikolay, Şovmız Nuh, Mihin Sergey de isim yapmış kişilerden. Su boşaltma ünitesinde başarılı çalışmalar yürütenler arasında beton ustaları, montajcılar ve kaynakçılar  bulunuyor. Mehaluk Sergey, Neşe Asker, Hağur Yura, Ş’avko Ruslan ve Camırze Nalbıy, bu başarılı kişilerden.

(*) Adige Özerk Oblastı,3 Temmuz 1991’de kurulan Adigey Cumhuriyeti’nin cumhuriyet olma öncesi varolan özerk oblast. -HCY